Plismona iaith

Dydw i ddim yn blismon iaith. Wel, dwi’n gobeithio ddim. Gwir, mi fydda i’n darllen golwg360 bob dydd o’r wythnos, a’r rhan fwyaf o’r amser yn twt twtian ar lu gamgymeriadau’r wefan (a’r ffaith nad ydyn nhw’n gallu cael enwau etholaethau yn iawn, hyd yn oed), ond ar y cyfan dwi ar begwn arall y sbectrwm. Mae’r blog hwn yn dyst i hynny – er, yn ddigon aml mi fydda i’n darllen ambell bost ac yn gresynu cael ambell genedl anghywir neu dreigliad coll. Pan fo chi’n ymwneud ag iaith bob dydd ddylech chi ddim cael y fath bethau’n anghywir, ond fy mlog i ydi hwn ac mi gaf felly fod mor esgeulus a dwi isio bod (a newid y cywair fel dwisho!). Dwi’n meddwl bod tafodiaith yn wych, ac y byddai’n well i bobl sy’n arfer bratiaith siarad Saesneg.

Ond mae rhai pethau y mae pobl yn eu dweud yn mynd ar fy nerfau ar lafar. Socs, shŵs, wicend, egsams, swîts. Mae hyd yn oed Ieuan Wyn Jones wrthi. Ych a fi. Buan iawn ar ôl i mi ddod i Gaerdydd y sylwish i fod gan bobl Dyffryn Ogwen Gymraeg da a digon cyhyrog ar y cyfan. Ewadd, fydda i’n meddwl weithiau, dani’n dda. Ond mae ‘na ambell i beth rhyfedd.

Byddai llawer iawn o’m ffrindiau adra yn dueddol o ddweud yr amser yn Gymraeg. Byddai hyd yn oed Dad, nad ysgolhaig mohono mewn unrhyw, unrhyw ystyr (i fod yn onast mae’n ddwl fel dafad ddall), yn dweud yr amser yn Gymraeg. Ond eto, byddai ef a hwythau’n dueddol o ddweud y dyddiad yn Saesneg: “Mae’n bum munud ar hugain i ddeg ar y ffortînth o Jwlei”.

Rhaid i mi gyfaddef fydda i bob amser yn dweud ‘Jŵn’ a ‘Jwlei’ yn hytrach na ‘Mehefin’ a ‘Gorffennaf’, ond ar wahân i’r ddau eithriad hynny mae’r misoedd yn Gymraeg i mi. Fydda i’n cyfaddawdu, wrth gwrs. Yn hytrach na dweud “yr unfed ar ddeg o hugain o Ebrill” buaswn i’n dweud “Ebrill tri deg un”, ond mae hynny’n ddigon teg, yn enwedig gan nad Saesneg mewn Cymraeg mohoni.

Un o’r ffliwcs ieithyddol mwyaf od ydi tueddiad pobl i dreiglo ar ôl berfenwau e.e. ‘sylwi fod’ yn lle ‘sylwi bod’. Rŵan, dwi’m am farnu hynny, gwell ‘sylwi fod’ na ‘realiso fod’ unrhyw ddydd, a dydi hi’m yn swnio’n erchyll ar y glust, ond dwi’n ei gweld yn rhywbeth od. Dwinnau fy hun, ar lafar, yn gwneud hynny, er fy mod i’n gwybod y rheol. Gan ddweud hynny dim ond y genedl ryfeddaf âi ati i sgyrsio yn ôl dull yr hanesydd John Davies yn ei bywyd beunyddiol.

Problem fawr y Cymry Cymraeg, mi gredaf, ac fe welwch hyn o ddarllen yn unrhyw le, ydi nad ydan ni’n gwybod sut i ysgrifennu Cymraeg, er ein bod yn cofio sut i’w siarad. Rhag ofn i chi feddwl fy mod i’n snob yn dweud hynny, nid beirniadu ydw i, am unwaith, ond dweud yn blaen nad ydym yn ysgrifennu gystal ag y gwnaethom. Dirywiad y capeli sydd gwbl ynghlwm wrth hynny, wrth gwrs. Mae pobl ifanc yn ennyn llid y genhedlaeth hŷn o ran safon eu hiaith. Ond nid unffordd mohoni o gwbl. Mae Anti Rita’n dweud bod gan fy nghenhedlaeth i ‘Gymraeg posh’!

Wn i ddim am hynny. Rhowch i mi dafodiaith dros bopeth unrhyw ddydd. Ond mae ffliwciau Cymraeg modern yn gwneud i mi weithiau wenu, weithiau digalonni ac weithiau rhyfeddu sut ddiawl ein bod ni’n dyfeisio’r ffasiwn bethau! Cenedl ryfedd o fewn cenedl ryfedd ydi’r Cymry Cymraeg, yn wir.

Dy wialen a'th ffon am cysurant

Fedr pethau ddim mynd yn waeth. Mi glywais neithiwr fod y chwaer acw hefyd yn sâl, ac yn waeth fyth dwi newydd dynnu rhywbeth ar waelod fy nghefn yn gwneud panad ac yn cerdded o amgylch y lle fel bwgain brain efo polio.

Wyddoch chi be ydw i’n ei ddarllen ar y funud? Y Beibl. Nid allan o gymhelliant crefyddol o gwbl a dweud y gwir, ond dwi’n meddwl ei fod o’n un o’r llyfrau hynny y dylid ei ddarllen, os nad am fwy o reswm na mai dyma’r llyfr sydd wedi gwerthu mwy o gopïau na’r un arall yn hanes y byd.

Ni’m synnid o gwbl fy mod i’n dysgu digon, ac yn gwerthfawrogi rhywfaint o’r doethineb a gynigir ganddo – er teg yw dweud mewn llyfr fel y Beibl y byddem oll yn dehongli gwahanol ddarnau yn wahanol pe rhoesem gynnig arno – ond eto dwi’n gwrthod credu y bu Noa yn 600 mlwydd oed yn ystod y Dilyw Mawr. Dydi hyd yn oed Nain Eidalaidd ddim y 600 oed.

Ond mae’n ddiddorol, o leiaf, feddwl am darddiadau straeon fel Noa a Joseff (dwi heb heibio Genesis eto, a dwi’n fodlon dweud bod Genesis o fel asid trip yn fwy na dim arall hyd yn hyn – fydd Duw ddim yn meindio i mi ddweud hynny dwi’n siŵr), achos heblaw am ambell eithafwr does neb heddiw wirioneddol yn credu yn stori Noa, Adda ac Efa a’r gweddill ohono – ond mae’n rhaid bod rhyw fath o wraidd i’r sawl stori. Fyddai o leiaf yn ddiddorol gwybod beth. Efallai bod rhyw hen neges ddoeth ynghlwm wrtho nad ydw i’n ei weld ac mai dyna’r pwynt yn fwy nag adrodd hanes cywir. Fyddai gen i ddiddordeb darllen rhywbeth am ddamcaniaethau esboniadol hefyd. Ond wna i ddim, maesho mynadd g’neud hynny.

Er does â wnelo hunanwelliant ddim â darllen unrhyw lyfr, yn fy marn i, o lyfr crefyddol i’r llyfrau ‘How To Be Really Confident’ ac ati ‘na rydych chi’n eu gweld wedi’u pentyrru yn nhawelaf gorneli’r siopau llyfrau, yn benodol gan fod y bobl sydd angen y llyfrau hynny fwyaf yn rhy swil i’w prynu, mi dybiaf. Ond dwi hefyd yn meddwl bod hunanwelliant yn bwysig ac yn rhan annatod o’r seice/ysbryd dynol.

Ond mae’r fersiwn Cymraeg modern o Salm 23 yn rybish. Pa grefydd neu ddiffyg crefydd bynnag sy’n cymryd eich ffansi, mae

Ie, pe rhodiwn ar hyd glyn cysgod angau, nid ofnaf niwed, canys yr wyt ti gyda mi

yn go drawiadol, ac mae ‘na ferw yn y geiriau, yn enwedig o’i gymharu â

Er imi gerdded trwy ddyffryn tywyll du nid ofnaf unrhyw niwed: oherwydd yr wyt ti gyda mi

a geir yn y Beibl Cymraeg Newydd. Dallt be dwi’n feddwl?