Torfaen

Bydd sawl un o seddau’r cymoedd yn ddiddorol iawn eleni: Castell-nedd, Pontypridd, Blaenau Gwent ac o bosibl Cwm Cynon, felly dwi am droi fy sylw at un sy’n llai diddorol, sef Torfaen.

Dwi’n dweud llai diddorol oherwydd mae’n un o’r seddau hynny y mae Llafur bron yn sicr o’i hennill. Mae’n wahanol i weddill y Cymoedd ‘go iawn’ oherwydd bod gan y Ceidwadwyr bleidlais gref yma – maent yn dueddol o gael tua 15% o’r bleidlais sy’n eu gosod yn ail fel rheol – fwy na thebyg oherwydd ‘gor-lif’ o bleidleisiau o Sir Fynwy Geidwadol gyfagos.

Mae pobl yn tueddu i feddwl mai’r unig rai a allai ddisodli Paul Murphy oedd Llais y Bobl. Dewiswyd Paul Starling fel ymgeisydd iddi ac roedd popeth i’w weld yn mynd yn weddol, ond yn ôl y sôn cafodd ei orfodi i sefyll i lawr, a ‘does fawr neb yn siŵr beth yn union sy’n digwydd o ran yr ymgeisyddiaeth.

Ond dydw i ddim yn siŵr faint o wirionedd oedd ym mygythiad Llais y Bobl yn y lle cyntaf. Dim ond tri chynghorydd llwyddodd y blaid eu hennill yn 2008 – sef yr un nifer â Phlaid Cymru. I fod yn onest, byddai dyn wedi disgwyl iddynt wneud yn well na’r Blaid o ran nifer y seddau, ond nid dyna’r achos. Yn wir, o lwyddo ennill 14% o’r bleidlais yn etholiad ’07, mae’n ymddangos fel trai yn hytrach na chynnydd yw ei hanes yma dros y flwyddyn neu ddwy ddiwethaf. Os y saif eleni mae’n anodd rhagweld y bydd yn rhagori ar hynny.

Hyd yn oed yn 2007 fe’i trechwyd gan y Ceidwadwyr yma.

Felly beth am edrych ar bleidleisiau’r pedair prif blaid mewn etholiadau Cynulliad ers 1999? Gwelir y ganran a gafwyd yn 2007 a’r newid o 1999 mewn cromfachau.

Llafur 43% (+5%)
Ceidwadwyr 20% (+11%)
Plaid Cymru 12% (+1%)
Dem Rhydd 11% (-)

Mae hynny’n ddiddorol! Cafodd Lynne Neagle fwy o bleidleisiau a chanran uwch yn 2007 nac y cafodd ym 1999 – a oes sedd Llafur arall yng Nghymru sy’n adlewyrchu’r patrwm hwnnw? Mae’r Ceidwadwyr, fel y gwelwn, wedi mwy na dyblu eu pleidlais, gyda’r Blaid a’r Dems Rhydd yn segur. Beth am felly wneud yr un peth gydag etholiadau 1997 a 2005?

Llafur 57% (-12%)
Ceidwadwyr 16% (+4%)
Dem Rhydd 16% (+4%)
Plaid Cymru 6% (+4%)

Eto, mae hynny’n ddiddorol iawn – mae cynnydd y pleidiau eraill yn gyfartal â dirywiad y Blaid Lafur. Y broblem i ni ydi, er mor ddiddorol ydi cymharu etholiadau yn Nhorfaen o safbwynt ystadegol pur, dydi hi fawr o les i ni wrth ddarogan canlyniad 2010. Serch hynny, unwaith eto dwi’n ffendio’n hun yn dweud, fodd bynnag, bod y bleidlais Lafur ei hun wedi gostwng tua thraean rhwng ’97 a ’05.

Wrth gwrs, gwyddom mai’r awgrym ydi na ddaw neb yn agos at Lafur yma. Felly y bydd hi, dwi’n meddwl. Byddai hyd yn oed y gogwydd arfaethedig o Lafur i’r Ceidwadwyr a gafwyd ym mhôl Cymreig y llynedd yn rhoi mwyafrif o dros 20% i’r blaid Lafur. Welwn ni mo’r fath ogwydd yma, wrth gwrs.

Yn olaf, dyma’r canrannau a gafwyd yn Etholiadau Ewrop o ran y pleidiau a gafodd dros fil o bleidleisiau:

Llafur 25%
Ceidwadwyr 16%
UKIP 16%
Plaid Cymru 12%
Dems Rhydd 9%
BNP 8%

Felly ‘doedd hi ddim yn fuddugoliaeth gadarn i Lafur, a chafodd y Ceidwadwyr dim ond tua faint y maent yn ei gael yma fel arfer. I fanylu’n fras, ymddengys bod y rhan fwyaf o bobl sy’n pleidleisio i’r BNP yn gyffredinol yn Llafurwyr, ond mae hefyd gyfradd uchel o’r rhai sy’n pleidleisio dros UKIP hefyd (mae’n gamgymryd mawr gan bobl ddweud mai Ceidwadwyr ydi’r mwyafrif llethol o’r rhain) – felly i raddau gellir dweud, heb y ddwy blaid honno, fod y bleidlais Lafur yn uwch mewn gwirionedd na 25%, hyd at y 40%. Byddai hefyd yn ganlyniad da i’r Ceidwadwyr ar tua chwarter y bleidlais.

Felly dwi’n cael fy hun mewn sefyllfa annymunol, lle gwyddom y canlyniad, ond nid i ba raddau y bydd Llafur yn ennill.

Dydi’r Democratiaid Rhyddfrydol, mi gredaf, heb â dewis ymgeisydd eto, ond mae plaid arall wedi, sef y Blaid Ryddewyllysol (y Libertarian Party). Gall tebygrwydd yr enw yn hawdd ddrysu pleidleiswyr, nid yn gwbl annhebyg i’r ffordd y mae’r Blaid Ryddfrydol yn dueddol o ddwyn llawer iawn o bleidleisiau wrth y Democratiaid Rhyddfrydol yn etholaeth Lerpwl Gorllewin Derby. O ystyried y cyfuniad hwnnw, gallai’r Dems Rhydd ddirywio fymryn yma – er dim ond ychydig o bwyntiau canran.

Wrth gwrs, gall Llafurwyr dadrithiedig yn hawdd wneud yn iawn am y golled bosibl honno.

Dydi Plaid Cymru byth wedi gwneud yn dda iawn yma, hyd yn oed ym 1999. Er, llwyddodd ennill gynrychiolaeth yn yr etholaeth am y tro cyntaf erioed yn 2008, gan ddychwelyd tri chynghorydd i’r cyngor sir. Oni welwn newid sylfaenol yng ngwleidyddiaeth yr ardal, mae’n anodd gweld Plaid Cymru yn ennill mwy na 10% o’r bleidlais yma. Er, synnwn i ddim tasa hi’n gwneud yn weddol.

Gwelwyd eisoes y gall y Ceidwadwyr wneud yn dda yma. Tueddaf i feddwl y cânt tua 20% o’r bleidlais y tro hwn, ac efallai rhagori ar hynny fymryn, ond mae’n annhebygol y byddant yn cael llawer mwy na hynny.

Felly beth am Lafur? Y peryg mawr ydi apathi. Mewn sedd lle mae gan Lafur fwyafrif cadarn, mae’r rhai y’u dadrithiwyd yn fwy tebygol o aros adref na bwrw pleidlais i rywun arall – er fan hyn y Democratiaid Rhyddfrydol neu Blaid Cymru ydi’r dewisiadau amlycaf. Ond gyda llywodraeth Geidwadol yn debygol, gall sbarduno Llafurwyr i aros yn driw am un etholiad arall. Teimlaf y gallai’r ddwy sefyllfa gydbwyso ei gilydd yn y pen draw.

Yn wir, er mor galed ydi hi i genedlaetholwr gyfaddef hyn, mae Paul Murphy yn wleidydd sy’n dallt y gêm wleidyddol yn llawn. Mae angen cymeriadau cryf ar y blaid Lafur, ac mae hwn yn un – bydd hynny’n fanteisiol.

Serch hynny, a gaiff Llafur fwy o bleidleisiau na’r 20,472 a gafodd yn 2005? Fel y dywedais gyda Llanelli, yr unig ffordd y gallwch ddychmygu y caiff ydi os bydd cynnydd sylweddol yn y niferoedd sy’n pleidleisio, a oedd yn 59% tro diwethaf. Byddai rhywun yn disgwyl cyfradd bleidleisio tua 65% i weld Llafur yn cynyddu ei phleidlais.

Y peth anoddaf i rywun sy’n darogan y pethau hyn ydi darogan y niferoedd a fydd yn pleidleisio. Dwi’n tueddu i feddwl y gallai fod yn weddol segur yn nifer o seddau’r Cymoedd; dydi mwyafrifoedd enfawr, dadrithio cyffredinol a phleidiol, a’r sefyllfa economaidd gyfredol ddim yn newyddion da i Lafur.

Proffwydoliaeth: Disgwyliaf i Lafur ennill gyda thua 12,000 o bleidleisiau yma – ond gan gael llai nag 20,000 o bleidleisiau.

Llanelli

Felly dyma ddod â ni at sedd a allai, o ildio’r canlyniad cywir, newid gwleidyddiaeth Cymru, a dwi o ddifrif am hynny. Pe baech wedi dweud nôl ym 1997, ddeng mlynedd yn ddiweddarach y byddai Plaid Cymru yn ennill Llanelli gyda hanner y bleidlais, i Seilam Dimbach â chi ar eich union. Bu degawd cyntaf yr 21ain ganrif yn gymysglyd i Blaid Cymru – ond dyma un o’i llwyddiannau pendant.

Dyma hefyd y dadansoddiad mwyaf swmpus a wnaed gennyf hyd yma – felly peidiwch â pharhau oni fo chi’n ddewr!

Dwi ddim am adrodd yr hanes yn fanwl – gwn yn iawn beth ddigwyddodd yn ’99 ac ers hynny. Dydw i ddim chwaith am roi sylw i’r Democratiaid Rhyddfrydol na’r Ceidwadwyr. Do, cawsant dros chwarter y bleidlais rhyngddynt ym 1997 – ond roedd yn llai na 14% yn 2007 ac mae’n wybodaeth gyffredin nad ydi’r un o’r pleidiau yn rymoedd yn yr ardal.

Dwi am gynnig dadansoddiad nid fesul plaid ond etholiad y tro hwn. Ac awn yn ôl i berfeddion ’97 yn gyntaf. Cafodd Llafur bron 24,000 o bleidleisiau, sef 58% o’r pleidleisiau. Wrth gwrs, roedd elfen gref o bleidlais bersonol i Denzil Davies, ond er mor uchel ydi’r bleidlais honno, a’r mwyafrif yn ei sgîl, rhaid cyfaddef ni fu fyth mor uchel â gweddill y cadarnleoedd, lle y gallasai Llafur ddisgwyl ennill yn hawdd dros 60% o’r bleidlais mewn blwyddyn wael. Dydi Llafur byth wedi gwneud hynny yn Llanelli dros yr 30 mlynedd diwethaf. Felly, mae’n gymharol wan yma. Pwysleisiaf y gair ‘cymharol’!

Fodd bynnag mae un gwahaniaeth sylfaenol rhwng Llanelli a chadarnleoedd eraill De Cymru Llafur, sef cryfder y Gymraeg. Mae 47% yn gallu siarad Cymraeg yma, ac yn wir ardal Pontyberem yw’r ardal Gymreiciaf ei hiaith yn Ne Cymru gyfan. Ond serch hynny, ni lwyddodd Plaid Cymru fwrw gwreiddiau yma fel y gwnaeth mewn rhannau eraill o Sir Gâr.

Roedd 1997 yn drobwynt i Blaid Cymru yma hefyd. Daeth yn ail, wedi blynyddoedd maith o fod yn drydydd, neu bedwerydd hyd yn oed. ‘Doedd hi ddim yn ail credadwy iawn – cafodd y Blaid lai na phumed o’r bleidlais, wedi’r cwbl. Megis dechrau oedd hi.

Fel y dywedais af i ddim i drafod ’99. Ond, tybed a fyddai’r Blaid wedi ennill hyd yn oed yn ei phenllanw heb Helen Mary Jones? Bydd rhaid i eraill ateb y cwestiwn hwnnw, dydw i ddim yn gwybod yr ateb.

Er gwaethaf 1999, roedd 2001 yn ganlyniad da yma i Blaid Cymru. Roedd y gogwydd o 10% yn sylweddol mewn etholiad cyffredinol. Ond dim ond tua dwy fil gynyddodd pleidlais Plaid Cymru – collodd Llafur tua 6,000 o bleidleisiau. Dydi ennill sedd ar golled gwrthwynebydd ddim yn sail gadarn i frwydro am sedd. Rhaid trosi pleidleisiau i’ch cornel chi. Ar ddechrau’r ganrif, nid dyma’r sefyllfa yma.

Ni welwyd canlyniad agosach mewn etholiad Cynulliad nac yma yn 2003. Collodd Helen Mary o 21 o bleidleisiau, a hynny oherwydd iddi golli mwy o bleidleisiau na Llafur. Rhaid nodi hyn, fodd bynnag: y flwyddyn honno cafodd y ddwy blaid eu niferoedd isaf o bleidleisiau yma erioed mewn etholiad Cynulliad, a Llafur ei nifer isaf erioed.

Collodd y ddwy eto bleidleisiau yn 2005, ond Plaid Cymru ddioddefodd fwyaf. Cydnabyddir y cafodd ymgyrch wan y flwyddyn honno yn y sedd. Dwi’n sylwi fodd bynnag bod patrwm ym maint dirywiad y blaid Lafur yma – roedd ei phleidlais i lawr tua thraean o 1997 – sy’n ddigon cyffredin ymhlith seddau ei chadarnleoedd, fel y gwelsom o ddadansoddiadau blaenorol. Dirywiad cyson a phendant; newid cymdeithasol a gwleidyddol yn troi’n realiti ystadegol.

Y ddwy blaid fach, y Torïaid a’r Rhyddfrydwyr, fanteisiodd ar gwymp yr uchod, o tua 4% yr un. Gwelaf y ddau yn cael eu gwasgu ym mrwydr y flwyddyn nesaf gan Blaid Cymru a Llafur.

Dyna grynodeb o 1997 i 2005. Trai arferol i Lafur, llanw a thrai i’r Blaid. Gellir i raddau alw’r cyfnod hwnnw yn gyfnod ‘cynnar’ sedd Llanelli yn oes datganoli – heb geisio swnio’n ymhongar, wrth gwrs! Adlewyrchai batrymau Cymreig o ran ei phleidleisio, ond roedd y duedd a welwyd yma ar ôl hynny, i bob pwrpas, yn unigryw.

Ail-gipiodd y Blaid Llanelli yn 2007. O ystyried mwyafrif y blaid Lafur, ‘doedd hynny fawr o gamp ar lefel y Cynulliad, ond roedd maint y fuddugoliaeth yn sicr yn gamp. Cafodd Helen Mary dros hanner y bleidlais, a bron 14,000 o bleidleisiau - mwyafrif o bedair mil dros Lafur. Yn wir, eisoes mae’r sedd yn ymddangos yn ddiogel iddi yn 2011. Y peth mwyaf anhygoel oedd iddi wneud hyn gyda 7% yn fwy o bobl yn pleidleisio (49% a wnaeth) nag yn 2005. A dyna sy’n gwneud Llanelli yn unigryw o safbwynt Plaid Cymru. Mewn parthau eraill, mae’r Llafurwyr wedi aros adref. Yn Llanelli, maent yn raddol droi at Blaid Cymru – sefyllfa nas adlewyrchir yn unman ac eithrio Arfon yn y gogledd.

Profir hynny gan y nifer a bleidleisiodd – roedd y ganran yr un fath yn ’99 a ’07. Dim ond 4% yn llai yw cyfradd Llafur, ond mae’r Blaid 8% yn uwch. Wn i, dwi’n dweud o hyd ‘ni ellir trosi canlyniadau Cynulliad i San Steffan ... ’ – ond ddôi at hynny yn y man.

Felly beth oedd cyfrinach llwyddiant y Blaid yn Llanelli, a pham na’i throsglwyddwyd i rannau eraill o Gymru Llafur? Rhaid clodfori Helen Mary yn hyn o beth, ond mae dwy ochr i’r geiniog. Mae hi’n llysgennad gwych i Blaid Cymru yn yr ardal. Ar y llaw arall, dwi ddim yn siŵr a fyddai Plaid Cymru mor gryf yn yr ardal hebddi – dydi cefnogaeth i unigolyn ddim bob amser yn gefnogaeth i Blaid. Gallai anwybyddu hynny wanychu ymgais y cenedlaetholwyr i gipio’r sedd yn 2010.

Rhywbeth sy’n awgrymu, yn hytrach na phrofi, ai cefnogaeth unigol ynteu newid sylfaenol sydd ar waith, ydi canlyniadau etholiadau i gyngor sir. Awgrymodd etholiadau cyngor 2008 mai’r ail yw’r brif reswm.

Cyn 2008, roedd gan Lafur 16 sedd yn etholaeth Llanelli, a Phlaid Cymru 5. Ar ôl yr etholiadau hynny, roedd gan Lafur 5 (-11) a Phlaid Cymru 15 (+10). Mae hynny’n dro byd, yn ogwydd uniongyrchol, ond yn ôl fy nealltwriaeth i (croeso i chi roi gwybod fel arall), cafodd Llafur o hyd fwy o bleidleisiau na Phlaid Cymru. Felly, er bod y Blaid wedi treblu ei chynrychiolaeth a Llafur wedi chwalu, Llafur fyddai wedi ennill ar ffurf gyfrannol.

Tri o’r bron oedd eleni - enillodd Plaid Cymru yma, ond nid yn gwbl argyhoeddedig fel y gwelwn. 34% o’r bleidlais a gafodd (5,990), er y cafodd Llafur gweir arall ar 23% (4,052). Er, mae cynsail; enillodd y Blaid yma yn etholiadau Ewrop 2004 hyd yn oed, a chynyddu gwnaeth mwyafrif Llafur yn 2005. Rhybudd o’r gorffennol yn anad dim.

Ym mêr fy esgyrn, alla’ i ddim meddwl y bydd y polau o fudd i ni ddadansoddi Llanelli. Yr unig arwydd sydd gennym o ba mor agos y gallai fod oedd y cafodd ei chynnwys eleni mewn arolwg barn o seddau ymylol y DU, ac ymddiheuraf am y diffyg dolen. Llafur ddylai ennill yn ôl y pôl hwnnw, ond meddyliwch ennyd. Llanelli - lle mae gan y blaid Lafur fwyafrif o dros 7,000 a thros 20% - ar restr o seddau ymylol?

Âf yn ôl at ddull dwi’n ei hoffi o geisio dadansoddi canlyniadau, sef isaf ac uchaf bleidleisiau. Yn yr achos hwn, bydd ond angen dadansoddi isaf bleidlais Llafur ac uchaf bleidlais Plaid Cymru, a hynny yn sgîl y ffaith y byddai rhywun yn disgwyl i Lafur fod yn ddigon agos i’w hisafswm yn 2010, a Phlaid Cymru dueddu at ei huchafswm.

Y ffigur hudol ydi’r 15,000 mi dybiaf. Os caiff Plaid Cymru yn agos at hynny, mae ganddi gyfle o ennill. Os caiff Llafur tua hynny, gallai golli. Do, cafodd Plaid Cymru 14,000 o bleidleisiau yn 2007, ond a all drosglwyddo hynny i San Steffan?

Dydi’r cenedlaetholwyr heb lwyddo gwneud hynny yn gyffredinol – ond ai fi ydi’r unig un sy’n teimlo y gallai Llanelli fod yn eithriad i’r rheol? I raddau helaeth iawn, mae Plaid Cymru wedi llwyddo o ddifrif i gipio a chadw pleidleisiau gan y blaid Lafur, a chynnal ei llwyddiant, yn yr ardal hon. Hyd y clywaf hefyd, mae ymgyrch y blaid Lafur yno ar hyn o bryd yn anweladwy a’i threfniant ar chwâl – mae hi’n flêr ac yn ddigyfeiriad - a Phlaid Cymru wedi dechrau ymgyrchu o ddifrif. A all gael 15,000 o bleidleisiau yma?

Mentraf ddweud y gall ragori ar hynny fymryn. Dylai yn sicr anelu at ennill tua 15,000 o bleidleisiau.

Ond beth am Lafur? A all ei phleidlais syrthio’n llai na hynny? Yn ystadegol, mae’n ddigon posib. Gan gael 16,500 yn yr etholiad diwethaf (mil i lawr o 2001), mae’n ddigon hawdd rhagweld yn y sefyllfa gyfredol Llafur yn colli tua 1,000 o bleidleisiau yn rhagor yma. I bwy, os rhywun o gwbl, wn i ddim. Un peth o’i phlaid ydi Nia Griffith – mae hi’n boblogaidd yn lleol ac yn cael ei chydnabod fel aelod cydwybodol ac effeithiol, ond heb ag ennyn yr un hoffter â Denzil gynt. A yw’n ddigon poblogaidd i wrthnewid y duedd a welir yn Llanelli?

A all Llafur ddisgyn at y 15,000? Gall. Mae’n anodd iawn dweud a ydi hynny’n debygol ai peidio, ond mae tueddiadau yn awgrymu ei bod yn bosibl. Ydi hyd yn oed y llai na 10,000 a bleidleisiodd i Lafur yn 2007 yn debygol oll i gadw’r driw i Nia Griffith? Ar y cyfan, ydyn, mae’n siŵr. Ond faint yn fwy na’r gwir selogion hynny a fydd yn cyboli pleidleisio dros lywodraeth amhoblogaidd, ‘sgwn i.

Byddwn i ddim yn mynd mor bell â dweud mai Plaid Cymru sydd â’r fantais, cofiwch, eithr y momentwm. Mae ‘na wahaniaeth mawr fanno.

Yn nifer o seddau Cymru, Llafur v. Ceidwadwyr yw’r frwydr, a disgwylir i seddau felly ddilyn patrwm cenedlaethol o ran arolygon barn ac ati. Ond mewn seddau felly gellir disgwyl, yn ddigon teg dwi’n meddwl, i Lafurwyr droi allan i bleidleisio i atal y Ceidwadwyr, ac ambell i genedlaetholwr neu ryddfrydwr fenthyg pleidlais iddynt – dyna natur y bleidlais wrth-Dorïaidd yng Nghymru. Ond yn y seddau prin hynny nad y Ceidwadwyr yw’r prif fygythiad, gellir diystyru’r effaith honno i raddau helaeth. Heb fygythiad lleol y Ceidwadwyr, mae’r cymhelliant i bleidleisio i Lafur yn is.

O ganlyniad i hynny, yn Llanelli o leiaf mae’n anodd gweld Llafur yn cynyddu ei phleidlais o dan unrhyw amodau. Os bydd mwy o bobl yn pleidleisio na’r tro diwethaf, gellir disgwyl i Lafur gadw ei phleidlais yn sefydlog – o bosibl ei chynyddu fymryn. Os bydd nifer tebyg, neu lai, yn pleidleisio, bydd nifer ei phleidleisiau yn syrthio yn ôl pob tebyg. Bryd hynny mae ‘na beryg mawr iddi.

Y peryg a gyflwynir gan Blaid Cymru ydi ei bod wedi llwyddo i wneud dau beth, sef cornelu’r bleidlais wrth-Lafur, a dwyn Llafurwyr i’w chorlan – a ‘does dim i awgrymu bod y duedd honno naill ai yn atal, neu o ran yr un sedd benodol hon, am newid mewn etholiad cyffredinol.

Mae 7,000 o fwyafrif yn gadarn ar yr olwg gyntaf. Ond er y disgwylir yn gyffredinol i seddau fel Gorllewin Caerdydd (mwyafrif: 8,167), Alun a Glannau Dyfrdwy (8,378), Delyn (6,644) a Wrecsam (6,819) fod yn agos, pam lai Llanelli? Yn fy marn i, mae Llanelli yn debycach o newid dwylo na’r un o’r uchod.

Un ystadegyn bach arall cyn i mi roi fy mhen ar y bloc. O ran etholiadau cenedlaethol o 2003 ymlaen (ac eithrio Ewrop 2004 oherwydd diffyg data ar fy rhan i – alla’ i ddim am fy myw dod o hyd i ganlyniadau seddau unigol ar gyfer 2004) mae Llafur wedi cael ar gyfartaledd 39.6% o’r bleidlais a Phlaid Cymru 37%. Agos.

Ydw, dwi isio i Blaid Cymru ennill yma, alla’ i ddim gwadu hynny. Ond dwi’n gwisgo fy het ddiduedd wrth wneud y dadansoddiadau hyn, gyda llond sach o ystadegau a phinsiad o reddf. Dyma hi.

Proffwydoliaeth: Bydd hwn yn ganlyniad mawr. Bydd llai na mil o bleidleisiau ynddi yr un ffordd neu’r llall, ond dwi am roi Llanelli i Blaid Cymru.

Pen-y-bont

Dwi am roi’r proffwydoliaeth olaf cyn y Nadolig heddiw, a byddwn ni chwarter ffordd drwy seddau Cymru. Gydag etholiad yn bosibl ym mis Mawrth, mae’n ddigon posibl na fydda’ i’n agos at ddadansoddi pob sedd – sy’n biti achos mae digon ohonynt yr hoffwn eu dadansoddi!

Ddywedish i ddigon yn ôl y byddai Llafur yn gwneud yn well na disgwyl, ac mae’r blaid i’w gweld yn gwneud hynny eisoes. Pam? Un rheswm syml y galla’ i ei gynnig. Wrth ateb polau piniwn a chwestiynau gwleidyddol amrywiol, nid yn unig y mae pobl wedi cymryd arnynt fod y Ceidwadwyr am ennill yr etholiad nesaf, ond yn gwybod hynny cyhyd fel y maen nhw’n ateb y cwestiynau hynny fel petaent eisoes mewn grym. Hynny ydi, i bob bwrpas, ymddengys i raddau fod pobl yn trosglwyddo eu pleidlais debycaf o’r etholiad wedyn i’r etholiad hwn.

Fy namcaniaeth bersonol ydi honno, wrth gwrs, ‘does tystiolaeth i’w phrofi. Ond fel y dywedais eisoes hefyd, fe welwn mi dybiaf shy Tory syndrome, ond er budd Llafur, flwyddyn nesa’. Yn fy marn i, ar hyn o bryd, mae’r senedd grog yn debygol cymaint ag ydi o’n bosibl.

Yn ogystal â hynny, dydi’r Torïaid ddim mwyach yn cael getawê ag esgeuluso polisïau – mae’n rhaid iddyn nhw bellach ddweud beth ydi’r rheini, ond rhywsut dydyn nhw ddim yn llwyddo i’w cyfleu yn dda iawn. Mae’r gêm amyneddgar y mae Llafur wedi ei chwarae, o bosibl, am dalu. Cawn weld i ba raddau. Yn wir, gall goblygiadau hynny hefyd fod o fudd i Blaid Cymru a’r Rhyddfrydwyr mewn seddau fel Aberconwy a Brycheiniog a Maesyfed.

Ond beth am oblygiadau hynny yn sedd Prif Weinidog newydd Cymru, Pen-y-bont? Er ei bod yn sedd ‘cymoedd’, dydi hi ddim fel gweddill y cymoedd. Mae’n ardal glan-y-môr sydd ddim yn rhannu’r etifeddiaeth lofaol i’r un graddau. Mae llai o salwch yma, a mwy o gyfoeth. Ac mae’r Ceidwadwyr yn gryfach o lawer yma.

Sonia’ i’n gyflym am Blaid Cymru a’r Democratiaid Rhyddfrydol yma.

Dydi Plaid Cymru byth, hyd yn oed ym 1999, wedi bygwth yma. Cafodd bron bum mil o bleidleisiau y flwyddyn honno ac ers hynny, dim. A ‘does fawr fwy y gallwn ddweud am y blaid yn y sedd hon.

Ond beth am y Democratiaid Rhyddfrydol? Dyblodd pleidlais y blaid o 10% i 21% rhwng 1992 a 2005, er eu bod yn wannach yn y Cynulliad. Mae ganddynt hefyd chwe chynghorydd yn y sir (Pen-y-bont ar Ogwr), sef yr un nifer â’r Ceidwadwyr. Pe bai Llafurwyr yn troi atynt yn y sedd hon, mae’n ddigon posibl y gallant esgyn i’r ail safle, ond mae’n annhebygol. Ers ’05, mae hi wedi bod yn segur iawn ar y Rhyddfrydwyr yn gyffredinol yng Nghymru, ac mewn etholiad mor bwysig ar y gorwel, hawdd dychmygu mewn sedd fel hon, a allai fynd yn Geidwadol mewn blwyddyn dda iddynt, y bydd y Rhyddfrydwyr yn teimlo gwasgfa rhwng y coch a’r glas.

Ond mae’n ddigon hawdd dychmygu y gallai Llafurwyr dadrithiedig droi atynt i raddau. Dwi ddim yn meddwl y bydd hynny’n digwydd y tro hwn, ond dydi hi ddim yn amhosibl yn y tymor canolig.

Y Ceidwadwyr, wrth gwrs, ydi’r prif her i Lafur yma. Tua 38% y cawsant yma yn ystod llwyddiant ’83 a hefyd etholiad ’88, gan sicrhau 16,000 o bleidleisiau y tro cyntaf, a chynyddu hynny i 17,500 bum mlynedd yn ddiweddarach. Yn syml, yn etholaethau Cymru, mae hynny’n lot o bleidleisiau.

Ond dirywio y mae’r blaid wedi ers hynny. Ni chafodd dros y 10,000 o gwbl ar ôl 1992 – hyd yn oed yn 2005 roedd ei phleidlais fymryn uwch y chwarter. Ac eto, llwyddasant ennill yma eleni yn etholiadau Ewrop o ychydig gannoedd. Darlun cymysg; weithiau mae etholiadau Ewropeaidd yn trymhau’r niwl yn hytrach na’i godi.

Ni ddylwn ddiystyrru’r canlyniad hwnnw, ond roedd un broblem bosibl gyda’r fuddugoliaeth – pleidlais gref UKIP. Annhebyg y bydd UKIP yn sefyll yma flwyddyn nesa’, ond yn amlwg mae pleidleisiau yma iddynt, a gall eu hymgeisyddiaeth yma dynnu digon o bleidleisiau wrth y Ceidwadwyr i roi’r sedd i Lafur. Yn ffodus i’r Ceidwadwyr, dydi hi ddim yn debyg y bydd UKIP yn ceisio yma.

Ond mae’n mynd heb ddweud bod y bleidlais Lafur yma’n uchel hefyd. Unwaith yn unig y mae hi wedi cael llai na 16,000 o bleidleisiau ac roedd hynny pan gollodd y sedd. Ers hynny mae wedi amrywio rhwng fymryn uwch hynny a thros 24,000 – mae hynny’n sylweddol uwch na’r uchafswm Torïaidd.

Ystyriwn ddau arolwg barn wrth feddwl am sut y gallai ei phleidlais newid. Un o ddydd Sul yn gyntaf, i YouGov a’r Sunday Times. Roedd y Ceidwadwyr ar 40% a Llafur ar 31%. Beth fyddai goblygiadau hynny i’r Ceidwadwyr?

O drosi’n uniongyrchol, byddai’r Ceidwadwyr yn ennill tua 35% o’r bleidlais, sy’n agosáu at lefelau’r wythdegau. Ond byddai Llafur ar 39%. Mae hynny’n bur agos ond eto: mantais i Lafur, felly. Gan ystyried hefyd bod Llafur yn gwneud yn well yng Nghymru nag yn y DU yn gyffredinol, a’r Ceidwadwyr yn waeth, mi ellir dadlau bod y 4% hwnnw’n fwyafrif twyllodrus o isel.

Beth am ddefnyddio’r arolwg barn Cymreig a gynhaliwyd eleni? Mae hynny’n hŷn erbyn hyn ond awgrymodd ogwydd o tua 10% yng Nghymru o Lafur i’r Ceidwadwyr. Y canrannau wedyn fyddai Ceidwadwyr 36%; Llafur 33%.

Felly, eto, mae’r darlun yma’n niwlog. Serch hynny, fe fyddwn yn dueddol o awgrymu, o’u cyfuno, mai mantais fechan i Lafur a awgrymir.

Er gwybodaeth, yn y Cynulliad, roedd y ddwy blaid yn gryfach yma yn 2007 nag ym 1999, fwy na thebyg oherwydd dirywiad Plaid Cymru. Ond y patrwm cyffredinol sydd i’w weld yn datblygu ydi bod y Ceidwadwyr yn gwthio ond nad oes ganddynt yr ‘wmff’ ychwanegol i allu ennill – hynny ydi, mae angen trydedd plaid gref yma i sicrhau buddugoliaeth Geidwadol.

Dyna hanes ’83 – y Democratiaid Cymdeithasol oedd wrthi eto, yn hawlio bron i chwarter y bleidlais. Mi all y ffurf gyfredol ar y blaid honno wneud hynny – o gynyddu ei phleidlais fymryn, gallai’r Rhyddfrydwyr roi’r sedd hon yn nwylo’r Ceidwadwyr. Yn reddfol, byddwn i’n dweud mewn sedd fel hon y byddai Rhyddfrydwyr yn fwy tueddol o fenthyg pleidlais i Lafur – a dyn ag ŵyr, gall ambell Bleidiwr hefyd – na gweld y Ceidwadwyr yn ennill yma, ond dydi hynny ddim yn sicr.

Efallai bod y bleidlais wrth-Dorïaidd yng Nghymru yn un gref – ond erbyn hyn mae’r bleidlais wrth-Lafur hefyd yn ffactor.

O ystyried hynny oll, a lluchio y nifer a fydd yn pleidleisio i’r fargen, gadewch i mi felly gynnig dyfaliad ynghylch isafswm ac uchafswm pleidleisiau’r Ceidwadwyr a Llafur. Ddywedwn i y bydd Llafur yn cael rhwng 13,500 a 15,500, ac y caiff y Ceidwadwyr unrhyw beth rhwng 11,000 a 15,000 – gobeithio bod hynny’n swnio’n deg i chi. Awgryma hynny yr un peth a wyddom eisoes – mi all y Ceidwadwyr ennill yma, ond efallai y bydd yn rhaid iddyn nhw wneud yn well nag y maen nhw ar hyn o bryd i sicrhau’r fuddugoliaeth honno, a gobeithio yn gyntaf y bydd y Llafurwyr yn aros adref, ac y bydd effaith pleidlais wrth-Dorïaidd yn fach.

Efallai, y tro hwn, mae hynny fymryn yn rhy obeithiol.

Proffwydoliaeth: Mwyafrif o tua 1,500 – 2,000 i Lafur.

Seddau Casnewydd

Reit, dwi wedi grwpio seddau Casnewydd at ei gilydd, a’r rheswm onest am hyn ydi nad ydw i’n gyfarwydd â dinas Casnewydd, ac mae unrhyw ddadansoddiad y gallaf ei gynnig ar y ddwy sedd yn gyfyngedig iawn. Yr unig dro i mi fod yn y ddinas ei hun oedd adeg ‘Steddfod, ac anwir fyddai dweud i mi gofio fawr ohoni. Yn wir, rhowch wybod i mi os oes unrhyw beth yn y dadansoddiad bach hwn sy’n anghywir neu os anghytunwch – prin iawn y byddwch yn llai hyddysg na mi am yr ardal hon.

Serch hynny, mi geisiaf roi proffwydoliaeth, ond cyn dweud hynny rhaid i mi nodi hyn unwaith eto:

Dwi ddim yn meddwl y bydd y Ceidwadwyr yn gwneud cystal â’r disgwyl yn gyffredinol, a dwi yn ystyried y ffactor hwnnw ym mhob dadansoddiad. Dwi hefyd yn meddwl y bydd Llafur yn gwneud fymryn yn well na’r disgwyl – mae’r polau fel ag y maent ar hyn o bryd yn agosach at yr hyn a gredaf sydd wrthlaw.

Mae hynny’n mynd â ni’n ddigon del at Orllewin Casnewydd, sedd Paul Flynn. Dyma un sedd y mae’r Ceidwadwyr yn obeithiol amdani o leiaf, er ei bod yn anodd gweld pam - wedi’r cyfan, enillasant yma ddiwethaf yn ’83, gyda mwyafrif tila. Yn wir, ers ’92 dydyn nhw heb â bygwth cael traean o’r bleidlais mewn difrif. Os edrychwch ar ganlyniadau’r sedd dros y degawd diwethaf, mae’r gwymp yn y niferoedd sy’n pleidleisio wrth gwrs wedi effeithio ar Lafur, ond mae’r bleidlais Geidwadol hefyd wedi cyrraedd rhyw fath o ‘plateau’ – ffordd posh o ddweud segura.

Mae Paul Flynn hefyd yn aelod digon poblogaidd sy’n gweddu’r fath sedd, a dwi’n meddwl y gallai ei lais ystyfnig o annibynnol mewn llywodraeth amhoblogaidd fod o fudd iddo. Na, ‘does ganddo syniad o faterion cefn gwlad, ac mae ‘na ambell un yn y blogsffer Cymraeg ddim yn or-hoff ohono, ond cofiwn yr ardal y mae’n ei chynrychioli.

Yn ogystal â hynny, y duedd ddiweddar yn yr arolygon barn yw bod Llafur yn crafu’n ôl fymryn. Peth dros dro fydd hynny, mi gredaf, yn hytrach na thuedd at yr etholiad cyffredinol, ond mae’n profi bod llygedyn o obaith gan Lafur os bydd yn mabwysiadu tacteg amddiffynnol yn yr etholiad, am senedd grog, o leiaf. Er, mae’n dweud llawer mai dyma’r math o sedd y dylent bellach ei hamddiffyn.

Ni ddylai Llafur ddiogi, wrth gwrs. Etholiad diwethaf yr etholaeth oedd ’07 i’r Cynulliad, ac roedd yr 8,181 o bleidleisiau a gafodd y Ceidwadwyr y flwyddyn honno yn ganlyniad hynod o dda iddynt. Os cymerwn hynny’n isafswm pleidleisiau digon tebygol yn 2010, mae gan Lafur broblem. Ddyliwn ni ddim ychwaith anghofio i’r Ceidwadwyr gael etholiadau cyngor llwyddiannus yn y sir yn 2008, ac yn wir ennillwyd y sedd ganddynt yn Etholiadau Ewrop eleni. Ond dwi dal heb fy argyhoeddi.

Yr hyn sydd yn sicr ydi os bydd y Ceidwadwyr yn ennill yma, fel gydag ambell sedd, mi fyddan nhw’n cael etholiad llwyddiannus yng Nghymru – mae’n un o’r llond dwrn o seddau fyddai’n dangos p’un a ydynt wedi ail-gyrraedd uchafoedd 1983. Y peryg mawr i Lafur, fel bron bobman yng Nghymru, ydi bod y niferoedd sy’n pleidleisio yn gostwng yn is – bryd hynny gallai fil neu ddwy o bleidleisiau yn ychwanegol i’r Ceidwadwyr wneud hon yn ras agos iawn.

Er gwaethaf popeth, dwi ddim yn meddwl y bydd gan y Ceidwadwyr y ‘filltir ychwanegol’ honno ynddynt i ennill y sedd y tro hwn – er dwi’n siŵr y gallai 2011 fod yn un ddiddorol.

Proffwydoliaeth: Buddugoliaeth o 1,000 – 2,000 i Paul Flynn a’r Blaid Lafur.

Beth am Ddwyrain Casnewydd? Mae’r rhan hon o’r ddinas fymryn yn fwy diddorol yn fy marn i. Ar ôl ei chreu ym 1983 fu hi fyth allan o reolaeth Llafur. Ar lefel San Steffan, unwaith y mae Llafur wedi cael llai na 40%, sef 39.6% ym 1983 ei hun, pan oedd y Democratiaid Cymdeithasol ar eu hanterth. Fodd bynnag, nid y Ceidwadwyr ydi’r prif elynion yma, eithr y Democratiaid Rhyddfrydol – yn ystadegol bur, o leiaf.

Ar lefel y cyngor, dydi cynnydd y Rhyddfrydwyr heb ag efelychu llwyddiannau mewn dinasoedd eraill fel Wrecsam, Abertawe ac wrth gwrs Caerdydd. Fodd bynnag, daeth y blaid o fewn ychydig gannoedd i gipio’r sedd yn etholiadau’r Cynulliad, a thua 200 o bleidleisiau i’w hennill yn etholiadau Ewrop. Maen nhw’n sicr ar gynnydd yma.

Fodd bynnag, yn 2005 roedd mwyafrif y blaid Lafur a phleidlais y Rhyddfrydwyr yn ddigon tebyg. Hynny yw, yn San Steffan, mae gan y Rhyddfrydwyr fynydd i’w ddringo. Megis sedd y gorllewin, petae’r Rhyddfrydwyr yn ennill dwy neu dair mil yn ychwanegol o bleidleisiau ac ambell Lafurwr yn peidio â phleidleisio, gallai fod yn agos.

Ond prif elynion Llafur yn yr etholiad ydi’r Ceidwadwyr, ac mae rhywun yn gallu llawn ddychmygu i’r Ceidwadwyr ddenu pleidleisiau wrth y Rhyddfrydwyr y flwyddyn nesaf – wedi’r cwbl, ‘doedd ‘na ddim 100 o bleidleisiau rhwng y ddwy blaid yn 2005. Mewn etholiad y mae disgwyl i’r Ceidwadwyr ei ennill, mae’n annhebygol hefyd y gwelwn lu o bleidleisiau gwrth-Lafur gan bleidleiswyr Ceidwadol – hynny yw, dydyn nhw ddim yn rhy debygol o daro pleidlais dros rywun arall i ymwared â Llafur, aiff eu pleidlais i’r Ceidwadwyr. Wedi’r cyfan, maen nhw’n gwybod bod llygedyn o obaith gan eu plaid hwy yma, os nad i ennill i ddod yn ail da.

Mewn sedd lle mae’r bleidlais Ryddfrydol a’r bleidlais Geidwadol mor debyg, gallai brwydr frwd rhwng y ddwy blaid i gipio’r etholaeth fod o fantais i Lafur.

Yma, fe fydd yn anodd i unrhyw un ymwared â Llafur. Mae’r Rhyddfrydwyr yn llawn gallu sicrhau gogwydd o dros 10% mewn isetholiadau yn draddodiadol (er bod eu record ddiweddar yn ddigon pathetig), ond mewn etholiadau seneddol dydi’r fath ogwydd ddim yn digwydd yn aml; mae’n anodd gen i weld Dwyrain Casnewydd yn torri’r mowld. Yn wir, dwi’n dueddol o feddwl yn y cyd-destun gwleidyddol sy’n bodoli mai’r Ceidwadwyr fyddai fwya’ tebygol o allu gwneud hynny yma.

A welwyd anterth Democratiaid Rhyddfrydol Cymru yn 2005? Wn i ddim; peth ffôl yw cymryd hynny’n ganiataol. A fydd y Ceidwadwyr yn llwyddo fel y gwnaethant yn ’83? Annhebygol, ond nid amhosibl. A ydi’r un ohonynt yn gallu denu digon o bleidleisiau wrth y llall a hefyd y blaid Lafur i ennill yma?

Na.

Proffwydoliaeth: Mwyafrif o tua 4,000 i Lafur.

Ceredigion

O bob etholaeth yng Nghymru, dyma’r un dwi isio ei darogan leiaf. Ym mêr fy esgyrn, teimlaf mai ofer y bydd unrhyw ddarogan gennyf i, neu unrhyw un arall, nes y cyfrir y cyfan o’r pleidleisiau. Ac eto, mae arwyddion clir o’r hyn allai ddigwydd.

Awn ni ddim i hanes Ceredigion. Gwyddom oll am fuddugoliaeth enwog Cynog yn ’92 a’r sioc a gafodd Plaid Cymru o’i cholli yn 2005 i’r Democratiaid Rhyddfrydol, a hynny gydag un o fwyafrifau lleiaf y DU. Gwyddom hefyd am gwymp yr iaith yn y sir, a’i thraddodiad rhyddfrydol cryf. Dydi’r Ceidwadwyr heb â chynrychioli’r sedd ers 1854 – ac er i Elystan Morgan ei chynrychioli rhwng 1966 a 1974, dyma erbyn hyn un o seddau gwannaf y blaid Lafur yng Nghymru.

Pwynt Gwerthu Unigryw Ceredigion yw mai hi yw’r unig sedd yng Nghymru y bydd y Democratiaid Rhyddfrydol yn mynd ben yn ben â Phlaid Cymru ynddi, ac o’r herwydd dwi’n meddwl mai ofer fyddai ystyried a dehongli ei hanes ormod yng nghyd-destun yr etholiad hwn – mae’r tueddiadau yma yn gymharol newydd. O’r sedd hon y deillia’r casineb enfawr sydd bellach yn amlwg rhwng y ddwy blaid.

Dechreuwn â Phlaid Cymru felly. Er gwaethaf maint ei gamp ym 1992, llwyddodd Cynog Dafis ar hynny adeiladu pleidlais bersonol gref, a hynny’n gyflym. Credaf ein bod yn anghofio hynny wrth ystyried y dirywiad ers hynny ym mhleidlais Plaid Cymru yma.

Dywed rhai nad oedd Simon Thomas wirioneddol yn ŵr a oedd yn addas i’r etholaeth, ac ni chredaf iddo lwyr gadw pleidlais bersonol Cynog Dafis. Mae pleidlais bersonol yn bwysig yn y sedd hon. Wele Mark Williams, yr Aelod cyfredol. Er iddo ond ennill ychydig dros 5,000 o bleidleisiau yn is-etholiad 2000, cafodd dros 9,000 y flwyddyn wedyn a llwyddodd ennill dros 13,000 yn 2005, a heb amheuaeth roedd gwneud enw iddo’i hun yn lleol yn rhan o’r llwyddiant hwnnw.

Y mae’n ffaith ddigon hysbys y bu i Blaid Cymru droi’n drahaus ac yn ddiog yng Ngheredigion hefyd, a bod hyn yn ffactor yng ngholled 2005. Ond mae un eglurhad arall posibl. Dwi wedi trafod eisoes gwrthbleidleisiau Torïaidd a Llafur, ond tybed a oes felly yng Ngheredigion bellach pleidlais wrth-genedlaetholgar? Gyda dirywiad y Ceidwadwyr a Llafur yma, hwythau’n hawlio pleidlais gyfunol o 24% yn 2005, ac 13% yn 2007 (y ffigurau hynny i lawr o 38% ym 1997), teg tybio bod eu pleidleisiau yma yn mynd i’r Democratiaid Rhyddfrydol.

Yn yr etholaeth hon, nid ydi hynny o reidrwydd yn wir, ond mae’n debygol. Ddôi at hynny’n fras yn nes ymlaen

Wedi’r cyfan, roedd tro’r mileniwm yn gyfnod diffaith i’r Rhyddfrydwyr yn yr etholaeth. O fod yn gyn-ddeiliaid y sedd, cawsant lai na chwarter y bleidlais rhwng 1997 a 2001. Yn wir, ychydig dros chwarter a gafwyd yn 2001. Ffuglen, os nad celwydd, ar ran Plaid Cymru yw dweud mai hi gollodd yn 2005: roedd y bleidlais ryddfrydol wedi treblu ers ’97 – y Rhyddfrydwyr enillodd Geredigion llawn cymaint â Phlaid â’i collodd.

Pam? Er bod nifer y mewnfudwyr yng Ngheredigion yn uchel iawn, mae’n ddigon hysbys bod y Blaid wedi “cornelu’r farchnad” o ran pleidleisiau Saeson yr ardal. Efallai yn wir yr apeliodd Simon Thomas fwy iddynt hwy, a deallusion Aber, na phobl llawr gwlad gynhenid Ceredigion, yn enwedig yn ne’r etholaeth; mae’n un ddamcaniaeth a gyflwynwyd i egluro 2005. Pa ffactor bynnag yw’r pwysicaf, mae sawl ffactor wedi cyfrannu at hanes etholiadol Ceredigion rhwng 1997 a 2005.

Yr hyn ddigwyddodd wedyn sy’n ddiddorol. Dysgodd Plaid Cymru wersi - sydd, teg dweud, ddim yn rhy aml yn gryfder ganddi. Ond fe wnaeth, ac er gwaethaf brolio’r Rhyddfrydwyr yn etholiadau Cynulliad 2007 cadwodd Elin Jones ei sedd gyda’i chanran uchaf erioed a heb drafferth wirioneddol. Gan ddweud hynny, cafwyd gogwydd i’r Rhyddfrydwyr, a leihaodd ei mwyafrif, ond roedd y cynnydd ym mhleidlais y ddwy blaid yn debyg.

O ddweud hynny, roedd pleidleisiau’r Rhyddfrydwyr wedi cynyddu o 3,571 wyth mlynedd ynghynt i fymryn llai nac un fil ar ddeg: ond ar lefel y Cynulliad, mae Plaid Cymru, yn sicr gyda help mawr gan Elin Jones ei hun (a’i henw da yma), wedi cadw uwch y llanw Rhyddfrydol.

Y flwyddyn ganlynol, bu bron i Blaid Cymru gipio’r cyngor, ond nid dyna’r ystadegyn mwyaf diddorol. Llwyddodd y Blaid ennill dros 12,000 o bleidleisiau ledled y sir, sy’n rhif ofnadwy o uchel yn y cyd-destun etholiadol. Cafodd y Rhyddfrydwyr tua hanner hynny. Er tegwch, roedd hwnnw’n ganlyniad boddhaol iddyn nhw hefyd, ond mi bylodd braidd yn wyneb canlyniad Plaid Cymru.

Roedd y patrwm yn debyg yn 2009 wedyn. Roedd pleidleisiau’r ddwy blaid bob amser am fod yn is bryd hynny, ond eto llwyddodd Plaid Cymru gael bron i ddwbl pleidlais y Rhyddfrydwyr. Er gwaetha’r ffaith bod gogwydd i’r Dems Rhydd, mae gwrthwynebwyr Plaid Cymru yn hoffi anghofio un peth: enillodd Plaid yn hawdd yma yn 2009.

Os ystyriwn mai ffyddloniaid yn bennaf sy’n pleidleisio yn etholiadau Ewrop, gallwn gymryd o ddifrif mai lleiafswm pleidleisiau Plaid Cymru yw tua 7,000. Er gwaethaf y ffaith ei bod yn edrych yn dwyllodrus o isel, ni fyddai yn annheg dweud mai dyma isafswm, er isafswm gwaelod y gasgen, y Rhyddfrydwyr, sef 3,500. Wedi’r cyfan, fel y nodwyd, dyna faint o bleidleisiau gafodd y blaid ym 1999.

Uchafswm pleidleisiau? Heb fanylu am fy meddwl y tu ôl i hyn, tybiaf fod uchafswm Plaid Cymru yn tua 15,000, ac mae’n anodd gen i gredu bod uchafswm y Rhyddfrydwyr yn llawer uwch na’r 13,000 a gawsant yn yr etholiad cyffredinol diwethaf. Sialens y ddwy blaid, yn fwy na dim, yw sicrhau y daw’r bobl hyn allan i bleidleisio. Mewn etholaeth mor ffyrnig o agos, efallai na fydd hynny o blith y problemau mwyaf – a dwi’n dueddol o feddwl bod nifer uchel yn pleidleisio yng Ngheredigion o fwy o fudd i’r cenedlaetholwyr na’r rhyddfrydwyr, ond mater o reddf ydi hwnnw.

Ac ymddengys mai Plaid Cymru yn ddiweddar sy’n ymgryfhau, gyda’r Rhyddfrydwyr yn segura.

Gyda’r ymgeiswyr eu hunain yn benodol bwysig yma, mae’n anodd gen i gynnig sylw. Dydw i ddim yn gyfarwydd â Penri James – di-fflach ond cadarn yn ôl yr hyn y gallaf ei weithio allan. Mae’n anodd ffurfio barn ar Mark Williams, fodd bynnag. Er nad oes ganddo broffil uchel yn genedlaethol, yr honiad ydi nad yw’n amlwg yn lleol ychwaith, ond rhaid bod yn ofalus wrth ddweud hynny. Wedi’r cyfan, o du cenedlaetholwyr y daw’r cyhuddiad hwnnw, ond mae’n anodd gen i gredu na fyddai pum mlynedd o honni hynny yn cael rhyw effaith.

Mae mesur effaith y myfyrwyr yn mynd i fod yn anodd darogan. Byddai cynnal etholiad ar adeg lle mae’r myfyrwyr naill ai’n absennol, neu o leiaf yn brysur, yn niweidio’r Rhyddfrydwyr, ond byddai hefyd yn tynnu pleidleisiau wrth Blaid Cymru. Gyda pholisi’r ddwy blaid bellach fwy neu lai’n unfryd ar ffioedd dysgu, anodd eto ydi mesur effaith hynny ar bleidleisiau. Pan ddaw ati, dwi’n amgyffred na fydd yr effaith yn fawr, hyd yn oed ymhlith y rhengoedd o fyfyrwyr. Adeg yr etholiad sy’n bwysig.

Mae dau arolwg barn hoffwn hefyd eu hystyried yn gyflym. Cynhaliwyd yn lled ddiweddar un ledled Prydain ar seddau ymylol, ac yn ôl hwnnw âi Ceredigion yn ôl i Blaid Cymru. Wn i ddim yr union ffigurau. Dyma hefyd yr awgrym o bob pôl piniwn ers stalwm, gan gynnwys y diweddaraf gan YougGov.

Nododd yr arolwg barn Cymreig hwnnw bleidleisiau pleidiau yn rhanbarth y Canolbarth – roedd y Rhyddfrydwyr ar 11%, a Phlaid Cymru ar 19%, sydd yn ystadegau digon siomedig i’r ddwy.

Ar gyfartaledd (gan ddefnyddio Meirionnydd Nant Conwy yn lle Dwyfor Meirionnydd), yn 2005, cafodd y Rhyddfrydwyr 24% ymhob etholaeth, ac fe gafodd Plaid Cymru 23%. Rŵan, wn i nad ydi cyfrif pleidleisiau ar gyfartaledd yn gwbl wyddonol ac y byddai cyfri’r holl bleidleisiau yn well, ond yr awgrym ydi er nad yw pleidlais Plaid Cymru o bosibl mor uchel ag y dylai fod, mae’r Rhyddfrydwyr mewn man dywyll iawn. Beth bynnag fo gwendidau’r arolwg hwnnw, roedd ‘na etholiadeg (psephology) weddol gadarn yn gefn iddo.

‘Does dim angen i mi ddweud pe adlewyrchid y patrwm hwnnw, âi Ceredigion i Blaid Cymru heb amheuaeth. Ond, weithiau, mae’n well ymddiried mewn dulliau hunanol nag etholiadeg er budd ymchwil wleidyddol; awn at y bwcis. Yr odds diweddaraf o wefan Ladbrokes?

Plaid Cymru 5/6
Democratiaid Rhyddfrydol 5/6

Wrth gwrs, mae amser i hynny, megis polau, newid. Ond y duedd dros y misoedd diwethaf yw bod Plaid ar y blaen a’r Rhyddfrydwyr yn closio. Tybed a ydi’r Rhyddfrydwyr wedi sylwi bod Plaid Cymru o ddifrif isio adennill y sedd a’u bod yn gweithredu o ddifrif i’w hatal? Dydi odds y bwci ddim yn newid heb reswm.

Dau beiriant etholiadol cryf a fydd yn mynd i’r gâd yng Ngheredigion 2010. Un o’r pethau hawsaf i’w ddarogan ydi y bydd pleidlais y Ceidwadwyr a Llafur yn dioddef yn sgîl y frwydr fawreddog. Un o’r pethau anoddaf i’w ddarogan ydi at bwy y byddant yn benthyg pleidlais. Dwi am ddarogan, o ystyried natur yr etholaeth, a hefyd natur yr etholiad sydd ar y gweill, na fydd yn effeithio llawer mwy ar yr un blaid yn fwy na’r llall – tueddwn feddwl yma âi pleidleisiau Ceidwadol at Blaid Cymru, a rhai Llafur at y Democratiaid Rhyddfrydol, ac mae mwy o Geidwadwyr na Llafurwyr yma bellach.

Proffwydoliaeth: Dwi am fod yn fentrus fan hyn. Mae’r holl dueddiadau, ac eithrio’r bwci, yn awgrymu’n gryf iawn fuddugoliaeth i Blaid Cymru yma. A dwi am fentro dweud y bydd y fuddugoliaeth honno yn fil neu fwy o bleidleisiau.

A dyna ydi mentrus.

Y Rhondda

Ers ei chreu ar gyfer etholiad San Steffan 1974, dydi’r Blaid Lafur yn Rhondda byth wedi ennill llai na 60% o’r bleidlais, na chael llai na 21,000 o bleidleisiau mewn etholiad cyffredinol. Ychwanegir at hynny nad oes neb ond am y Democratiaid Cymdeithasol wedi ennill mwy na 8,000 o bleidleisiau yma ers creu’r sedd, gellir dweud â chryn hyder bod y Rhondda yn sedd ddiogel hynod i Lafur. Yn wir, ‘does yr un sedd, o bosibl ledled Prydain Fawr, yn fwy cysylltiedig â’r Blaid Lafur na’r Rhondda.

Felly teg dweud na fydd hwn yn ddadansoddiad i broffwydo pwy fydd yn ennill yma. A ydi hi’n bosibl amcangyfrif maint y mwyafrif? Tasa na ddim, fyddai ‘na fawr o bwynt i mi ysgrifennu hyn!

Iawn, mae’n rhaid i mi ymlaen llaw ddweud dau beth. Yn gyntaf, dwi ddim am wastraffu fy amser yn trafod y Ceidwadwyr yma. Er i’r Ceidwadwyr, am y tro cyntaf erioed mi gredaf, ennill sedd cyngor yn y Rhondda yn ‘08, mae’r Ceidwadwyr fel rheol yn ffodus i gadw eu hernes yn yr etholaeth – er y byddwn yn dueddol y dweud mai llwyddo a wnânt yn 2010.

Mae hyn hefyd yn wir am y Democratiaid Rhyddfrydol. I fod yn deg, roedd perfformiad y blaid yn dda yn 2005, gan gynyddu eu pleidlais 6%, ac agosáu at ail safle Plaid Cymru, ond mae’n anodd eu gweld yn adlewyrchu’r llwyddiant cymharol y maent wedi’i gael yn etholaeth gyfagos Pontypridd yn fan hyn. Serch hynny, dydi hi ddim yn amhosibl o gwbl y bydd sawl Llafurwr dig yn benthyg pleidlais iddynt y tro hwn.

Yr ail beth ydi mai dim ond un blaid ar wahân i Lafur sy’n haeddu ystyriaeth yma. Ers ugain mlynedd da ers dirywiad terfynol y Comiwnyddion yn y Cymoedd a ffarwelio â’r Democratiaid Cymdeithasol, Plaid Cymru ydi’r unig blaid sydd wedi herio Llafur.

Erbyn hyn, mae’n deg dweud bod canlyniad syfrdanol 1999 yn rhywfaint o fympwy, a ddeilliodd o gyffro’r adeg ynghylch geni datganoli. Petai’n ymwneud â dicter sylweddol â chyfeiriad newydd y blaid Lafur, ac anfodlonrwydd sylfaenol gyda hi, mi fyddai ei chanlyniadau yno ers hynny wedi bod yn sylweddol waeth mae arna’ i ofn.

Enillodd Plaid Cymru dros 13,000 o bleidleisiau y flwyddyn honno, sef bron i hanner y bleidlais, gyda mwyafrif a oedd dros ddwy fil. Er i’r Blaid weld cynnydd yn ei phleidlais yn 2001, roedd bob amser yn ffôl i Leanne Wood honni y byddai’n cipio’r Rhondda a bod ganddi dros hanner y bleidlais. Roedd mwyafrif Chris Bryant yn yr etholiad hwnnw yn 47%, ac yn wir cynyddu a wnaeth y mwyafrif yn 2005 i 52%. Rhwng 2000 a 2006, roedd y trai cenedlaetholgar yma yn weladwy. A ninnau’n awr yn gallu edrych dros y cyfnod hwnnw o’r presennol, nid oedd y dirywiad a ddaeth ar ôl 1999 yn llwyr annisgwyl am sawl rheswm, ond awn i ni ddim i drafod y rheini yma.

Rhaid, fodd bynnag, bod yn onest, hyd yn oed ers i dir gwleidyddol Cymru fach ddechrau newid yn 2007, dydi’r Blaid heb wneud fawr o argraff yma. Roedd y gogwydd ati yn 2007 yn 3%, a hynny dan ymgeisyddiaeth Jill Evans ASE, sy’n un o aelodau amlyca’r Blaid, ac yn sicr yn un o’r amlycaf yn y cymoedd. Enillwyd seddau cyngor yn 2008, ond nid ar yr un raddfa, i unrhyw raddau, ag ym 1999 – ryw grafu’n ôl fymryn a wnaeth. Ac yn etholiadau eleni, roedd hon yn un o nifer o’r seddau ledled cymoedd De Cymru lle na lwyddodd y Blaid ddymchwel y Blaid Lafur, er ei gobeithion lu, os efallai afrealistig, o wneud hynny.

Os byddwn yn realistig, gyda Phlaid Cymru’n cael llai na thraean o’r bleidlais yn 2007 a 2009, gallwn ni ddim disgwyl iddi ragori ar hynny yng nghyd-destun San Steffan y flwyddyn nesaf. Byddai cadw traean o’r bleidlais yn rhagorol.

Ond pam, a Llafur yn y fath drallod, y gellir dweud hynny? Clod i Lafur yn ôl ei haeddiant. Ar ôl colledion dirgrynol ’99, aeth Llafur ati i ddatblygu peiriant etholiadol eithriadol o effeithiol yn y Rhondda – i’r fath raddau nad oes mo’i debyg yn yr un etholaeth arall yng Nghymru. Er gwaethaf popeth, waeth beth a deflir yn ei herbyn, mae’r peiriant hwnnw yn parhau’n eithriadol o gryf hyd heddiw. ‘Does gan neb obaith mul o ddymchwel naill ai Chris Bryant na Leighton Andrews yn y dyfodol rhagweladwy. Tra bod seddau’r gorllewin wedi gweld cynnydd i’r cenedlaetholwyr ac ymgeiswyr annibynnol wedi llwyddo yn y dwyrain, yn y rhan hon o Gymoedd y De mae’r goron Lafuraidd yn gadarn uwch bopeth.

Er gwaethaf sioc etholiadau cyntaf ein cynulliad, dyma un rhan o’r cymoedd lle y gellir dweud o hyd yn onest, pe safai mul o dan faner Llafur yma, byddai dal yn ennill. Ond byddai ymlacio yn gamgymeriad ar ran Llafur.

Daeth hyn i’r amlwg yn 2007 i raddau. Roedd y bleidlais Lafur ond tua 1,300 yn uwch na ’99, a chyda’r niferoedd a bleidleisiodd o blith yr isaf yng Nghymru, gellid damcaniaethu mai pobl a bleidleisiodd i Blaid Cymru yn ’99 arhosodd adref, nid y Llafurwyr i raddau.

Yn wir, o fewn llai na phymtheg mlynedd, roedd pleidlais Llafur yn y Rhondda wedi cwympo o 34 o filoedd i lai na 22 o filoedd (1992 – 2005). Mae hynny dros draean o’i phleidlais yma. Yn unol â hynny, mae’r niferoedd sy’n pleidleisio wedi lleihau o fod yn fynych 75%+ i ychydig dros 60% yn San Steffan. Y Llafurwyr, yn anad neb, sy’n aros adref. Roedd y nifer a bleidleisiodd yn 42% yn etholiad Cynulliad 2009, un o’r unig etholaethau gyda llai yn pleidleisio y flwyddyn honno nag o’r etholiad diwethaf.

Anodd gen i gredu y bydd Llafur yn gwneud yn well yma nac yn 2005, ond mae’n anodd gen i weld yr apathetig yn troi at neb arall yma yn eu miloedd; ac yn y sedd hon o leiaf, mae’n anodd gen i weld y duedd at apathi yn newid, a synnwn i ddim pe gwelwn cyfradd bleidleisio sydd ymysg y lleiaf yng Nghymru yma.

Proffwydoliaeth: Llafur yn cael llai na 20,000 o bleidleisiau, ond dal yn cipio dros hanner y bleidlais, gyda chynnydd anhrawiadol ym mhleidlais Plaid Cymru.

Brycheiniog a Maesyfed

Yng Nghymru, nid mewn seddau fel Aberconwy, Dwyrain Clwyd a seddau Penfro y profir gwir gynnydd y Ceidwadwyr yng Nghymru, eithr seddau Powys. I ennill mwyafrif cadarn yn San Steffan, seddau fel Maldwyn ac, yn yr achos a drafodir gennyf heddiw, Brycheiniog a Maesyfed, y mesurir maint y llwyddiant arfaethedig. Mae sawl rheswm am hyn. Y brif reswm ydi mai nad Llafur mo’r prif elynion yma, a hynny mewn adeg lle mai’r blaid honno yw’r ‘targed meddal’.

Er gwaethaf eu seguro diweddar yng Nghymru dros y blynyddoedd diwethaf, targed caletach sy’n wynebu’r Ceidwadwyr yn y canolbarth ar ffurf y Democratiaid Rhyddfrydol. Mae’n deg dweud mai prif nod y blaid honno yn 2010 fydd ceisio ennill cymaint o seddau wrth Lafur â phosibl tra’n cadw cymaint o’u seddau mwy ceidwadol eu naws, yn benodol mewn ardaloedd fel de-orllewin Lloegr.

Seddau Powys yw’r unig rai lle y gwelwn frwydr unsyth rhwng y Rhyddfrydwyr a’r Ceidwadwyr. Os yw’r Ceidwadwyr o ddifrif am ennill yr etholiad nesaf yn glir, mae ennill pleidleisiau wrth y Rhyddfrydwyr yn gorfod bod yn un o’u prif amcanion.

Dyna ddod â ni at Frycheiniog a Maesyfed. Dyma etholaeth fwyaf Cymru yn ddaearyddol, a dim ond yn eithaf de-orllewin y sir y mae Cymraeg i’w chlywed o ddifrif, yn ardal Ystradgynlais a Chwmtwrch. Daw hynny â ni at Lafur a Phlaid Cymru yn yr etholaeth. Mae’r rhain yn ardaloedd nad ydynt yn ofnadwy o wahanol i’r llu ardaloedd yn y de-orllewin arferai fod yn gadarn dros Lafur, ond sy’n troi at Blaid Cymru. Nid dyma’r achos fan hyn.

Mae’r pwt a ysgrifennaf am Blaid Cymru yn dweud y cyfan: ni ellir gor-ddweud amhwysigrwydd y blaid yn y rhan hon o’r byd. Nid yw, byth, wedi llwyddo cadw ei hernes mewn etholiad San Steffa yn yr etholaeth. Dyma un o’r seddau y mae hi wannaf ynddi ledled Cymru. Gellid dweud mai canlyniad rhagorol oedd iddi ennill 1,600 o bleidleisiau yn etholiadau Ewrop eleni.

Dydi Llafur ddim yn gwbl amherthnasol yma. Daliwyd y sedd ganddi cyn 1979. Drwy’r wythdegau cafodd dros chwarter, a hyd at dros draean, o’r bleidlais yma, gan ddod yn ail ym 1983 ac is-etholiad ’85. Ond ers hynny mae hi wedi dirywio yma. Disgynnodd ei phleidlais i 15% yn yr etholiad cyffredinol diwethaf. Ei pherfformiad gorau yn y Cynulliad hyd yn hyn yw 18%, a hynny nôl ym 1999.

Gan wyrdroi degawdau o bleidleiswyr yn cyfnewid yr hen blaid Ryddfrydol am Lafur, ym Mrycheiniog a Maesyfed newidiwyd y duedd honno, ac yn araf daethai’n frwydr rhwng y Rhyddfrydwyr a’r Ceidwadwyr ac felly y mae’n parhau hyd heddiw.

Yn ein meddyliau, rydyn ni’n dueddol o feddwl mai un o gadarnleoedd y Rhyddfrydwyr ydi Brycheiniog a Maesyfed. Yng nghyd-destun datganoli mae hynny’n hawdd gwneud – tair buddugoliaeth gadarn yw hanes Kirsty Williams, arweinydd Democratiaid Rhyddfrydol Cymru, yn y sedd hon. Ond yn San Steffan, dydi’r Ceidwadwyr ddim cymaint o soft touch.

Ym 1983, enillodd Tom Hooson y sedd gyda mwyafrif o bron i 9,000 dros Lafur. Enillodd bron i hanner y bleidlais a thros ddeunaw mil o bleidleisiau. Er bod hynny chwarter canrif yn ôl erbyn hyn, mae’n arwydd clir o’r hyn allai ddigwydd pan fo’r Ceidwadwyr ar dwf mewn sedd fel hon.
Hyd yn oed ar drai, mae’r Ceidwadwyr yn rym peryglus yma. O drwch blewyn y collodd y Ceidwadwyr yma yn etholiadau ’87, a hynny o 56 pleidlais; ond eto o drwch blewyn y cipiwyd y sedd bum mlynedd yn ddiweddarach ar ogwydd o 1.2%.

Yn ddiweddarach y peth sydd wedi newid mwyaf ydi mwyafrif y Rhyddfrydwyr, a hynny’n sylweddol iawn: 5,097 ym 1997, 751 yn 2001 a 3,905 yn 2005. Ond mae rheswm dros hyn. Yn 2001, trosglwyddwyd yr awenau o’r poblogaidd Richard Livsey i Roger Williams, ac felly collwyd llawer iawn o bleidleisiau personol. Fodd bynnag, yn amlwg llwyddodd Williams adeiladu ei bleidlais bersonol ei hun. Cofiwn hefyd i’r Democratiaid Rhyddfrydol gael blwyddyn dda yn 2005 yn genedlaethol. Rydyn ni hefyd yn rhy barod i anghofio, ar lefel San Steffan, y blaid yw ail blaid Cymru ar hyn o bryd.

Serch hynny, dydi rhagweld beth fydd yn digwydd yma flwyddyn nesa’ ddim yn hawdd. Yn ôl yr arolwg barn diweddaraf ganYouGov i’r Telegraph, mae’r Ceidwadwyr ar 40% a’r Democratiaid Rhyddfrydol ar 19% yn genedlaethol. Cofiwn serch hynny fod pleidlais y Rhyddfrydwyr yn aml iawn yn cael ei danddatgan mewn arolygon barn. Yr awgrym fyddai bod y Ceidwadwyr tua 8% i fyny o’r etholiad diwethaf a’r Dems Rhydd yn eithaf segur.

O drosi’n uniongyrchol, fyddai hynny ddim yn ddigon i’r Ceidwadwyr ennill yma. Ydi’r ffaith iddynt ennill yma yn etholiadau Ewrop yn arwyddocaol? Mae’n awgrymu y gallai’r bleidlais Ryddfrydol fod yn feddal ar hyn o bryd, ond fawr fwy na hynny.

Fe ddylwn fod wedi disgwyl tan yfory, a phôl piniwn Cymreig yn dod i’r amlwg, i broffwydo hon. Efallai y byddaf yn newid fy meddwl erbyn ei weld, wn i ddim! Ond mae dau beth yn awgrymu eu hunain i mi yma.

Yn gyntaf, yn genedlaethol byddai disgwyl i’r Ceidwadwyr ennill tir oddi ar y Democratiaid Rhyddfrydol. Nid oes rheswm i gredu na fyddai hynny’n digwydd yma. Yn ail, yn genedlaethol byddai disgwyl i’r Dems Rhydd ennill rhywfaint o dir oddi ar Lafur. Mae’r cyfle i wneud hynny yma’n gyfyngedig, ond yng Nghymru mae’r bleidlais Lafur yn hanfodol wrth-Geidwadol – a phwy gwell i drechu’r Ceidwadwyr yma na’r Democratiaid Rhyddfrydol? Byddai sicrhau hyd yn oed ychydig o gefnogaeth y grŵp hwnnw o fudd enfawr.

Proffwydoliaeth: Ar ôl gweld canlyniadau arolwg barn YouGov i Gymru, dwi am fod mor hy â newid fy mhroffwydoliaeth i fwyafrif o tua 2,000 i'r Ceidwadwyr.

Preseli Penfro

Dwi’n dechrau mentro rŵan, at ardal nad ydwyf yn ei hadnabod gystal, ac wrth i mi ddechrau gwneud hynny dwi’n mynd i ddechrau dibynnu rhywfaint yn fwy ar reddf a gwybodaeth gyffredinol, a llawer ar ystadegau. Ond eto dydi Preseli Penfro ddim yn gwbl anghyfarwydd i mi – dwi wedi ymweld â’r ardal ambell waith,, yn fwyaf ddiweddar i Dyddewi am ychydig ddyddiau, ac yn adnabod ambell un o’r cyffiniau.

Mae p’un a ydi hynny’n fy nghymhwyso i gynnig dadansoddiad gwleidyddol o’r ardal yn rhywbeth gwahanol, wrth gwrs!

Felly dyma ddechrau arni. Nid yn annhebyg i ddwy o’r tair proffwydoliaeth ddiwethaf, mae etholaeth Preseli Penfro yn un amrywiol ei natur. Mae’r gogledd-ddwyrain yn parhau i siarad Cymraeg gan fwyaf, a’r gogledd-orllewin bellach yn Saesneg ei hiaith, ac mae’r Gymraeg ar drai enfawr a chyson yn y rhan hon o’r byd. Fodd bynnag, mae’r etholaeth hefyd yn cynnwys trefi mawr fel Hwlffordd (poblogaeth: 11,000) ac Aberdaugleddau (14,000) a oedd yn siarad Saesneg ymhell cyn i hyd yn oed Mynwy wneud.

Er bod tua thraean o’r etholaeth yn medru Cymraeg, mae ‘na lawer iawn o fewnfudwyr yn yr ardal, ac yn ystod nawdegau’r ganrif ddiwethaf, trodd iaith naturiol nifer o bentrefi, gyda Solfach yn enghraifft enwog o hyn, o Gymraeg i Saesneg. Dydi’r newid hwnnw heb â pheidio, ac o natur y mewnfudo a dirywiad y Gymraeg mae un peth bellach yn amlwg yn wleidyddol: mae’r Ceidwadwyr yn gryfach yma o’i herwydd. At hynny, mae sedd y gallai ar yr wyneb ymddangos yn ddigon addawol i Blaid Cymru bellach fod yn eithaf mynydd i’w ddringo – dydi hi ddim yn gwbl annhebyg i Aberconwy yn yr ystyr hwnnw.

Dylai sefyllfa gyfredol Preseli Penfro orfodi’r Blaid i gadw golwg ar Fôn, Ceredigion, a hyd yn oed Dwyfor-Meirionnydd yn y dyfodol, os mae tueddiadau mewnfudol a ieithyddol Cymru yn parhau, ond awn ni ddim ar y trywydd hwnnw rŵan.

Gan mai ym 1997 y crëwyd y sedd hon, mae unrhyw ddata o bwys yn dechrau yn y flwyddyn honno, a dwi am ddefnyddio’r data hwnnw i wneud un peth ar f’unwaith, sef diystyru Plaid Cymru. Ym 1999 a 2007 llwyddodd i gael chwarter y bleidlais mewn etholiadau Cynulliad – a’r gwir amdani ydi y byddech chi wedi disgwyl iddi wneud o leiaf fymryn yn well yma. Yn ddigon anhrawiadol cafodd hanner hynny yn etholiadau Prydeinig 2001 a 2005, ac er bod hynny wedi dyblu o 6% ym 1997, mae gan Blaid Cymru lawer iawn o waith i wneud yma i osod ei marc.

Ni fydd natur gyfredol yr etholaeth yn gadael iddi wneud hynny yn 2010, waeth beth fydd yn digwydd. Byddai hyd yn oed cyfateb i lefelau’r gefnogaeth a geir yn etholiadau’r Cynulliad yn ganlyniad rhagorol.

Os yw pleidlais y cenedlaetholwyr yn sî-sô rhwng Caerdydd a Llundain, mae un y Rhyddfrydwyr druan wedi seguro. O gael rhwng 11% - 13% ym mhob etholiad Cymreig neu Brydeinig rhwng ’97 a ’05, cafodd lai na degfed o’r bleidlais yn etholiadau 2007 a 2009. Hwyrach mai Llafurwyr dadrithiedig ydi gobaith mwyaf y Dems Rhydd i greu argraff yma – yn wir, petae hon yn etholaeth yn Lloegr digon hawdd byddai dychmygu hon yn frwydr rhwng y Ceidwadwyr a’r Rhyddfrydwyr.

Ond nid dyna’r achos yng Nghymru. Ac felly, fel mewn sawl etholaeth ar lefel San Steffan, mae hi rhwng dwy – Llafur a’r Ceidwadwyr.

Dydyn ni ddim am gael llawer o wybodaeth o etholiadau cyngor: dwi’n meddwl fy mod yn gywir yn dweud bod gan y Ceidwadwyr (a Phlaid Cymru) ddau gynghorydd a’r Blaid Lafur un yn y sedd hon – yn wir, mae mwyafrif helaeth cynghorwyr y sir gyfan yn rhai annibynnol.

Ni fyddai’n annheg dweud y bu hen sedd Penfro yn gymharol i Fynwy: sedd sy’n greiddiol Geidwadol ond yn dueddol o droi at Lafur ar adegau pan fyddai’r Ceidwadwyr yn amhoblogaidd. Llafur sy’n eithriadol amhoblogaidd ar hyn o bryd, ond cofiwch nad yw’r Ceidwadwyr mor boblogaidd ag y byddai dyn yn disgwyl iddynt fod. Yn wir, os yw’r polau diweddaraf i’w credu, mae’n bosibl bod Llafur yn adennill rhywfaint o bleidleisiau wrth y Torïaid.

Reit, ystadegau. Yn gyntaf perfformiad gorau’r ddau blaid. Dydi hi fawr o syndod mai perfformiad gorau Llafur oedd ’97, ac roedd yn berfformiad anhygoel mewn gwirionedd. Enillodd 48% o’r bleidlais a thros 20,000 o bleidleisiau. Mae hynny’n hawdd anghofio â Llafur yn y fath drallod heddiw. Felly mae dros ugain mil o bobl yn yr etholiad wedi pleidleisio i Lafur o leiaf unwaith.

O ran rhifau, roedd y Ceidwadwyr ar eu cryfaf yn 2005 (sydd eto fawr o syndod) gan ennill fymryn dros 14,000 o bleidleisiau, ond o ran y ganran Paul Davies AC sydd wedi llwyddo orau yma, gyda 39% o’r bleidlais yn 2007.

O ddefnyddio’r rhesymeg honno mae pleidlais uchaf y Blaid Lafur, ymddengys, gryn dipyn yn uwch na’r Ceidwadwyr, ond wrth gwrs y Ceidwadwyr sy’n dal y sedd, er bod y mwyafrif yn 2005 yn 607 o bleidleisiau yn unig. Ydi Llafur yn debygol o lenwi’r bwlch hwnnw? Anodd gen i ddychmygu ei bod.

Bu bron i draean o’r rhai a bleidleisiodd yn Etholiad Ewrop eleni bleidleisio dros blaid fach fel UKIP neu’r Gwyrddion. Enillodd y Ceidwadwyr yma gyda llai na thraean o’r bleidlais, sydd ymhell o fod yn drawiadol. Daeth Llafur y tu ôl i Blaid Cymru. Mae hynny’n awgrymu nad fydd y gefnogaeth i’r Ceidwadwyr yma’n anochel o gadarn, ond bod cefnogaeth y blaid Lafur ar chwâl. Am faint o seddau eraill y byddwn ni’n dweud hynny dros y misoedd nesaf, tybed?

Rhaid i ni fod yn onest – dylai’r mân ddadansoddiad hwn ddim ofyn pwy fydd yn ennill yma flwyddyn nesa’. Mi fydd Stephen Crabb yn parhau’n Aelod Seneddol, er gwaetha cael ei losgi fymryn gan y busnes treuliau. Yn hytrach rhaid gofyn y ddau gwestiwn canlynol: yn gyntaf, beth fydd y mwyafrif Ceidwadol, ac yn ail pa mor wael a wnaiff Llafur yma?

Yn etholiad cynulliad 2007, trodd llai na 8,000 (27%) allan i bleidleisio i Lafur. I roi perspectif arall arno, disgynnodd ei chefnogaeth rhwng 1997 a 2007 chwe deg y cant. Gostyngiad angheuol? Ddim o reidrwydd. Os nad yw’r pleidleisiau segur hynny’n mynd i rywle arall, mae llygedyn o obaith ganddi. Dydw i ddim yn meddwl y bydd chwalfa arfaethedig 2010 Llafur cyn waethed â’r disgwyl – yn yr un modd ag y cafwyd Shy Tory Syndrome mewn polau cyn etholiad 1992, credaf y gwelwn rywbeth tebyg yn yr etholiad nesaf, ond alla i ddim darogan i ba raddau, nac effaith bosibl hynny mewn seddau unigol. Blogiad arall ydi hynny, cofiwch.

Tra ei bod yn anodd gen i gredu y bydd y niferoedd sy’n pleidleisio dros y blaid yn llai yn 2010 nac yn 2007, mae’n anodd hefyd gen i weld y bydd y ganran a gaiff Llafur yn fawr uwch na hynny. O ran y Ceidwadwyr, credaf y gwelwn ogwydd tuag atynt yma na fydd yn rhy wahanol iawn i’r gogwydd cenedlaethol, sef cynnydd gweddol ym mhleidlais y Ceidwadwyr ond cwymp mawr yn y bleidlais Lafur.

Hefyd, mae rhywun yn dueddol o feddwl nad dyma’r fath o etholaeth y byddai UKIP yn denu pleidleisiau yn eu miloedd oddi wrth y naill blaid na’r llall, petai’n sefyll. Fy nhemtasiwn fyddai dweud mai’r Democratiaid Rhyddfrydol allai gael y budd mwyaf o ddirywiad y blaid Lafur mewn sedd fel hon, ond disgwyliwn weld perfformiad cryfach gan Blaid Cymru hefyd – ond ddim yn ddigon i sicrhau’r ail safle.


Proffwydoliaeth: Buddugoliaeth o tua 5,000 - 6,000 i Stephen Crabb.

Gorllewin Caerdydd

Allwn i ddim â bod wedi ysgrifennu am y sedd hon ar adeg well, na allwn? Roedd yn hen bryd i mi fentro o’r gogledd, er at rywle yng Nghymru dwi yn ei adnabod yn dda – Caerdydd. Mae gwleidyddiaeth y ddinas hon wedi gweddnewid yn ystod y 12 mlynedd ddiwethaf, i’r fath raddau na fyddai neb yn ei iawn bwyll wedi rhagweld Caerydd 2009 bryd hynny.

Un sedd sydd wedi datblygu’n sedd ddiddorol iawn ers dyfodiad datganoli ydi Gorllewin Caerdydd. Yn wir, mewn cymhariaeth, mae tair sedd arall y Brifddinas yn ddigon anniddorol. Cynrychiolwyd hon gan George Thomas, nid yn un o’m hoff wleidyddion, am flynyddoedd maith, ac fel Llefarydd rhwng 1976 a 1983.

Cipiwyd y sedd gan y Ceidwadwyr ym mlwyddyn lwyddiannus 1983, a theg dweud bod hynny’n gyfuniad o’u poblogrwydd cymharol yn yr etholiad hwnnw a pherfformiad cryf iawn gan y Democratiaid Cymdeithasol, a enillodd dros chwarter pleidlais Gorllewin Caerdydd. Daeth yn ôl i’r gorlan Lafur yn ’87 ac felly y mae’n parhau hyd heddiw, a hynny’n weddol gadarn yn ddi-eithriad.

Etholaeth ddinesig ystrydebol, ddywedasoch chi? Byddwn i’n anghytuno. Mae hi’n weddol gymysg, ac nid yn gwbl drefol gydag ambell ran yn y gorllewin a’r gogledd yn gymharol wledig. Dim ond tua 11% sy’n medru Cymraeg, er bod rhannau Cymreiciaf y ddinas o ran iaith wedi’u lleoli yma. O ran cyfoeth mae’n cyferbynnu rhwng ardaloedd ffyniannus Pontcanna, rhannau o Landaf a Sain Ffagan ac ardaloedd mwy difreintiedig fel Glanyrafon a Threlái, a dyma etholaeth gartref Amgueddfa Werin Cymru, gerddi Soffeia a Stadiwm Athletau Caerdydd. O graffu’r wyneb mae Gorllewin Caerdydd yn llawn amrywiaeth.

Beth am felly ddadansoddi’r etholaeth amryfal hon ar sail etholiadau? Yn gyntaf, cymharwn ganlyniadau 1987 a 2005 – mae ugain mlynedd o gymharu yn hen ddigon dwi’n meddwl - gan gofio bod y Ceidwadwyr yn eithaf cryf yn ’87 a Llafur yn parhau’n lled-boblogaidd yn ’05. Yn wir, roedd y bleidlais Lafur yr un peth, tua 45% yn y ddau etholiad hynny (er, yn anochel braidd, yn llawer is na’r uchafbwynt o 60% ym 1997). Llwyddodd y Ceidwadwyr gael 38% yn yr achos cyntaf – ond hyd yn oed yn 2005 roedd y bleidlais Geidwadol mor isel â 22%. Ni fu adfywiad.

Segura y mae pleidlais trydedd blaid y DU yma hefyd – o gael 16% ar led-ffurf y Democratiaid Cymdeithasol yn ’87, cafodd y Democratiaid Rhyddfrydol 18% o’r bleidlais yn 2005, ac yn y cyfnod rhwng y ddau bwynt hynny ni chafodd fwy na 15% or’ bleidlais. Nid Canol Caerdydd mo hon.

Ar y llaw arall, mae Plaid Cymru wedi cryfhau’n aruthrol yma. Cafodd lai na 2% o’r bleidlais ym 1987, gan golli ei hernes y flwyddyn honno ac eto’n y ddau etholiad ar ôl hynny. Er nad yw’r 13% a gafodd yn yr etholiad cyffredinol diweddaraf yn drawiadol, mae hi’n dro byd o ugain mlynedd yn ôl.

Yn ôl arolwg barn cymharol ffafriol i Lafur a gyhoeddwyd yn ddiweddar (YouGov, 29-30 Medi) mae’r Ceidwadwyr ar 37% a Llafur ar 30%. Pe buasem yn ceisio adlewyrchu hynny yng Ngorllewin Caerdydd, gan ddi-ystyru Plaid Cymru oherwydd diffyg data, byddai’r canlyniad yn rhywbeth tebyg i:

Llafur : 40%
Ceidwadwyr : 27%
DRh : 19%

Buddugoliaeth glir i Lafur felly, ond beth am ddefnyddio arolwg diweddar arall sy’n llawer llai ffafriol i Lafur, gan ei gosod yn drydydd ledled Prydain (Ipsos MORI, 25-27 Medi)? Byddai’r canlyniad fel a ganlyn:

Llafur : 34%
Ceidwadwyr : 26%
DRh: 23%

Felly, yr awgrym yw, a hynny’n swnio’n rhyfedd ddigon o ystyried yr hinsawdd wleidyddol bresennol, o drosi’r canlyniadau hyn i Orllewin Caerdydd (dull syml, anwyddonol mi wn), fyddai’r Ceidwadwyr ddim yn agos yma. Ymhellach at hynny, mae’r bwlch lleiaf (8%) yn ensynio y gallai nifer nid ansylweddol o Lafurwyr aros adref ac y byddai Llafur o hyd yn fuddugol yma – a chofiwn nad Llafur ydi’r unig blaid sy’n dioddef o apathi.

Dydi hi ddim yn beth call trosi canlyniadau’r Cynulliad i rai San Steffan, ond dyma hanes pedair prif blaid Cymru yn y sedd hon. Dangosir canran y bleidleis a gafwyd, a nodir y gwahaniaeth rhwng canlyniad ’99 a chanlyniad ’07 mewn cromfachau.

Llafur : 37% (-25%)
Ceidwadwyr : 25% (+10%)
Plaid Cymru : 21% (+6%)
Dem Rhydd : 15% (+6%)

Yn debyg i Aberconwy gynt, mae Llafur ar drai gyda’r Ceidwadwyr a Phlaid Cymru’n elwa yn ddigon tebyg o’i dirywiad, ond gyda’r Democratiaid Rhyddfrydol hefyd yn elwa yn yr achos hwn. Byddai proffwydo i Blaid Cymru ennill cymaint ag ugain y cant o’r bleidlais yma mewn etholiad cyffredinol yn ffôl ... ond tybed ...

Oherwydd, gyfeillion, mae un canlyniad yn sicr na fyddai neb wedi’i ragweld yma ychydig flynyddoedd yn ôl, sef canlyniadau etholiadau cyngor 2008 yn y sedd hon. Dydw i ddim am gyfrif nifer y pleidleisiau, yn wir mae gan bob ward ei hanes ei hun, ond ar ôl y cyfrif dyma faint o gynghorwyr oedd gan bob plaid yn yr etholaeth:

Plaid Cymru 7
Llafur 6
Democratiaid Rhyddfrydol 4
Ceidwadwyr 2

Os cyfrwn nifer y cynghorwyr fel ffon fesur, dyma un o ardaloedd gwannaf y Ceidwadwyr a’r Democratiaid Rhyddfrydol, gyda bron i hanner seddau Llafur Caerdydd yma, a phob un o seddau Plaid Cymru’r ddinas. Er gwaetha’r ffaith ei bod yn swnio’n hurt, yn y rhan hon o Caerdydd mae gan y cenedlaetholwyr fwy o gynghorwyr na’r un blaid unigol arall, sydd ddim yn sefyllfa a adlewyrchir o gwbl yng ngweddill dinasoedd mwyaf Cymru.

O ran y Blaid, mae’r ffaith iddi ennill tair sedd y Tyllgoed a dim un yn Nhreganna yn dweud llawer am natur ei chefnogaeth yn y ddinas – yn fras, nid y Cymry Cymraeg bellach yw sail ei chefnogaeth. Yn wir, gellir mynd mor bell â dweud bod y Blaid yn y ddinas wedi creu carfan sy’n elyniaethus tuag ati o blith y Cymry Cymraeg, ond stori arall ydi honno.

Rŵan mae un etholiad arall y cawn edrych yn fras drosto, sef rhai eleni. Felly y bu o blith y pleidiau ‘mawrion’:

Llafur : 4,236 (23%)
Ceidwadwyr: 4,012 (22%)
Plaid Cymru: 3,142 (17%)
Dem Rhydd : 1,725 (9%)
Eraill : 5,214 (29%)

Ambell ffaith: i bob pwrpas roedd hon yn hollt deirffordd, cafodd y Democratiaid Rhyddfrydol lai o bleidleisiau na UKIP (a fawr fwy na’r Gwyrddion) a dyma’r unig sedd y bu i Lafur ei hennill yng Nghaerdydd. Gan ddweud hynny, mae etholiadau Ewropeaidd yn ddi-eithriad yn rhoi cic i’r llywodraeth gyfredol, a 12 mlynedd i mewn i lywodraethu ‘doedd Llafur byth am wneud yn dda hyd yn oed fan hyn, ond mi enillodd waeth bynnag.

A dyma ni’n dod ati – pwy sydd am ennill? Dydi’r Democratiaid Rhyddfrydol ddim – o’i gymharu â bron pob rhan arall o Gaerdydd, a hwythau’n arweinwyr y cyngor, maen nhw’n wan yma.

A beth am y Blaid? Ydi, mae hi ar gynnydd yma, heb ronyn o amheuaeth, ond nid dyma’r fath o sedd y gall drosglwyddo ei phleidlais Cynulliad yn bleidlais San Steffan, ac mae’r seiliau dal yn rhy fach yma – yn realistig, byddai trydydd parchus yn ganlyniad da iddi.

Un o ddwy sydd am ennill yma. Yn gyntaf, dau ffigur am Lafur yma ers 1987. Cafodd ei pherfformiad cryfaf ym 1992, wrth i Rhodri Morgan ennill 24,300 o bleidleisiau, ac fe ddaeth ei chanlyniad gwaethaf o ran nifer y pleidleisiau yn 2005 gan sicrhau 15,700 o bleidleisiau (Byddai’n werth nodi fan hyn hefyd hyd yn oed ym 1983 pan enillodd y Ceidwadwyr ac y cafodd y Democratiaid Cymdeithasol 10,000 o bleidleisiau y llwyddodd Llafur ennill y nesaf peth i 14,000 o bleidleisiau – gan gofio hefyd nad ydi polau heddiw yn eithriadol o wahanol i rai’r cyfnod hwnnw o ran Llafur).

A all y Ceidwadwyr ragori ar hynny? Roedd ei chanlyniad gorau hi yma ers 1987 ym 1987 ei hun gan ennill 16,200 o bleidleisiau (a oedd yn wir yn fwy na chafodd pan fu’n fuddugol yma ym 1983). Gwnaeth waethaf yn y gorffennol agos, yn 2001, gan ennill 7,300 o bleidleisiau. Poenus.

A’r gwahaniaeth rhwng y ddwy blaid yn yr etholiad diwethaf? 8,167. Mae’r gagendor yn fwy na’r bleidlais Dorïaidd.

Mae angen gogwydd o 12% ar y Ceidwadwyr i gipio Gorllewin Caerdydd oddi ar Kevin Brennan, sydd ddim yn eithriadol o boblogaidd dwi ddim yn meddwl, ond eto’n wyneb gweddol adnabyddus. Dydi’r polau ddim yn awgrymu bod y fath ogwydd am ddigwydd, felly sut y byddai’r Ceidwadwyr yn ennill yma?

Yn gyntaf, mae’n rhaid i’r blaid ddyblu nifer y pleidleisiau a gafodd yn 2005, ac yn ail mae’n rhaid iddi obeithio y bydd Llafur yn colli digon o bleidleisiau, naill ai i apathi neu bleidiau eraill. Byddai perfformiad cryf gan Blaid Cymru ac, i raddau llai, y Democratiaid Rhyddfrydol o fudd yn hynny o beth, ond amheuaf yn fawr a fyddai hynny i’r graddau y gwaneth y Democratiaid Cymdeithasol ym 1983.

Proffwydoliaeth: Er gwaetha proffwydiadau gan ambell un arall, dwi am sticio fy mhen allan a dweud na fydd hon yn ildio i’r llanw glas. Buddugoliaeth o tua 2,500 i Lafur.

Aberconwy

Mi fyddaf yn onest; o ystyried yr holl ffactorau perthnasol dwi o’r farn mai Aberconwy fydd etholaeth fwyaf diddorol Cymru yn ystod yr etholiad nesaf. Mae hi’n etholaeth gwbl newydd, sy’n gyferbyniad rhwng cefn gwlad Cymraeg ei hiaith cenedlaetholgar a’r arfordir Seisnigaidd ei iaith a’i wedd. Roedd y rhan ddeheuol wedi’i chynrychioli gan genedlaetholwyr ers 1974, a’r gogledd gan y Ceidwadwyr ers oes pys cyn 1997, nes i Lafur ennill y flwyddyn honno, ac yn y Cynulliad gan Blaid Cymru rhwng 1999 a 2003 a Llafur rhwng 2003 a 2007. Ond tawel iawn ydi Llafur am ei gobeithion yma.

Yr hyn sydd fwyaf diddorol i mi ydi mai dyma’r frwydr gyntaf sy’n gosod Plaid Cymru yn erbyn y Ceidwadwyr ar lefel San Steffan ers ugain mlynedd (Ynys Môn yn ’87), ar adeg lle y mae Llafur ar drai ac mai’r ddwy blaid hynny sy’n elwa, yn ddigon cyfartal yng Nghymru, o’i dirywiad.

Ac mae digon o arfau gan y ddwy blaid – heb amheuaeth mae gan y ddwy bellach beiriannau pleidiol effeithlon iawn yng Nghymru; fe fydd yn ymgyrch frwd a slic. Ond cyn sôn am y cystadleuwyr, beth am yr also rans?

Yn gyntaf, y Democratiaid Rhyddfrydol. Pwy sydd ddim yn cofio’r gornestau lu rhwng yr hen Ryddfrydwyr a’r Ceidwadwyr yn hen etholaeth Conwy (heblaw amdanaf i, sy’n rhy ifanc wrth gwrs!)? Nid pleidlais ryddfrydol mohoni yn y bôn ond pleidlais wrth-Geidwadol. Cronnwyd honno gan Betty Williams a’r blaid Lafur ym 1997, ac ers hynny dydi’r Democratiaid Rhyddfrydol ddim yn rym yma. O hawlio traean o bleidlais Conwy yn ’97, ddeng mlynedd yn ddiweddarach ac ar ffurf Aberconwy, llwyddodd y blaid ennill llai na 10% o’r bleidlais.

Mae Llafur yn wahanol. Mae rhannau o’r etholaeth sy’n gynefin digon naturiol iddi, ond fel y gwyddom erbyn hyn mae’r ardaloedd hynny’n prinhau ac yn troi oddi wrth y blaid. Yn 2007, llwyddodd Llafur i ennill llai na chwarter y bleidlais, llawer llai na’r Ceidwadwyr a Phlaid Cymru, er mae’n rhaid cydnabod i hynny ddigwydd ag ymgeisydd a ystyriwyd yn wan iawn.

Ond dangosai 2007 rywbeth arall, sef y gallai Plaid Cymru ennill yma. ‘Sdim dwywaith am y peth, enillodd Plaid Cymru yn llawer haws na’r disgwyl mewn sedd yr oedd y Ceidwadwyr yn disgwyl ei hennill – roedd yn dalcen caled iawn iddynt.

Y tro hwnnw enillodd Plaid drwy ddefnyddio cyn-brifathro uchel ei barch i drechu Dylan Jones-Evans, y byddai rhywun yn amgyffred o leiaf fel rhywun fyddai’n bur fodlon yn rhengoedd Plaid Cymru (p’un a fyddai ai peidio, sôn am ganfyddiadau dwi).

Ond cofiwn hyn hefyd – yn 2007 (hyd fy ngwybod) pleidleisiodd de’r etholaeth yn drymach o lawer na’r gogledd: hynny ydi, trodd yr ardaloedd Plaid Cymru allan i bleidleisio, arhosodd yr ardaloedd Ceidwadol i mewn. Nid dyma fydd y sefyllfa yn 2010.

Y tro hwn? Ymgeisydd Ceidwadol fu’n gyn-aelod amlwg o Blaid Cymru, ac ymgeisydd Plaid Cymru fu’n gyn-blismon. Ar yr olwg gyntaf, y Ceidwadwr sydd â’r fantais, ond cymrwch eiliad i feddwl: enillir Aberconwy ar draethau’r Costa Geriatrica, i bwy y byddai’r bobl hynny fwyaf tebygol o bleidleisio? Cyn-genedlaetholwr neu gyn-blismon?

Dewch i’ch casgliadau eich hun ond mae’n gwestiwn diddorol sydd yn haeddu sylw.

Peidiwn ychwaith â llwyr ddiystyru’r Rhyddfrydwyr a Llafur. Dwi’n credu fy mod i’n gywir i ddweud bod y ddau ymgeisydd yn gynghorwyr yn yr etholaeth, tra bod Phil Edwards yn gynghorydd yn etholaeth gyfagos Gorllewin Clwyd a Guto Bebb, wel, ddim. Anodd ydi rhagfesur yr effaith fechan honno, ond mae gan y ddau o leiaf seiliau lleol nad oes gan y ddau arall, o bosibl – mewn etholaeth y mae disgwyl iddi fod yn frwydr frwd, gall eu pleidlais hwy effeithio ar y canlyniad cyffredinol.

Ffactor arall fyddai’n sicr yn ddiddorol mewn sedd fel hon ydi petae UKIP yn sefyll – mae ‘na bleidleisiau i blaid fel UKIP yma, ac heb amheuaeth mi fyddai ei phresenoldeb yn dwyn pleidleisiau oddi ar y Ceidwadwyr yn fwy na Phlaid Cymru – ni fyddai’n amhosibl iddynt ennill fil neu ddwy o bleidleisiau, ac mi dybiaf yn yr etholaeth hon gallai hynny agosáu pethau’n sylweddol.

Yn ôl i bwynt a wnes yn gynharach, y bleidlais wrth-Dorïaidd a fu’n sail i bleidlais gref y Rhyddfrydwyr yn yr ardal, ac a gronnwyd yn llwyddiannus gan Lafur yn ’97, ’01 a hefyd ’05. Fel y nodais, mae’r Rhyddfrydwyr wedi dirywio’n enbyd yma, ac mae Llafur hefyd yn enwedig o golli ardaloedd lle y mae’n draddodiadol gryf (Bangor a Dyffryn Ogwen) a chael ardaloedd lle y mae’n gymharol wan (Dyffryn Conwy – er y bu’n weddol gryf yn ardal Llanrwst hyd yn ddiweddar). Y buddiolwr mawr ydi Plaid Cymru yn hynny o beth, ond mae colli’r gorllewin yn fantais i’r Ceidwadwyr hefyd.

Os am ennill, mae’n rhaid i Blaid Cymru gronni’r bleidlais wrth-Geidwadol. A all wneud hynny yn Llandudno a Chonwy a Phenmaenmawr? Byddai gwneud mewn etholiad cyffredinol yn gamp a hanner. Mae hon yn dasg y mae Plaid Cymru yn bwriadu ei chyflawni ledled Cymru – bydd Aberconwy yn feicrocosm o ba mor lwyddiannus y mae wedi llwyddo i wneud hynny.

I raddau, mae wedi llwyddo i wneud hyn eisoes yn y sir, gan arwain grŵp gwrth-Geidwadol ar y Cyngor – o leiaf felly fod fwy na thebyg ganfyddiad mai Plaid Cymru ydi’r prif blaid wrth-Geidwadol yma ac mae’n rhaid iddi fanteisio ar y canfyddiad hwnnw.

Dull diddorol o weithio pethau allan yw ystyried isafswm ac uchafswm pleidleisiau’r pleidiau, dull sy’n debyg i’r hyn a ddefnyddiodd Vaughan Roderick yn ddiweddar i wneud ambell broffwydiad. Ystyriwch hyn; yn etholiadau’r Cynulliad llwyddodd Plaid Cymru ennill bron 8,000 o bleidleisiau, a’r Ceidwadwyr tua 6,500. Byddwn i’n dueddol o feddwl bod yr 8,000 hynny nid ymhell iawn o uchafswm pleidleisiau’r Blaid yn yr etholaeth, a dydi o ddim yn afresymol dweud y gall Plaid Cymru ddisgwyl rhwng 7,000 ac 9,000 o bleidleisiau mewn unrhyw etholiad fel rheol.

Ond mae’r Ceidwadwyr yn ffactor dirgel yn hyn o beth – dydi’r lliaws sy’n gefnogol iddynt ddim am bleidleisio mewn etholiad cynulliad, ac eto mae’n amlwg bod eu lleiafswm pleidleisiau (tybiedig) rhwng 6 a 7 mil mewn etholiad cynulliad. Byddwn yn dueddol o ddweud mewn etholiad cyffredinol y gallai’r Ceidwadwyr ddisgwyl o leiaf naw mil o bleidleisiau, sef yn fy marn i, tua uchafswm Plaid Cymru.

Ond i’r Ceidwadwyr ei cholli y mae Aberconwy. Y storom berffaith i Blaid Cymru fyddai UKIP yn sefyll, a’i bod hithau yn llwyddo’n weddol dda i gronni’r bleidlais wrth-Geidwadol (ac er gwaethaf tueddiadau glas gogledd yr etholaeth mae’r bleidlais honno’n un gref), a’u bod yn llwyddo darlunio Guto Bebb fel ‘y cyn-genedlaetholwr’ a Phil Edwards fel ‘y cyn-blismon’. Dwi’n sicr fy marn y gallai’r dacteg honno fod yn frawychus o effeithiol.

Ond ar adeg lle y mae’r polau yn ffafrio’r Ceidwadwyr i’r fath raddau, mae Aberconwy yn sedd y dylent ei hennill os ydynt am ffurfio llywodraeth.

Proffwydoliaeth: mwyafrif rhwng 2,000 a 4,000 i’r Ceidwadwyr dros Blaid Cymru.

Arfon

Teg dweud, o bob sedd yng Nghymru dyma’r un sydd agosaf at fy nghalon, a dyma pham fy mod am ddechrau drwy sôn amdani. Dydw i ddim am sôn am y newid ffiniol gweddol ddiweddar oherwydd mi dybiaf y bydd unrhyw un sy’n darllen y blogiad hwn yn gyfarwydd â’r newidiadau a fu.

Dyma ardal y chwareli a’r sedd sydd â’r ganran uchaf o siaradwyr Cymraeg – yn wir, y tu allan i Fangor Cymraeg o hyd yw iaith mwyafrif llethol y trigolion. Ar y sail honno’n unig byddai rhywun yn meddwl mai sedd gadarn i Blaid Cymru yw hon – damcaniaeth fyddai gryfaf ymhlith pobl sy’n anymwybodol o’r iaith a gwleidyddiaeth Cymru. Ym 1997, petae Arfon yn bodoli, mae lle i gredu y gallai Dafydd Wigley fod wedi colli i Betty Williams yma. Hawdd anghofio hynny rŵan.

Ond dros gyfnod o ddegawd mae gafael y Blaid Lafur ar y sedd hon wedi dirywio’n enbyd, a gafael y mudiad cenedlaethol wedi cryfhau. Yng nghyd-destun etholiad cyffredinol, ‘does gennym ddim tystiolaeth gadarn ynghylch beth fyddai wedi digwydd yma yn 2005, ond yn ôl yr arbenigwyr (Seisnig) sedd nominal Llafur yw hon, gydag ychydig gannoedd rhwng Llafur a Phlaid Cymru.

Mae’n anodd dweud a ydi hynny’n wir: roedd trai Llafur ar ddechrau tua’r adeg honno ac eto roedd 2005 yn drychinebus o etholiad i Blaid Cymru. Un peth sy’n sicr ydi y byddai’n weddol agos rhwng Hywel a Betty.

Dyma ychydig ffeithiau am yr etholaeth ers hynny. Dwy flynedd yn ddiweddarach cafwyd etholiadau’r Cynulliad, a’r darogan y byddai hon yn gystadleuaeth agos rhwng y ddwy brif blaid yma – dyma’r unig etholiad hyd yn hyn a ymladdwyd yma ar ffiniau’r Arfon newydd.

Er i lai na hanner bleidleisio y flwyddyn honno, roedd y canlyniad yn dweud y cyfan. Enillodd Plaid Cymru 52% o’r bleidlais, gyda Llafur nid yn unig yn ail, ond ymhell y tu ôl ar 27%. Plaid Cymru 1, Llafur 0.

Ond daeth un peth arall i’r amlwg yn ystod yr etholiad hwnnw sef dirywiad enbyd trefniadaeth y blaid Lafur yn yr ardal – erbyn diwedd yr ymgyrch etholiadol nid oedd tîm Martin Eaglestone hyd yn oed yn ymgyrchu. ‘Does gan Lafur yma ddim mo’r adnoddau i gynnal ymgyrch barhaus, tra bod gan gangen Plaid Cymru Arfon gyfrif banc eithriadol o iach.

Daeth bygythiad newydd i Blaid Cymru yn y sir y flwyddyn ganlynol ar ffurf Llais Gwynedd, ond er i’r blaid honno ennill 13 o seddau ledled Gwynedd, dwy yn unig a gafwyd yn Arfon, yn y Bontnewydd a Llanwnda. Petae Llais Gwynedd am sefyll yn Arfon yn 2010, prin y câi unrhyw effaith ar y bleidlais gan nad yw neges y blaid yn berthnasol yn y rhan hon o Wynedd – ar y llaw arall, yn Nwyfor Meirionnydd gallai roi cnoc i fwyafrif Plaid Cymru. Fodd bynnag, dwi ddim o’r farn y bydd Llais Gwynedd yn sefyll yn Arfon.

Yn ôl at Lafur a Phlaid Cymru; enillodd Plaid Cymru dir oddi ar Lafur yn Arfon eto yn 2008, gan ennill wardiau cyngor mewn ardaloedd nas cynrychiolwyd ganddi ynghynt, gyda ward Gerlan, sy’n cynnwys f’annwyl Rachub, yn enghraifft berffaith o hyn. Etholwyd 19 o gynghorwyr Plaid Cymru yn Arfon. Llwyddodd Llafur i ennill tri, sef un yn llai na’r Democratiaid Rhyddfrydol, ac un yn fwy na Llais Gwynedd.

O ran nifer y pleidleisiau, roedd y patrwm nid yn annhebyg i etholiadau’r Cynulliad – enillodd Plaid Cymru 43% o’r bleidlais a Llafur 18%. Cafodd aelodau annibynnol 23% a Llais Gwynedd 7%.

Mae trosi etholiadau cyngor i rai cenedlaethol yn ffôl, ac ni wnaf hynny, ond serch hynny mae’n arwydd o’r hyn a allai ddigwydd. Yr awgrym o 2008 yw, yn Arfon, bod Plaid Cymru ymhell ar y blaen.

Mae un set arall o etholiadau y gellir ei defnyddio i raddau i ragweld canlyniad 2010 – etholiadau Ewrop. Am ryw reswm rhyfedd, defnyddiwyd yr hen ffiniau i gyfrif pleidleisiau yma. Yng Nghaernarfon, a oedd yn cynnwys Pen Llŷn, enillodd Plaid Cymru yn hawdd iawn – llwyddodd ennill 7,100 o bleidleisiau, wrth i Lafur ddod yn drydydd, y tu ôl i’r Ceidwadwyr, mewn ardal lle nad oes gan y Ceidwadwyr fath o gefnogaeth.

Roedd Dyffryn Ogwen a Bangor, sy’n ffurfio rhan o’r etholaeth newydd, yn dod o dan etholaeth Conwy. Teg dweud yn draddodiadol fod pleidleisiau Plaid Cymru yn yr etholaeth honno yn dod o’r ardaloedd hynny. Plaid Cymru, eto, fu’n fuddugol yma (er dim ond o 8 pleidlais dros y Ceidwadwyr, a hwythau’n gryfach yn ardal Llandudno a Chonwy).

Ond wow funud. Yn draddodiadol, ardaloedd Llafur, nid Plaid Cymru, ydi Dyffryn Ogwen a Bangor, ac o’r fan hon o’r etholaeth y daw ei chefnogaeth hithau hefyd. Ond enillodd Llafur ddwy fil o bleidleisiau yn llai na Phlaid Cymru yn etholaeth Conwy, felly yn rhesymegol gellid dehongli i’r cenedlaetholwyr ennill yn yr ardaloedd hynny.

Dyna ddod â ni at y presennol. Gyda llai na blwyddyn i fynd tan yr etholiad cyffredinol, mae ar ochr Plaid Cymru Hywel Williams, sy’n AS ers 2001 ac yn aelod uchel ei barch, os nad eithriadol o amlwg. Ar ochr y Blaid Lafur – wel, neb. Ymddengys, mewn sedd y mae hi’n ei dal yn nominal, bod Llafur wedi ildio eisoes – mae hynny’n dweud llawer.

Fydd Martin Eaglestone ddim yn sefyll (sy’n fwy o ergyd i Blaid Cymru na neb), a’r sôn ydi y gallai David Taylor, y dyn tu ôl i wefannau Aneirin Glyndŵr a Natwatch, sefyll ar ran y Blaid Lafur, sydd o ystyried ei waith blaenorol gyda’r blaid honno mewn etholaeth fel hon, yn despret. Cymro Cymraeg ydyw, yn ôl y sôn, ond er bod peidio â gallu siarad Cymraeg yn anfantais fawr yn Arfon, dydi’r gallu i siarad Cymraeg ddim yn fantais fel y cyfryw.

Ac ni fydd Betty Williams yno i sefyll yn y bwlch. P’un a ydych yn ei chasáu neu’n ei charu, mae Betty yn wleidydd a hanner sy’n gallu cael ei phleidlais graidd allan i bleidleisio – hi yn anad neb gallasai fod wedi cadw Arfon yn goch. Flwyddyn yn ôl, tasa hi wedi penderfynu sefyll, fyddai Betty v Hywel yn frwydr fawreddog, ond erbyn heddiw byddai brwydr o’r fath yn ffafrio’r gornel werdd yn bur hawdd, Betty ai peidio.

Felly beth am broffwydoliaeth? Er yn nominal yn sedd Lafur, mae Plaid Cymru wedi nid yn unig ennill yma dri etholiad o’r bron, ond ennill yn hawdd. Ond nid yn yr un o’r etholiadau hynny y bu i fwy na hanner y trigolion bleidleisio – yr argraff sy gen i ydi bod y rhan fwyaf o’r Llafurwyr yn apathetig, gyda lleiafrif yn troi at Blaid Cymru; patrwm a adlewyrchir ledled Cymru.

Gyda diffyg ymgeisydd, diffyg adnoddau, diffyg gweithredu, diffyg aelodau gweithgar, diffyg gweledigaeth, diffyg trefniadaeth a llywodraeth gynyddol amhoblogaidd, mae gan Lafur Wyddfa o fynydd i’w ddringo os yw hi am gynrychioli’r fro o’i hamgylch.

Proffwydoliaeth: buddugoliaeth gadarn i Blaid Cymru gyda thua hanner y bleidlais.