Troelli trwstan

Trydydd diwrnod yr hangover diweddaraf, dwi’n teimlo fel fy mod i wedi bod ar wyliau i Chernobyl. Dwi’n gwbl, gwbl ffiaidd cofiwch a wnaeth y gawod neithiwr fawr wahaniaeth. Mae gen i gylchau duon o amgylch fy llgada, dwi’n crynu ac, neno’r tad, mae Dad yn dod lawr i aros am ychydig ddyddiau heddiw. Sgynno chi ddim syniad sut dwi’n ei deimlo.

Ond yn waeth weithiau na sgîl-effeithiau corfforol sesh mae’r sgîl-effeithiau meddyliol. Dwi wedi sôn o’r blaen am y paranoia cyffredinol sy’n amlygu ei hun, ond weithiau, jyst weithiau, mae’r paranoia hwnnw’n mynd i fyd, “beth uffern wnes i/ddywedish i y noson o’r blaen?”

Dyna’r math sy gen i. Bai Lowri Dwd ydi’r cyfan. O’m hudo allan nos Wener gan addo bwyd rhad yn Bella Italia, aeth y ddau ohonom o amgylch tafarndai a bariau a chlybiau Caerdydd tan oriau mân, mân y bora. Mi yfish ddigon i lorio ceffyl, ac a dweud y gwir taswn i wedi llorio ceffyl fuaswn i fawr callach o’r peth. Roedd y ddau ohonom yn teimlo bod angen ‘catch up’ ar ein gilydd, sy’n ddi-sail i’r eithaf o ystyride i ni weld ein gilydd bob noson namyn un yr wythnos honno beth bynnag.

Mi fwydrasom ac mi ddawnsiasom. Does ‘na ddim y ffasiwn beth â rhywun all ddawnsio’n chwil. Nid eithriad mohonof fi, na Lowri Dwd a oedd os rhywbeth yn waeth na fi synnwn i ddim, ac nid eithriad mo neb. Ond pan fo hynny’r peth olaf a gofiwch, a’r hynny a gofiwch yn codi cywilydd arnoch, rydych chi’n gwybod i chi yfed gormod. A dwi’n gwbod be dwi’n neud pan dwi’n dawnsio’n chwil: dwi’n neud y twist.

Pan fo chi’n dragwyddol wneud y twist yn chwil mi wnewch frifo eich cefn, fel fi, yn aml, ac mi wnewch frifo eich balchder – ac mae ymhlith amlycaf arwyddion y byd eich bod chi’n chwil. Mae ei wneud mewn clwb yn un peth. Mae ei wneud yn O’Neills bach nos Sadwrn ben eich hun yn rhywbeth arall. Mae ei wneud ddwy noson yn olynol yn drosedd.

A dyma pam bod gen i hawl i fod yn paranoid.  

Newidiadau mawrion bywyd

“Myn sbienddrych i,” ddywedodd y Dwd, gan droi ataf a bron fy nharo oddi ar y gwely gyda’i thrwyn enfawr, “dan ni’n edrych yn hŷn”. Cyn i mi fynd ymlaen dylwn egluro digwydd bod ar y gwely er mwyn mynd drwy hen luniau prifysgol yr oeddem. Roedden ni ar fin mynd am dro i ASDA ond roeddwn i wrthi’n trefnu dillad i roi i elusen, sef sanau gan fwyaf, wyddoch yn y bagiau hynny a ddaw i’ch tŷ bob hyn a hyn ac fe’u cesglir yn nes ymlaen. Rhoes y Dwd ffrae i mi am hyn, gan ddweud eu bod nhw’n cwyno eisoes bod pobl yn defnyddio siopau elusen fel biniau dillad ac na werthfawrogid fy hen slipars llychlyd.

Basdads anniolchgar, feddyliais i, cyn eu rhoi nhw’n y bag yn barod i fynd i’r siop, a throi at y lluniau ennyd.

Am flynyddoedd ar ôl brifysgol roeddwn i’n erfyn am fynd nôl. Dwi wedi pasio hynny rŵan, newidiwn i mo ‘mywyd ar y cyfan, er y byddai ambell fis nôl yn Senghennydd yn codi ‘nghalon. Ond ‘rargian, roedd ‘na olwg ar y rhan fwyaf ohonom. Mae’r wynebau ffres, opstimistaidd wedi troi’n fodlon ac mor amlwg, amlwg hŷn, a’r ddillad ‘smart’ yn edrych yn unrhywbeth ond am hynny – mae byd o wahaniaeth rhwng deunaw oed a chanol yr ugeiniau.

Erbyn hyn, gofia’ i ddim sut beth oedd bod yn naw stôn na chael gwallt trwchus. Gas gen i’r gwallt tenau a etifeddwyd gan fy Mam. Dyddiau da yw dyddiau fu. Mae’r newid yn rhywun o adael ysgol fawr i ddechrau’r ugeiniau yn anferthol – o fynd i brifysgol, os dyna’ch ffawd, rydych yn aeddfedu i raddau ond eto ddim. Ar ôl gadael a chyrraedd 22-23 mae ‘na aeddfedu pellach wedi mynd rhagddo wrth i rywun ddechrau dallt faint o gostus yw byw a pha mor undonog y gall byd gwaith fod. Rwyt erbyn hynny, waeth beth fo’th rawd, yn oedolyn.

Ond sylwais adref dros y penwythnos bod un newid mwy yn digwydd mewn bywyd, sef ymadael â ysgol fach a mynd i’r ysgol fawr. Roedd y nesaf peth i bedair blynedd ar ddeg yn ôl y tro diwethaf i mi grio, a chofiaf yn iawn mai’r diwrnod y gadewais Ysgol Llanllechid ydoedd. Er gwaethaf ambell gyfnod isel ers hynny, fydd hwnnw wastad yn un o ddyddiadu tristaf fy mywyd. Ar y llwyfan, yn canu ‘ysgol Llan yw’r ysgol orau...’, gwyddwn â’r doethineb rhyfedd hwnnw sy’n perthyn i blant fod rhywbeth arbennig wedi dod i ben yn fy mywyd.

Feddyliais am hyn wrth ddarllen fy hen ddyddiaduron. Y flwyddyn oedd 1996 a minnau ym mlwyddyn olaf Llanllechid. Gwelais yn syth pa mor ddi-niwed a dwl a bodlon yr oeddwn o’r ysgrifennu – o fynd i hel penbyliaid yng Nghae Poncs i Sion Bryn Eithin yn ffendio porno yng ngwrychoedd yr ysgol a Jarrod yn sgrechian arnynt, ew, atgofion da, os nad od. Erbyn mis Medi roeddwn yn Nyffryn Ogwen. Ar y cyfan, wnes i ddim mwynhau’r ysgol fawr – dwi ddim yn meddwl y buodd tan y chweched i mi wirioneddol dechrau mwynhau bywyd i fod yn onast – ond gwelir o’r ffordd yr ysgrifennais erbyn Rhagfyr ’96 – ‘nothing happened today’, ‘not bothered to write anything’ – y newid mawr sydd rhwng y ddwy ysgol. Mae’n ymylu ar drawmatig.

Un cofnod diddorol oedd o 1997 fymryn cyn etholiad hanesyddol y flwddyn honno. Y geiriau ysgrifennwyd yn y dyddiadur (a oedd am ryw reswm yn ddyddiadur yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol) ‘I want the Lib Dems to win and Plaid Cymru to win a seat’.

Dydi pobl ddim yn hoff o newidiadau, myfi yn eu mysg, ond dylwn ddiolch am rai!

"I am not a nationalist"

Un o isafbwyntiau fy mywyd, yn ôl Lowri Dwd (fy ffrind trwyniog a chyffredinol amhwysig), oedd pan iddi fy nghanfod ryw nos Iau yn Senghennydd yn f’ystafell ben fy hun, efo botel o fodca hanner llawn yn fy llaw a ‘Pawb a’i Farn’ ar y teledu. Os gofynnwch i mi, ac ni wnewch, mae hwnnw’n gyfuniad bendigedig, ac â chithau’n slyrio ac yn annealladwy rydych chi’n teimlo mewn cwmni da gyda gwleidyddion. Anaml y byddaf yn cwrdd â gwleidyddion, cofiwch, er y gwnes ddydd Gwener ddiwethaf yn Shorepebbles (lle y byddaf yn treulio llawer gormod o amser erbyn hyn). Mi ges drafodaeth ddiddorol gyda gŵr sy’n aelod amlwg iawn o Blaid Cymru yng Nghaerdydd, nad ydw i am ei enwi oherwydd nad ydi hynny’n bwysig.

Wrth gwrs, roeddwn i’n feddw a wn i ddim sut y deuthum i drafod gwleidyddiaeth (sy’n beth trist i’w drafod yn sobor heb sôn am yn feddw). Mi siaradodd lawer o synnwyr, er na chytunais â phopeth a ddywedai, a dweud yn ddiffuant ei fod yn gwbl gefnogol i’r Gymraeg a Chymru annibynnol. Ond mi barodd un peth a ddywedodd bryder mawr i mi. Soniais fy mod yn pryderu am gyfeiriad cenedlaetholgar y Blaid, a’r ateb a gefais oedd, ‘I am not a nationalist’.

Mi darodd hwnnw fi fel y byddai Orig Williams yn ei wneud petawn i’w alw’n “bwff” (neu, o bosibl, “nansi bwoi”). Er popeth a ddywedwyd, a’r synnwyr a gefais, i fi mae rhywun ym Mhlaid Cymru yn dweud hynny yn dangos popeth sy’n gwbl, gwbl anghywir am y mudiad yn y lle cyntaf, er mae’n rhaid i mi ddweud, yn fy marn i, os ydych chi’n credu mewn Cymru rydd ac yn gefnogol i’r Gymraeg (dwi’m yn cofio i ba raddau y datblygodd y drafodaeth honno, ond dwi’n cofio anghytundeb ynghylch i ba raddau y dylid ystyried y ddeddf iaith – yn gyfan gwbl, ddywedais i, beth bynnag), rydych chi’n genedlaetholwr.

Ond mae rhywbeth mawr o’i le pan ddywed rhywun sy’n amlwg yn rhengoedd prif blaid genedlaetholgar Cymru yn dweud ‘I am not a nationalist’. Wn i ddim beth y byddai Gwynfor neu Saunders neu helaeth aelodau’r Blaid yn y gogledd a’r gorllewin yn ei wneud o glywed un o’u cyd-aelodau’n dweud hynny, ond mi roddaf fet i lawr y gallai fod yn destun trafod, a dweud y lleiaf.