giovedì, ottobre 11, 2012

Cynghrair y Cymry Cymraeg - Ymhelaethu

Dw i’n teimlo angen i ymhelaethu ar yr hyn a ddywedais yn fy mlogiad diwethaf – ac ymateb i raddau - waeth cyn lleied o sylw a gaiff y blog hwn y dyddiau hyn (ac yn ddigon haeddiannol hynny ‘fyd medda fi)! Achos nid jyst bod yn bryfoclyd oeddwn i. Y mae gwir angen i rywun sefyll yn ddi-sigl dros y Cymry Cymraeg a’r iaith Gymraeg, â pheidio ag ildio arni er mwyn plesio unrhyw fwyafrif. Nid ar ffurf mudiad protest fel y Gymdeithas, na grŵp lobïo fel Dyfodol, ond ar lefel uchaf ein gwleidyddiaeth. Gan ei fod yn gynyddol amlwg nad ydi Plaid Cymru isio’r rôl honno, a chan hynny ddim yn haeddu ei chael, mae angen dewis arall clir.



Dydw i ddim yn arddel y dylai rhywbeth fel Cynghrair y Cymry Cymraeg, neu ba beth bynnag y byddo’i galw, fod yn blaid un pwnc - sef sefyll dros yr iaith a dyna ni. Ond fe ddylai ei pholisïau, boed ar addysg, yr economi, neu hyd yn oed iechyd, gylchdroi o amgylch yr iaith Gymraeg h.y. awgrymiadau i gael yr economi i weithio er lles y Gymraeg, cynlluniau i sicrhau gwasanaethau Cymraeg i gleifion (yn enwedig mewn rhai meysydd penodol), strategaeth addysg Gymraeg gref yn hytrach na’r un siomedig sydd gennym ar hyn o bryd. Nid yw hynny’n unbynciol, mae’n strategaeth genedlaethol â’r Gymraeg ynghlwm wrth bob elfen ohoni. Os ydyn ni o ddifrif ynghylch parhad yr iaith, mae angen gwneud hyn a chael rhywun i frwydro drosto. Wn i ddim ai dulliau chwyldro, chwedl Saunders, yw’r ffordd o gyflawni hynny – ond mae o hyd angen gwyrth chwyldro ar y Gymraeg i sicrhau dyfodol o unrhyw werth iddi a’i hachub rhag dynwared Gwyddeleg.


Yn gryno felly, mi ydw i fy hun yn ddigon argyhoeddedig mae’r hyn sydd ei angen ar yr iaith ydi plaid i’r Cymry Cymraeg, er mai un elfen o blith nifer ydi hynny.


Yn ymarferol fyddai rhywbeth felly’n anodd, dw i’n deall hynny; a hynny oherwydd y system etholiadol (a nifer fechan y seddi yn y Cynulliad) yn fwy na dim arall. Pe bai system gyfrannol deg gennym, fyddai gen i ddim gronyn o amheuaeth mai dyma fyddai’r ffordd i fynd, ac y gwelai plaid o’r fath lwyddiant etholiadol - o fod yn strategol a rhoi ymdrech iddi. Nid llwyddiant ysgubol, mae’n siŵr, ond mesur digon ohono i allu cael dylanwad, yn enwedig pe bai system gyfrannol yn bodoli. Jyst digon i allu mynnu pethau allweddol i Gymry Cymraeg.


Ond eto wele gyfansoddiad pleidiol y Cynulliad cyfredol - gallai plaid a chanddi un neu ddwy sedd yno gael dylanwad mawr, o wneud y penderfyniadau cywir. Ni fyddai Cynulliad 80 sedd (40 cyfrannol yn lle 20) yn wahanol iawn o ran cydbwysedd grym, gyda llaw. Na, dydi hi ddim yn hawdd i bleidiau llai gyrraedd y Bae, mi gyfaddefa i hynny, ond gallai plaid mor benodol wybod yn union le mae ei phleidleisiau a’u targedu.


Problem Plaid Cymru efallai ydi, waeth beth a wnaiff, ei bod am gael ei hystyried fel plaid y Cymry Cymraeg beth bynnag, a thebyg mai ei hanes o hyn allan fydd ceisio dadwneud y ddelwedd honno drwy fod yn llai cefnogol, a mentraf ddweud, balch, o’r Gymraeg – yn sicr drwy beidio â chorddi dros yr iaith. Fydd llawer o bobl sy’n darllen hwn o’r farn bod y broses honno eisoes wedi dechrau. ‘Sgen i fawr o amheuaeth am hynny. Ond dydi Plaid Cymru ddim yn dangos unrhyw arwydd o ennyn cefnogaeth y di-Gymraeg, ac ar y rêt yma erbyn iddi wneud hynny bydd yr ardaloedd Cymraeg, ynghyd â’i chefnogaeth graidd, wedi hen ddiflannu beth bynnag. Rhaid rhyddhau'r Blaid o faich nad ydi hi ei eisiau.


Ni fyddai angen i Gynghrair y Cymry Cymraeg boeni am ddenu’r di-Gymraeg, a gallai fod yn hapus a balch ddigon o’i label fel y blaid sy’n cynrychioli’r Cymry Cymraeg. Nhw ydi ei hetholaeth hi, a’u pleidleisiau nhw fyddai’n rhaid eu denu. A dyma pam y dywedais na fyddai angen i blaid o’r fath o reidrwydd fod yn un genedlaetholgar. Y nod ddylai fod apelio i Gymry Cymraeg waeth ble maen nhw, er mai canolbwyntio ar y Fro (a mwy na thebyg Caerdydd) y byddai mae’n siŵr. Creu bloc gwleidyddol cadarn sy’n seiliedig ar hunaniaeth ieithyddol. Ni fyddai bwgan annibyniaeth yn gorfod bod yn gysgod arni chwaith – llewyrch y Cymry Cymraeg ydi’r nod. Dyn ag ŵyr, dw i’n teimlo’n iasoer o feddwl am ffawd yr iaith mewn Cymru annibynnol pe teyrnasai plaid fel Llafur beth bynnag!


Bydd rhai yn dadlau mai rhannu’r genedl a wnâi tacteg o’r fath. Ond efallai y dylen ni fod yn onest am hyn hefyd – y mae Cymru’n rhanedig beth bynnag a’r rhaniad mwyaf ynddi ydi’r iaith Gymraeg; ac mae syniadau’r rhai Cymraeg a Saesneg eu hiaith o’u cenedligrwydd yn aml iawn yn dra wahanol. Efallai yn wir y gellid dadlau mai dwy genedl sy’n rhannu’r un tir ydym ni i raddau. ‘Sdim yn bod efo hynny, os mae felly mae hi. A ‘sdim yn bod chwaith efo plaid sy’n amddiffyn buddiannau un elfen leiafrifol o gymdeithas mewn cenedl o’r fath; maen nhw’n bodoli ar y cyfandir a rhai yn gwneud yn iawn. Ein syniad ni o Gymru a Chymreictod, a mynnu undod, efallai, ydi’n problem ni.


A beth sydd bwysicaf beth bynnag – undod cenedlaethol y Cymry, neu achub yr un peth sydd o’i hanfod yn gwneud Cymru yn wlad unigryw?


A rhaid inni fod yn gwbl onest fan hyn, pan mae’n dod i'r iaith, mae hi’n rhywbeth sy’n annwyl i’r rhan fwyaf o’r Cymry Cymraeg, ond y gwir ydi does fawr o ots gan y Cymry di-Gymraeg amdani mewn gwirionedd. Lled-gefnogol fyddai’r gair addasaf.


Dyma’r sefyllfa fel dw i’n ei gweld hi – a byddwn i’n pwysleisio fy marn bersonol ydyw. Ond gallwn ni ddim jyst mynd ymlaen i ddweud ‘dwi’n siomedig efo Plaid Cymru’ neu ‘angen cic yn din sydd arni’ ac wedyn gweld nad oes dim yn digwydd a’n bod ni’n mynd i’r blychau pleidleisio drachefn ac yn efelychu’r miloedd ddefaid Llafuraidd eithr mewn gwisgoedd gwyrddion, nes i ninnau’r Cymry Cymraeg raddol ddirywio nes diflannu’n llwyr yn y pen draw.


***

Er diddordeb, ysgrifennais dair blynedd yn ôl flogiad ‘Y Pedwar Math o Genedlaetholdeb yng Nghymru’. Roedd dau penodol: Cenedlaetholdeb Traddodiadol/Diwylliannol, a Chenedlaetholdeb 'Dinesig’ (neu Sifig). Dw i’n meddwl, os ca’i fod mor hy â dweud, efallai fy mod wedi taro’r hoelen ar ei phen o ragweld y newid o’r cyntaf i’r ail, er i hynny ddigwydd yn llawer cynt na’r disgwyl – dyma ddyfyniad am y newid hwnnw o'r blogiad...


O ran yr iaith, bydd un o ddau drywydd, sef trywydd llwyddiannus Catalonia neu Wlad y Basg, neu enghraifft ddifrifol yr Iwerddon. Fel Cymry, rydym yn edrych tuag at enghreifftiau penrhyn Iberia a’r ynys werdd, a dyletswydd y cenedlaetholwyr traddodiadol fydd sicrhau mai ar drywydd Iberia yr awn. Ta waeth, gwelwn ddatblygiad y ffurf hon ar genedlaetholdeb ar fyr o dro mi dybiaf; mi all fod yn ysgubol lwyddiannus os fe’i gwneir yn iawn, ond gallai hefyd fod yn hynod boenus i’r cenedlaetholwyr diwylliannol – fydd yn ddiddorol, o leiaf.

mercoledì, ottobre 03, 2012

Gwymon o ddynion

Yr iaith Gymraeg  - y fendith waethaf a roddwyd erioed i genedl y Cymry. Heddiw fe welwyd yn y Cynulliad Cenedlaethol Plaid Cymru’n penderfynu ei bod bellach yn faich rhy drwm i’w ddwyn ar ei rhan hi. Heddiw, penderfynodd Plaid Cymru nad oedd cydraddoldeb llwyr i’r Gymraeg yn ddymunol nac yn werth trafferthu amdano.

Do, dwi erbyn hyn wedi gwylio’r ddadl yn y Cynulliad, yn gwybod y canlyniad, ac os ydych chi’n darllen y blogiad hwn debyg eich bod chi hefyd. A dwi wedi hel fy meddyliau am y pwnc hwn ers rhai misoedd – Plaid Cymru, a’r iaith Gymraeg.

Clywsom heddiw na fydd y Cofnod yn gwbl ddwyieithog ac ni chaiff ei gyhoeddi ar yr un adeg â’r Saesneg. Yn amlwg, mae rhai ieithoedd yn fwy cyfartal na’i gilydd. Caiff Rhodri Glyn a Dafydd Êl draethu faint a fynnant ond erys y ffaith nad oes yn y Cynulliad Cenedlaethol gydraddoldeb llwyr i iaith frodorol Cymru. Dyna’n ddi-flewyn ar dafod y sefyllfa sydd ohoni. Gadawodd y Blaid i hynny ddigwydd yn ddiffwdan. Rhoes eraill gefnogaeth brwd iddo.

Mae’r Blaid wedi’n fwriadol mi deimlaf ymbellhau ei hun oddi wrth yr iaith (sonnir am hyn yn gelfydd ddigon ar flogiad gan Ifan Morgan Jones yn gynharach eleni – dwi ddim am ailadrodd); o beidio â chodi stŵr pan fynnodd Carwyn Jones na ddylid cyfieithu dogfen dechnegol i’r Gymraeg ar gais pysgotwyr Pen Llŷn – arwydd o iaith israddol os bu un erioed - i’w ACau yn mynnu cyfeirio at y Blaid fel The Party of Wales (enw uffernol beth bynnag) ar lawr y siambr – nid fel Plaid Cymru.

Nid tuedd newydd mo hon, mae hi’n un a ddechreuwyd ers i ddatganoli ddechrau, ac fe’i gwelwyd yn glir pan na safodd y Blaid yn gadarn y tu ôl i Simon Glyn ddegawd yn ôl eithr troi arno, a phan fynnodd Cymuned ar ei hanterth dai a gwaith i bobl leol y Fro Gymraeg er budd yr iaith, ac y cawsant eu hanwybyddu’n llwyr gan Blaid Cymru. Do, cafwyd Mesur Iaith ers hynny, ond un peth oedd hynny yng nghanol degawd o ddiffyg ymdrech gan y Blaid ar yr iaith. Ni chafodd trigolion y Fro dai na gwaith. Ymhen 15-20 mlynedd efallai na fydd ganddynt gysur amheus eu hiaith ychwaith.

Deallaf y pwysigrwydd mawr sydd i roi sylw i’r economi ar hyn o bryd, gyda llaw – mae’n hanfodol i Blaid Cymru wneud hynny i ennill pleidleisiau. Ond mae’r diffyg sefyll dros yr iaith, a hynny’n gwbl ddi-sigl, yn annerbyniol i blaid sy’n honni sefyll drosti. Nid mater o ddewis ein brwydrau yw brwydr yr iaith. Rhaid ymladd pob brwydr, a hynny achos mae’r iaith Gymraeg yn werth brwydro drosti. Cydraddoldeb, nid cyfaddawd. Ond yn fwy na hynny nid dyma’r adeg i gefnu ar y Gymraeg.

Pam hynny?

Syml. Y mae’r Gymraeg yn iaith sy’n marw. Y mae nifer y bobl sy’n ei siarad bob dydd a’r cymunedau a’i defnyddio yn dirywio. Dydw i ddim isio meddwl pa mor echrydus y gallai canlyniadau’r cyfrifiad fod pan gânt eu cyhoeddi fis Tachwedd, ond mi brofan nhw fod angen ar y Gymraeg fudiad gwleidyddol cryf i sefyll drosti. Nid jyst dros yr iaith, ond drwy hynny’r Cymry Cymraeg hwythau – yn ein hanfod, ni ydi’r iaith.

Ni ellir cyfaddawdu ar y Gymraeg, ac os ydi Plaid Cymru yn fodlon gwneud hynny dydi hi ddim yn sefyll drosti i’r graddau y mae’r iaith yn ei haeddu, ac os felly rhaid gofyn ai hi ydi’r blaid orau i sefyll drosti beth bynnag? P’un bynnag, oni fyddai’n haws gadael i’r Blaid ollwng ei gafael ar yr iaith a gadael i arall ysgwyddo’r baich? Rhydd iddi wedyn, tra’n aros yn gefnogol i’r iaith wrth gwrs, ddenu eraill, a mynnu fwy na thebyg mewn hunan-dwyll most people who vote Plaid aren’t Welsh speakers – fel petaem ni’n rhyw fath o haint afiach – i ddenu’r lliaws ati.

Efallai y byddai. Clywid droeon yr ‘angen’ am ail blaid genedlaetholgar yng Nghymru ond efallai nad dyna’r ateb callaf. Bosib mai problem sylfaenol y Blaid ydi ceisio sefyll dros Gymru gyfan a phawb yng Nghymru. Y mae rhaniadau’r wlad fach hon yn rhai dwfn, wedi’r cyfan.

Dwi wedi tueddu i feddwl fwyfwy ers ychydig o amser mai nid ail blaid genedlaetholgar sydd ei hangen, eithr plaid i’r Cymry Cymraeg – Cynghrair y Cymry Cymraeg os mynnwch chi. Nid y peth hawsaf o ystyried annhegwch y system etholiadol sydd gennym, ond pam lai? Pam lai cael plaid a allai ganolbwyntio’n gyfan gwbl ar sefyll drosom Ni, heb lyffetheiriau plesio pawb?

Plaid i fynnu bod yn RHAID i bopeth yn y Cynulliad fod yn gwbl ddwyieithog – yn y sector cyhoeddus o ran hynny. Plaid i fynnu addysg gyfan gwbl Gymraeg yn y bröydd. Plaid i fynnu swyddi i’r rhai Cymraeg eu hiaith yn eu hardaloedd eu hunain. Plaid i fynnu Deddf Eiddo a fyddai’n sicrhau tai i’r Cymry Cymraeg yn y bröydd Cymraeg. Plaid i fynnu bod gan y rhai Cymraeg eu hiaith hawl sylfaenol i fyw y cyfan o’u bywydau drwy gyfrwng eu hiaith eu hunain yn eu gwlad eu hunain os dymunant. Plaid i fynnu mai ein darn ni o dir ydi hwn a bod gan yr iaith hawl ar rannau helaeth ohoni, ac nad oes gan y mewnlifiad di-Gymraeg yr hawl i darfu arni na’i difethaf yn llwyr, a’n hawl ninnau Gymry Cymraeg i fyw mewn cymunedau Cymraeg.

Efallai, yn wir, mai dyna’r ateb gorau.