Arweinydd Newydd Plaid Cymru

Helô stalwm!

Ac na, mi wn i. Dwi ddim yn aelod o Blaid Cymru. Ond dydi hynny ddim yn golygu nad oes gen i farn ar y ras arweinyddol sydd wedi bod yn mynd rhagddi. A dweud y gwir, dwi wedi bod yn ei dilyn yn gymharol agos. Go brin y byddai unrhyw un o’r ymgeiswyr yn gwneud imi ail-ymuno â’r Blaid (yn y byrdymor o leiaf); fy niffyg disgyblaeth fy hun sy’n gyfrifol am hynny’n fwy na dim. Ond gyda gwleidyddiaeth fel y mae, mae hyd yn oed fy mhleidlais i Blaid Cymru wedi bod dan amheuaeth yn ddiweddar. Go brin fy mod i’r unig un sy’n teimlo felly.

Nid newid arweinydd ydi’r ateb i bopeth, wrth gwrs. Mae gan Blaid Cymru broblemau a ffaeleddau eraill. Mi fuaswn i’n dadlau bod llawer o’r rheiny wedi ymwreiddio yn ystod cyfnod Leanne Wood fel arweinydd. Ond mae angen arweinyddiaeth o’r top hyd yn oed ar bethau y tu ôl i’r llen. ‘Does gen i’m cip ecsgliwsif y tu ôl i’r llen ar hyn, ond mae’n bur amlwg fod pethau mawr yn bod yn fewnol sydd angen eu sortio, a bod morâl ar y cyfan yn y Blaid wedi bod yn isel.

Er nad ydw i’n aelod mwyach, dwi’n ffrindiau da efo llawer iawn o aelodau cyffredin. Fedra i ddim siarad dros bawb, ond mae’r rhwystredigaeth dwi wedi’i chlywed ganddynt am gyfeiriad a pherfformiad y Blaid yn llachar o amlwg, ac mae’r arweinyddiaeth bresennol yn rhan o’r rhwystredigaeth honno. Hefyd, mae’r shifft oddi wrth Leanne Wood dros yr wythnosau diwethaf wedi bod yn amlwg iawn hefyd – fedra i nodi sawl unigolyn sydd wedi cefnogi LW yn frwd dros y blynyddoedd (er gwaetha’u hamheuon diweddar) sydd wedi newid i Rhun ap Iorwerth ac Adam Price dros gwrs y ras. Ac o ran ambell un o’r rheiny, dwi’n synnu efo’u newid meddwl.

Ta waeth, p’un a ydych chi’n cytuno â fi ai peidio, dyma fy marn ddidwyll i ar yr ymgeiswyr.

 

Leanne Wood

Dydi hi ddim yn newyddion nad ydw i’n ffan o Leanne Wood fel arweinydd. Dwi wedi sôn am y pethau sawl tro dros y blynyddoedd diwethaf yma, yma, yma ac yma. Ofer imi fynd dros yr un hen ddadleuon felly; erys imi bob beirniadaeth flaenorol yn berthnasol o hyd. Ond mae jyst ambell beth i’w nodi yn ystod y ras.

·         Leanne Wood wnaeth y sialens i bobl i’w herio. Ar ôl i hynny ddigwydd mae hi’n amlwg yn hollol pissed off efo’i dau wrthwynebydd (Adam Price yn benodol) am feiddio ateb yr her. Roedd gwneud y sialens ynddo’i hun hefyd jyst yn arwydd arall o ddiffyg crebwyll gwleidyddol Leanne Wood, y mae’r enghreifftiau ohonynt yn niferus.

·         Roedd yn berffaith amlwg ar Sharp End, ac yn ôl yr adar bach yn ystod yr hystings, fod y gagendor rhwng Leanne Wood a’r ddau arall yn fawr, o ran syniadau ac o ran y gallu i gyfathrebu. Dyna pam fod troad wedi bod yn y ras ei hun. Ond nid Leanne sydd wedi perfformio’n arbennig o wael mewn dadleuon, yn hytrach, mae hi wedi digwydd dod yn erbyn dau berson sy’n sylweddol well dan y fath amodau na hi.

·         Y mae ei thactegau hi dros y ras wedi bod yn annifyr – mae hi wedi canoli ei hymgyrch o gylch fod yn wrth-Doriaïdd (teg iawn) ond gan ensynio’n gryf y byddai Rhun ap Iorwerth neu Adam Price yn ddigon hapus i’w gwahodd i lywodraeth, er bod y ddau wedi bod yn gwbl glir na wnaent weinidogion o Geidwadwyr. Gwleidyddiaeth fudur ydi honno.

·         Mae ei hobsesiwn efo’r Rhondda yn mynd ar nerfau pobl erbyn hyn – mae hi’n fwyfwy crebachu’n AC etholaethol nag yn arweinydd Cymru gyfan.

·         Os mae Leanne Wood yn ennill bydd Plaid Cymru’n cael ei hanalluogi fel Llafur dan Corbyn. Mae’r gefnogaeth iddi ymhlith aelodau etholedig (nid cynghorwyr) yn drybeilig o wan. Mae’n amlwg nad ydi’r bobl sy’n gorfod gweithio gyda hi fwyaf yn hyderu ynddi. Petasen nhw, mi fyddai ganddi fwyafrif clir ohonynt yn datgan eu cefnogaeth iddi.

Mae’n annheg cyfeirio at gyfnod Leanne Wood wrth y llyw fel ‘arbrawf’. Doedd o ddim yn arbrawf – hi enillodd y ras. Nid ‘methiant o arbrawf’ fu ei hethol. Jyst methiant fu ei harweinyddiaeth hyd yma.

 

Adam Price

Mi allech chi ysgrifennu traethawd am Adam Price. Un hir a difyr. Mae o’n sicr yn enigma yng ngwleidyddiaeth Cymru. Mae ganddo garisma, mae ganddo syniadau, mae o llawn egni. Dwi’n parchu Adam Price yn fawr.

Rŵan, o ran syniadau fodd bynnag, mae Adam bach yn hit and miss. I fod yn deg, mae o’n lot mwy hit na miss ond mae’r misses yn gallu bod yn eithaf mawr ac yn eithaf aml. Hynny ydi, mae’n o’n cael ambell sdincar, ond dydi hynny ddim o reidrwydd yn feirniadaeth. Mae’n dangos byrbwylledd ac efallai mymryn o ddiffyg crebwyll gwleidyddol, ond os oes angen syniadau ar unrhyw wlad yn y byd, Cymru ydi’r wlad honno. Dywedodd AP ar y Sunday Politics Wales sbel yn ôl na fyddai o fyth yn ymddiheuro am fod yn ddyn syniadau, ac ni ddylai ychwaith. Ond fedra i ddim ond â chael yr argraff y byddai well iddo eistedd lawr a meddwl pethau drwodd yn fwy trylwyr cyn eu cyhoeddi i’r byd a’r betws.

Dydw i ddim yn gwybod beth yn union sy’n digwydd ym mhen Adam, ond dwi’n gwybod nad ydw i’n ddigon clyfar i ddallt. Roedd ei gynigion diweddar ar chwyldroi’r system dreth yn anhygoel. Fedra i ddim rhoi sylw ar eu hymarferoldeb na dim felly, ond dwi’n parchu pobl yn meddwl mewn ffordd gwbl wahanol, arloesol.

Ond mae un consyrn penodol sydd gen i am arweinyddiaeth bosibl Adam Price (a dwi’n meddwl y byddai’n rhaid iddo wir weithio ar hyn petai’n ennill). Nid ei syniadau na’i feddwl rhagorol ydi’r rheiny na’i garisma diymwad – ond ei allu i gyfleu pethau i bobl gyffredin.

Un o leins gorau diweddar Price oedd ar y rhaglen Sunday Politics Wales y cyfeiriais ati uchod. Wales is an oasis of stasis in a sea of change. Mae honno’n chwip o frawddeg. Mae hi’n wych ac yn wir a does gen i ddim amheuaeth y byddai’r rhan fwyaf o bobl sy’n darllen hwn yn cytuno. Y broblem ydi byddai’r rhan fwyaf o bobl yn clywed hynny ac yn meddwl ‘be ffwc?’ – a dyna’r broblem. Dwi’n amau gallu Adam Price i gyfleu ei weledigaeth a’i syniadau i’r lliaws a’u gwerthu mewn ffordd ddealladwy. Dydi Plaid Cymru ddim angen canolbwyntio ar bolisïau (er bod eu hangen arnynt) ond yn hytrach ei neges, a dwi’n poeni y gallai’r Blaid dan Adam Price gael ei gorlethu â pholisïau ar draul neges. Dyna, bosib, un o’r pethau aeth o’i le yn 2016.

 

Rhun ap Iorwerth

Mae ‘na rai sy’n gweld Rhun ap Iorwerth fel ychydig bach o ‘Plaid Cymru’n mynd ôl at fel yr oedd’ ond mae honno’n ddadl wan. Efallai bod RaI yn dod drosodd fel gormod o steady hand ond mi ddadleuwn i nad ydi hynny’n wir. Wedi’r cyfan, dechreuodd ei yrfa wleidyddol drwy adael swydd fras yn y BBC i sefyll mewn isetholiad nad oedd unrhyw sicrwydd y byddai’n ei ennill. Roedd honno’n risg bersonol ac roedd hynny’n cymryd gyts i’w wneud – anodd peidio â parchu hynny. Digwydd bod, mi chwalodd ei wrthwynebwyr y tro hwnnw, ac yn 2016 roedd o’n sefyll ar fwyafrif mwyaf Cymru, gan drechu Llafur a’r Ceidwadwyr ill dau yn y rhannau o Fôn y maen nhw gryfaf. Hynny mewn etholiad pan ostyngodd pleidlais y blaid mewn dros hanner o etholaethau’r wlad

Yr un mater sydd wedi codi’i ben wrth drafod Rhun yn gyson wrth gwrs ydi Wylfa ac ynni niwclear. Mae Adam Price a Leanne Wood wedi ceisio manteisio ar hynny, ond dydw i ddim yn siŵr os ydyn nhw wedi llwyddo. Y gwir ydi, dydw i erioed wedi clywed Rhun ap Iorwerth yn canu clodydd ynni niwclear; i’r gwrthwyneb, mae’n gryf dros ynni adnewyddadwy. Efallai ei fod mewn sefyllfa anodd yn ei etholaeth ei hun ond mae o wastad wedi bod yn ymarferol – os ydi Wylfa newydd yn gorfod digwydd, rhaid gwneud y gorau ohoni. Mae hynny’n rhesymol, a dwi’n parchu rhesymoldeb.

Dydi’r naratif sydd wedi ceisio cael ei roi o’i gylch am fod yn ddyn â diffyg syniadau ddim yn un teg chwaith. Mae gan Rhun syniadau, gall unrhyw un sy’n gwrando arno wybod hynny. Ond gall Rhun hefyd gyfleu neges ac mae’n berffaith amlwg ei fod yntau’n deall taw’r neges sydd bwysicaf mewn gwleidyddiaeth. Wrth gwrs mae angen ei hategu gan bolisïau a syniadau, ond negeseuon, nid maniffestos, sy’n ennill etholiadau.

A phwy well na chyn-ddarlledwr i gyfleu’r neges honno mewn difri? Dydi o ddim yn syfrdan fod Rhun yn dda ar y teledu ac yn ôl y sôn wedi gwneud argraff fawr ar gynulleidfaoedd yr hystings gyda’i allu i gyfathrebu. Ond yr hyn y galla i weld Rhun ap Iorwerth yn ei wneud ydi siarad efo pobl gyffredin o bob cwr o’r wlad fel na alla i ddychmygu’r ddau ymgeisydd arall yn ei wneud, os dwi’n onest.

Mewn adeg wleidyddol wallgof, mae’n bwysig cael lleisiau call. Mae Rhun ap Iorwerth yn llais call. Peidiwch â diystyru’r fath gryfder yn y cyfnod sydd ohono.

Mae hefyd wedi rhoi pwyslais mawr ar gynnwys cynifer o bobl yn rhengoedd y Blaid â phosibl. Eto, mae hyn jyst yn strategaeth gall, nid mwy na llai. Does dim angen i’r Blaid o reidrwydd symud i’r canol gwleidyddol, ond mae’n bwysig i bobl o bob math (o fewn rheswm) sy’n coelio mewn annibyniaeth deimlo’n gyfforddus oddi mewn iddi a thaw hynny yw ei chanolbwynt a all uno’r lluoedd. A Duw ag ŵyr, mae dirfawr angen ar Blaid Cymru mwy o manpower.

 

Casgliad

Leanne Wood ydi’r continuity candidate. Mae o i fyny i aelodau’r Blaid a ydyn nhw am i’r 6 blynedd diwethaf barhau a ph’un ai a ydyn nhw’n fodlon ar le y maen nhw rŵan fel plaid. Os ydi’r aelodaeth yn fodlon ar eu sefyllfa bresennol, mae’n dangos imi fod y Blaid mewn lle cwbl anobeithiol.

Byddai Adam Price yn dod ag egni a syniadau i’r arweinyddiaeth. Byddai’n gallu apelio’n ehangach na Leanne Wood. Byddai o’n ffyrnig mewn dadleuon teledu ac yn y Senedd. Ond mae ei fyrbwylledd chwedlonol yn risg i’r Blaid. Ai risg, yng ngwir ystyr y gair, sydd ei hangen arni? Ai byrbwylledd mewn cyfnod mor fyrbwyll ydi’r ffordd ymlaen?

Yn fy marn i, Rhun ap Iorwerth ydi’r ymgeisydd cywir ar yr adeg hon. Gall gyfleu neges a deall pwysigrwydd gwneud hynny. Gall siarad â phobl ac o flaen y camerâu. Gall hefyd wrando ar syniadau eraill a chydweithio pan fo angen. Mae’n gall, ond wedi dangos y bydd yn cymryd risg, hyd yn oed un bersonol, pan fo’r cyfle’n codi. Gall yn sicr hefyd ymestyn apêl y Blaid.

Fy hun, mae’n berffaith glir pwy ydi’r dewis gorau. Gall sefyllfaoedd newid. A phan fo sefyllfaoedd newid, gellir bod angen pobl newydd. Ond ar gyfer y sefyllfa wleidyddol sydd ohoni, Rhun yw’r un.

 

Mae'n bryd i Leanne Wood fynd

Fydd o fawr o syndod i unrhyw un o ddarllenwyr cyson y blog anghyson hwn yr hyn dwi’n ei ddweud yma. Serch hynny dwi am ei ddweud yn gwbl blaen: os oes gan Blaid Cymru ronyn o synnwyr, mae’n hen bryd i Leanne Wood fynd. Does gen i ddim ffydd y bydd hyn yn digwydd, ac y bydd Plaid Cymru’n dal i fynd ar ei thaith araf i amherthnasedd llwyr. Gwnaf fy mhwyntiau yn fras, yn sôn am yr etholiad hwn yn bennaf ond hefyd yn ystyried ei pherfformiad hanesyddol fel arweinydd. Mae hi’n arwain y Blaid ers pum mlynedd bellach ac mae hynny’n ddigon o amser i arweinydd naill ai wneud cynnydd a gwneud argraff, neu gamu i’r neilltu. Dywedaf isod pam fy mod i o’r farn fod yn rhaid iddi fynd.

Yr etholiad hwn

Erbyn diwedd yr ymgyrch, daeth hi’n amlwg fod Plaid Cymru, fel nifer o bleidiau eraill yn wynebu anawsterau’n sgîl yr ymchwydd Llafur a gafwyd, er iddynt lwyddo ag ennill Ceredigion, er mae dadl deg i’w gwneud ynghylch y ffaith fod yr ymchwydd Llafur hwnnw wedi gwneud mwy o ennill Ceredigion na Leanne Wood. Roedd nifer o ganlyniadau eraill yn drybeilig o wael, a diwedd y gân ydi fod yn rhaid iddi gymryd rhywfaint o’r cyfrifoldeb am hyn.

Y broblem efo’r etholiad hwn oedd, yn syml (fel y dywed Mike Parker yma), mae’r un sedd a gipiwyd yn galluogi Plaid Cymru unwaith eto i anwybyddu ei dirywiad drwy hawlio llwyddiant.

A byddwn yn onest hefyd; bob tro mae Plaid Cymru’n cael etholiad gwael, sef bron pob tro, maen nhw’n defnyddio’r esgus “roedd hwn yn etholiad anodd i ni”. Dydi o ddim yn gwbl anwir y tro hwn, ond mae’n esgus cynyddol flinedig i’w glywed.

Etholiadau a fu

Dim ond aelodau mwyaf cibddall Plaid Cymru allai wadu hyn: yn etholiadol, mae cyfnod Leanne Wood wedi bod yn aflwyddiant. Segura llwyr. Heblaw am ennill y Rhondda yn 2016, dydi ei harweinyddiaeth heb gyflawni unrhyw gynnydd etholiadol.

Byddai sôn am etholiadau cyngor eleni’n gam gwag: cael a chael oedd hi a hynny cyn ymchwydd Llafur yr etholiad. A chafwyd yr etholiad hwnnw, a 2016, ar gyfnod pan oedd Llafur ar drai trybeilig. Ni fanteisiwyd ar hynny o gwbl. O gwbl. Un sedd a enillwyd yn ychwanegol yn 2016, sef y Rhondda ei hun – does yna ddim ffordd o sbinio hynny fel llwyddiant, er y ceisiwyd gwneud hynny sawl gwaith. Roedd y Blaid yn ffodus ennill ASE yn 2014.

Yn fras, mae record etholiadol Leanne Wood ar yr un lefel ag un Ieuan Wyn Jones.

Etholaethau a fu a’r Cymoedd

Dyma ddod at, efallai, aflwyddiant mwyaf arweinyddiaeth Leanne Wood. Fe’i hetholwyd gan yr aelodaeth yn benodol i wneud cynnydd yn y Cymoedd.

Dydi hynny heb ddigwydd y tu allan i’r Rhondda. Ddim hyd yn oed ar lefel y Cyngor, ac eithrio i raddau yng Nghastell-nedd. Byddai pwyntio at Flaenau Gwent yn gam gwag achos, heb Nigel Copner, prin y byddai Plaid Cymru wedi gwneud cystal yno, ac ni all unrhyw un ddod i unrhyw gasgliad am hynny ond am y ffaith nad oes â wnelo’r cynnydd yno ddim â Leanne Wood. Yn wir, mewn sawl rhan o’r Cymoedd mae Plaid Cymru’n wannach yn etholiadol heddiw na phan enillodd yr arweinyddiaeth.

Does fawr ddim yn dangos hynny mwy na’r canlyniad yn y Rhondda eleni. Roedd y gostyngiad yno’n un o ganlyniadau gwaethaf Plaid Cymru drwy Gymru gyfan.

Yn ategu hynny, ddegawd yn ôl roedd seddi lle’r oedd Plaid Cymru’n gystadleuol neu’n eu dal (yn y Cynulliad): Aberconwy, Llanelli, Gorllewin Clwyd, Gorllewin Caerfyrddin a De Penfro. Ers i Leanne ddod yn arweinydd mae Llanelli dal heb gael ei hadennill, gyda’r perfformiadau’n amrywio rhwng siomedig a gwael ofnadwy, a dydi’r tair sedd arall ddim ar y radar mwyach.

Felly gellir dadlau, dwi’n credu, yn etholiadol, fod Plaid Cymru wedi mynd yn ôl dan arweinyddiaeth Leanne Wood, ac nid Ymlaen!

Perfformiad yn y cyfryngau

Fydd hwn yn bwynt amhoblogaidd. Ond gwir. Roedd perfformiad Leanne Wood yn y dadleuon eleni’n wael iawn (a ddim cystal yn 2015 ag y byddai rhai’n licio meddwl). Dwi’n gwybod, roedd pawb ar Twitter wrth eu bodd â hi, ond mae hynny’n dweud mwy ei chefnogwyr nag unrhyw un arall. Roedd sylwedd yr hyn oedd hi’n ei ddweud wastad yn arwynebol, ei hatebion yn chwithig. Ni suddodd yn llwyr diolch i’w gallu sicr i wneud one-liners cofiadwy iawn, ond roedd hi’n eu cadw nhw at UKIP, ac o ystyried y chwalfa nid yn unig a gawsant ond a ragwelwyd iddynt, roedd mynd ar eu hôl nhw’n gwbl ddiangen.

Mae’n ffaith eithaf hysbys hefyd fod nifer yn y Blaid wedi’u syfrdanu a’u gwylltio gan ei chyhoeddiad od ei bod yn ystyried sefyll yn y Rhondda rai wythnosau ynghynt. Mi ddygodd y sylw rhag yr etholiad ei hun, ac roedd hi’n edrych yn wirion ar ôl penderfynu peidio. Roedd o’n PR disaster.

Dydi hi ddim ychwaith yn arbennig o dda yn y cyfryngau cymdeithasol.

Roedd y twît uchod yn un o’r pethau twpaf glywais i erioed. Nid yn unig ei fod yn anesmwytho unrhyw genedlaetholwr sydd ddim yn Corbynista, ond perai’r cwestiwn syml: os am weithredu polisïau Corbyn pam ddiawl ddim pleidleisio dros Lafur? Roedd hi’n gofyn i bobl bleidleisio dros Blaid Cymru er mwyn gweithredu polisïau arweinydd plaid arall.

Yn y diwedd, penderfynodd pobl Cymru taw’r ffordd hawsaf o weithredu polisïau Corbyn oedd pleidleisio Llafur. Ac i fod yn onest, dyna oedd yr unig gasgliad call. Y mae Leanne Wood yn llwyr wedi disgyn i’r fagl Y Chwith Brydeinig (fel yr arferai Simon Brooks ddadlau amdani – yn anffodus, mae Simon fel petai wedi disgyn i’r un fagl y dadleuai’n ei herbyn).

‘Mae pawb yn hoffi Leanne’

Dwi’n hoffi chwïaid. Yn fawr iawn, iawn. Ond baswn i byth yn pleidleisio dros un, heb sôn am fod isio un i arwain gwlad.

Casgliad

Dwi wedi ceisio bod yn fras uchod, er bod y mater dan sylw’n haeddu traethawd llawn. Ond o unrhyw safbwynt gwrthrychol ni ellir dadlau nad ydi arweinyddiaeth Leanne Wood wedi bod yn fethiant. Dydi’r Leanne Effect heb gydio y tu allan i’r Rhondda yn y Cymoedd, ac mae Plaid Cymru mewn sefyllfa ddifrifol o wan mewn rhannau eraill o Gymru erbyn hyn.

Doedd pob aflwyddiant neu siom yn etholiad eleni ddim yn fai uniongyrchol ar Leanne Wood, mwy nag yr oedd hynny o lwyddiannau a gafwyd yn uniongyrchol o’i herwydd hi. Ond mae’n rhaid iddi gymryd cyfrifoldeb am ganlyniadau’r etholiad, sy’n rhywbeth dydi hi erioed wedi gwneud dros y blynyddoedd diwethaf ‘ma.

Y cyfan mae hi wedi’i wneud ydi llusgo’r blaid i’r chwith, a denu aelodau newydd sydd â’u bryd ar faterion lleiafrifol, amgylcheddol, ffeministaidd, asgell chwith go bell. Yn y cyd-destun gwleidyddol hwn, does yna ddim lle i blaid o’r fath eithr y blaid Lafur.

Hyd yn oed ar fater annibyniaeth, nod mawr y Blaid, dwi’n teimlo bod Leanne Wood wedi bod yn niweidiol. Yn lle dadlau’r achos, fel yr addawodd ei wneud, mae hi wedi sefydlu naratif cryf o “We’re not strong enough to be independent yet” sydd jyst yn ategu amheuon pobl ynghylch annibyniaeth. Dydi pobl ddim am bleidleisio dros blaid sy’n credu mewn annibyniaeth ond sy’n dweud allan ni ddim bod yn annibynnol.

Felly be nesa?

Ia wir. Be nesa?

Anodd gen i weld Leanne Wood yn camu i’r neilltu, er gwaethaf arweinyddiaeth gwbl aflwyddiannus. A dydw i ddim yn meddwl bod gan unrhyw un y bôls i’w disodli. Does ots y gallai fod etholiad arall ar y gweill, achos mae’n bosib iawn na fydd un. Dydi o ddim ots pwy ydi’r arweinydd yn yr etholiad hwnnw achos, yn syml, y cyfan wnaiff y Blaid ydi lluchio popeth at Arfon a Cheredigion ac anwybyddu pobman arall, sef y dacteg gywir. Does gen i ddim amheuaeth fod y Leanne Effect, sydd heb ei gweld yn y Cymoedd, ddim i’w gweld yn y seddi hynny ychwaith.

I mi, mae pedwar allai arwain y Blaid: Jonathan Edwards, Liz Savile-Roberts, Adam Price a Rhun ap Iorwerth. Yn anffodus ni all y ddau gyntaf achos eu bod nhw’n San Steffan ond maen nhw ill dau’n ymgeiswyr mor gryf byddwn i hyd yn oed yn awgrymu ail-edrych ar y cyfansoddiad i'w galluogi i sefyll.

Sy’n gadael Rhun ac Adam. Wyddoch chi be swni’n awgrymu? Arweinydd a chreu Dirprwy Arweinydd. Mor syml â hynny, a dwi ddim yn meddwl ei fod fawr o ots pa ffordd rownd y byddan nhw, ond nhw ydi ACau gorau’r Blaid, a byddai’r ddau efo’i gilydd yn dîm arbennig o dda, pe gallen nhw gytuno i hynny.

Ac os ydi’r aelodau hynny sy’n caru Leanne Wood yn mynd yn pissed off a gadael? Dwi’m yn meddwl fod ots. Achos tasg y Blaid yn awr ydi ei thrawsnewid ei hun. Mae dirfawr angen ar y Blaid drïo gweithredu mewn ffordd wahanol. Y peth gwaethaf allai ddigwydd ydi parhau ar hyn y trywydd hwn – dirywio a segura bob yn ail – sydd wedi digwydd ers ymadawiad Wigley.

Mae pobl well na Leanne Wood i arwain y Blaid. Go for it.

Cyfle euraidd y mudiad cenedlaethol

Dwi ddim am fynd dros y refferendwm; dwi ddim am bwyntio bai ar neb – wnes i hynny cyn y refferendwm a dwi’n sefyll wrth bob gair – a dwi ddim am fyfyrio am fy nheimladau personol i ar y mater y tu hwnt i ddweud fy mod i wedi dod o’r dyfnder ac yn gweld pethau’n gliriach.

Dwi am fentro dweud na’r canlyniad a gafwyd ydi’r cyfle mwyaf fydd gan Gymru o sicrhau annibyniaeth byth. Bydda i’n gryno, achos er bod angen bod yn glyfar wrth gynllunio hyn oll, a bod angen strategaeth ar waith, mae’r ateb yn rhyfeddol o syml.

Mae’r refferendwm drosodd ac fe’i collwyd. Does dim herio’r peth – mae’r ddeiseb ar-lein ‘na efo’i llofnodion lu yn wastraff amser ac mae angen ei hanwybyddu’n llwyr. Gallai honno, o lwyddo, osod cynsail a fyddai’n sicrhau parhad y Deyrnas Unedig am byth, ond blogiad arall ydi hwnnw. Diolch byth na fydd hi’n llwyddo.

Y sefyllfa sydd ohoni ydi hyn: pleidleisiodd 52% o bobl Cymru o blaid gadael yr UE. Ond mae hynny’n gadael bron hanner y boblogaeth sydd eisiau bod yn rhan ohoni. Yn wahanol i’r sefyllfa a fu, mae hynny’n gadael dau ddewis cwbl, diamheuaeth o glir i bobl Cymru – os ydyn nhw eisiau bod yn rhan o’r UE, rhaid ar annibyniaeth i Gymru. Does yna ddim troi’n ôl i’r Deyrnas Unedig. Ond mae gan Gymru’r dewis.

Gallwn roi i’r neilltu gymhlethdodau di-baid a chymleth a diflas datganoli graddol. Dydi’r rheiny ddim yn tanio pobl – ond am y tro cyntaf erioed, gall y posibiliad o Gymru annibynnol yn rhan o’r UE wneud hynny. Dydi ffederaliaeth ddim yn rhan o’r ddadl ychwaith; yr unig ffederaliaeth wirioneddol sydd i’w chael ydi ffederaliaeth fel rhan o Ewrop.

Targedu’r 48% sydd eisiau a chyfleu’r ddadl fel ag y mae hi: Cymru annibynnol ydi’r unig drywydd yn ôl i’r UE. Dydi honno ddim yn ddadl y gellir ei gwrthbrofi – mae hi’n ffaith a does yr un blaid arall yn gallu dadlau fel arall. Mae honno’n law brin o gryf i'w chael mewn gwleidyddiaeth a byddai peidio dadlau’r peth yn ddi-baid efallai’r peth mwyaf twp i’r mudiad cenedlaethol ei wneud erioed.

Dydi’r 48% ddim am heidio i Blaid Cymru i gyd ond i lawer iawn o bobl, mi dybiaf, yn enwedig yng ngwres y foment, byddai annibyniaeth yn yr UE yn opsiwn llawer, llawer mwy atyniadol na bod ynghlwm wrth Loegr y tu allan i’r UE. Ac mae’n mynd i orfodi pobl i ddewis ochr; cyn heddiw, doedd dim angen gwneud hynny i’r fath raddau yng Nghymru achos y gwir ydi roedd gennym ni ormod o opsiynau i’w hochri â nhw.

 

Ond beth am y 52%? Syml hefyd – ond mae angen bod yn ddewr â’r cyhoedd, hyd yn oed, byddwn i’n mentro dweud, yn ymosodol. Dyma sydd angen ei ddweud wrthynt. Bydd eu bywydau nhw’n anos ar ôl inni adael Ewrop, byddan nhw’n dioddef yn sgîl eu camgymeriad, ac mi fyddan nhw’n gweld eisiau’r Undeb Ewropeaidd. Bu Cymru’n unigryw anniolchgar yn ei phleidlais, a buan y byddan nhw’n sylweddoli hynny. Dydi honno ddim yn codi bwganod nac yn dychryn pobl – mae’r ffigurau ar ochr Plaid Cymru yn hyn o beth. Mae angen pwyntio allan i bobl yn union beth fydd yn cael ei golli o’u cymunedau yn sgîl eu penderfyniad. Pan fydd pobl yn sylweddoli bod eu bywydau'n waeth y tu allan i'r UE, mi fydd yn gwrthbwyso'r don o genedlaetholdeb Prydeinig a Seisnig sy'n anochel ar ddod.

 

Y gwir ydi, mae pobl Cymru am ddioddef ar ôl dewis gadael Ewrop. Er bod cynifer o bobl yn meddwl na allai pethau fod yn waeth, maen nhw’n mynd i fod yn waeth, a’r unig, unig olau yn y tywyllwch hwnnw ydi Cymru annibynnol yn Ewrop. Ac maen nhw’n mynd i sylweddoli ar y peth. A bydd modd eu denu i’r gorlan.

Wrth gwrs, byddai pethau’n haws petai Cymru wedi pleidleisio dros aros – ond mae’r ffaith bod y canlyniad mor agos bron gystal a dal yn gyfle euraidd.

Dwi ‘di treulio’r penwythnos yn anobeithio am ganlyniad nos Iau. Ond mae’r niwl wedi codi rhywfaint, ac mi fedra i ddweud yn gwbl onest ar ôl pendroni fy mod i, am y tro cyntaf ers y bûm i’n ifanc a ffôl a llawn gobaith, yn gweld Cymru rydd yn bosibiliad go iawn.

Mae hwn yn gyfle llawer, llawer rhy dda i'w golli.

Cachfa ddiweddaraf Plaid Cymru

Digon hawdd, mae’n siŵr, wrth ddarllen blog dwi’n ei ysgrifennu am ffolinebau Plaid Cymru feddwl mai’r bwriad ydi ei thanseilio neu ymosod arni. Ond ni fu hynny erioed, nid unwaith, yn fwriad – hyd yn oed petai pawb mwy na bron neb yn darllen. Yn hytrach mae’r blogiau hynny’n gri o rwystredigaeth lwyr â phlaid wleidyddol sydd, ysywaeth, yn edrych yn gynyddol hurt ac amherthnasol.

Os ydych chi’n darllen hwn mi dybiaf i chi ddarllen am fwriad diweddaraf gwallgof y Blaid i geisio sefydlu rhyw fath o gytundeb â’r Gwyrddion a’r Democratiaid Rhyddfrydol cyn etholiad mis Mai – cynllun na ddylai erioed wedi cael ei ystyried heb sôn am fynd i ddwylo’r cyfryngau. A dyma pam fy mod i yma’n egluro pam fod y syniad nid yn unig yn un hurt, ond yn dangos diffyg crebwyll gwleidyddol o’r math mwyaf annealladwy o du’r sawl a feddyliodd amdano.

 

Cyflwr y pleidiau

Mae rhai, fel Adam Price, wastad wedi sôn am yr angen i sefydlu rhyw fath o gynghrair wrth-Lafur yng Nghymru. Yn gyffredinol dydi hynny ddim yn syniad drwg. Y broblem ydi dydi’r sefyllfa wleidyddol bresennol yn gwbl, gwbl amlwg ddim yn caniatáu hynny (onid yw'n cynnwys y Ceidwadwyr, ac mae hynny'n flogiad arall). Mae’r Gwyrddion yn boenus o amherthnasol yng ngwleidyddiaeth Cymru. Eu canlyniadau diweddaraf yng Nghymru oedd 2.6% y llynedd yn yr etholiad cyffredinol, 4.5% yn etholiadau Ewrop yn 2014 a 3.4% yn etholiadau’r Cynulliad yn 2011. Mae hynny heb drafod y ffaith nad oes ganddyn nhw hyd yn oed gynghorydd yma.

O ran y Democratiaid Rhyddfrydol, mae’n debycach y cawn nhw 0 sedd eleni na 2 – sef y mwyaf y maen nhw’n debygol o’i gael. Yn gryno, ar ôl eleni bydd y Democratiaid Rhyddfrydol hwythau yr un mor amherthnasol i wleidyddiaeth Cymru â’r Gwyrddion.

A hyd yn oed os ydi’r ddwy blaid yn cyrraedd y Cynulliad y flwyddyn nesaf, y sefyllfa orau i’r ddwy fyddai dwy sedd yr un. I roi hynny’n ei gyd-destun mae angen 5 sedd ar blaid i ffurfio plaid seneddol yn y Cynulliad. ‘Eraill’ ydyn nhw fel arall. Rhaid bod yn onest hefyd, mae Plaid Cymru'n annhebygol o gyflawni unrhyw beth o bwys ar Fai'r 6ed.

Egwyddor y peth a natur pleidlais y Blaid

Does gen i ddim gronyn o wrthwynebiad i bleidiau’n dod i gytundeb â’i gilydd i beidio â chystadlu yn erbyn ei gilydd cyn etholiad. Mae pwy maen nhw’n gwneud hynny â nhw’n fater arall.

Dwi wedi blogio o’r blaen am y Gwyrddion – pan geisiwyd dod i ryw fath o gytundeb od â nhw yn 2015. Roedd y peth yn warth. O holl bleidiau Cymru, y Gwyrddion ydi’r Seisnicaf ei naws a dydyn nhw erioed wedi dangos mymryn o frwdfrydedd dros ddatganoli, yr iaith Gymraeg na Chymru fel cenedl. Dylai hynny ynddo’i hun eu gwneud yn wrthun i blaid genedlaetholgar honedig. Yn anffodus, yr hyn a ddengys y ffaith i hyn gael ei ystyried ydi bod cenedlaetholdeb, heb ronyn o amheuaeth bellach, yn ail yn rhestr blaenoriaethau Plaid Cymru y tu ôl i syniadaeth wleidyddol asgell chwith leiafrifol, gyfyngedig.

Yr hyn a ddengys hynny ydi, fel dwi hefyd wedi dweud o’r blaid, anallu neu amharodrwydd mawrion y Blaid i gydnabod ... adnabod hyd yn oed ... natur ei phleidlais hi. Mae o’n dorcalonnus ... o dwp, ac yn drewi o gyfforddusrwydd anhaeddiannol â'i sefyllfa. Unig pwynt gwerthu unigryw Plaid Cymru ydi ei chenedlaetholdeb. Yn hytrach mae hi’n mynd o’i ffordd i geisio apelio at lefftis, lleiafrifoedd a hipis a hynny oll drwy fod yn ofalus iawn peidio ag ypsetio Saeson. Y bleidlais sydd yno i’w hennill – os caf i fod yn blaen – ydi’r dosbarth gweithiol Cymraeg. Nhw ydi’r mwyafrif, a dydyn nhw ddim yn licio Llafur ddim mwy.

 

Y fathemateg etholiadol

Dylai hwn fod yn amlwg, ond yn amlwg dydi o ddim. Byddai pact o’r fath ddim yn dod yn agos at yr 18-22 sedd a grybwyllwyd. Mae hynny’n deillio o amhoblogrwydd y Democratiaid Rhyddfrydol, amherthnasedd y Gwyrddion yng Nghymru ac anallu cyson Plaid Cymru i ennill y seddi sydd eu hangen arni. Mae’r tri pheth hynny’n wir eleni. A hyd yn oed petai modd cyrraedd 18 sedd, fel lleiafswm, mae problem fwy craidd...

Y strategaeth etholiadol

Dylai hwn fod wedi bod yn boenus o amlwg cyn hyd yn oed meddwl am geisio trafodaethau. Sut yn union y byddai’n gweithio? Iawn, mi fedra i werthfawrogi y gallai weithio i raddau yn yr etholaethau (ond, cym off it, y Dems Rhydd a’r Gwyrddion yn cytuno i beidio â sefyll yng Ngheredigion?) ond does yna ddim hyd yn oed mymryn o gyfle o gael cytundeb yn y rhanbarthau, sef y lle mwyaf addas i gael cytundeb. Fyddai Leanne Wood yn fodlon ildio i’r Gwyrddion ranbarth Canol De Cymru, er enghraifft? A fyddai’r Democratiaid Rhyddfrydol yn fodlon ildio’r Canolbarth i’r Blaid neu'r Gwyrddion o ystyried eu bod nhw’n wynebu colli pob etholaeth?

Ond dywedwn ni fod hynny, drwy ledrith yn cael ei gytuno arno, mae problem sydd hyn yn oed yn fwy craidd...

Trosglwyddo pleidleisiau

I gael unrhyw gyfle o lwyddo byddai angen i’r pleidiau oll ddarbwyllo eu pleidleiswyr nhw fwrw pleidlais dros blaid arall. A hefyd, byddai angen iddyn nhw gynyddu eu pleidlais oddi ar yr etholiad diwethaf. Mae hynny’n mynd â fi’n ôl at y pwynt uchod – diffyg dealltwriaeth o natur cefnogwyr nid yn unig y Blaid, ond y ddwy blaid arall hefyd.

Gymerwn ni Gaerffili ac Islwyn, sydd yn rhanbarth de-ddwyrain Cymru lle mae Plaid Cymru’n tueddu i wneud yn gymharol dda. A fyddai’r rhai sy’n pleidleisio i’r Blaid yno’n gallu cael eu darbwyllo gan Blaid Cymru i bleidleisio i’r Gwyrddion ar y rhestr, er enghraifft? Na – does yn yr ardaloedd hynny ddim mo demograffeg pleidleiswyr y Gwyrddion. A fyddan nhw’n cael eu darbwyllo i roi fôt i’r Democratiaid Rhyddfrydol a glymbleidiodd â’r Ceidwadwyr? Wrth gwrs ddim.

A fyddai pleidleiswyr y Democratiaid Rhyddfrydol yn y Canolbarth yn gallu cael eu darbwyllo i bleidleisio dros Blaid Cymru, neu Wyrddion y Gogledd drosti? Na – dydi'r rhai fyddai'n pleidleisio drostynt ddim yn agored i hynny o'u hanfod. Y mae’r holl beth mor rhyfeddol o amlwg o amhosibl dwi bron â sgrechian. Dydi pleidleiswyr Plaid Cymru ddim o reidrwydd yn amgylcheddwyr nac yn rhyddfrydwyr. A dweud y gwir, byddwn i’n dadlau bod y rhan fwyaf helaeth o’i phleidleiswyr y naill na’r llall.

O, ac un pwynt arall.

Rhyddhau’r stori i’r cyfryngau

Wn i ddim o ba ffynhonnell y daethai hyn. Mae fy ngreddf yn dweud – o ddarllen ambell beth ar Twitter – o du Plaid Cymru. Ni allaf ond â mynegi hyn: os dyna’r achos, mae’r ffynhonnell yn haeddu cael ei ysbaddu’n gyhoeddus. Am beth mor rhyfeddol, mor wirioneddol dwp i’w wneud. Mae’n embaras llwyr. Mae’n berffaith amlwg fod y Dems Rhydd – y nhw sy’n wynebu colli pob sedd sydd ganddynt – wedi tynnu allan o’r darpar gytundeb cyn unrhyw un arall. Dydyn nhw sy’n wynebu colli pob sedd, sydd mewn sefyllfa gwbl anobeithiol, ddim yn fodlon rhoi cynnig ar hyn. Achos yn y bôn, dydi hyn ddim yn effeithio ar y Dems Rhydd na’r Gwyrddion. Debyg na chaiff fawr o effaith ar bleidlais y Blaid ar ddiwrnod yr etholiad, does bron dim yng Nghymru’n cael effaith ar ddim gwaetha’r modd, ond i’r rhai sy’n ymddiddori mewn gwleidyddiaeth maen nhw’n edrych yn dwp.

Ylwch, rhowch y peth fel hyn. Mae’n siŵr bod y syniad ddaeth i’r amlwg heddiw wedi cael ei ferwi dros gyfnod a chyda brwdfrydedd. Dydw i ddim yn un i ganu fy nghlodydd fy hun – wir, dwi ddim – ond mae o wedi cymryd llai nag awr i fi, nad ydw i'n fwy na thipyn cyfieithydd sydd erioed wedi gweithio yn y byd gwleidyddol mewn unrhyw ffordd, rwygo’r peth yn rhacs yn y blogiad hwn. Fyddwn i’n gallu dweud mwy, ond mae awr yn ddigon i dreulio ar y gachfa ddiweddaraf ‘ma o du ein plaid genedlaethol ddi-glem.

 

***

 

Ac un gair i gloi, rhag ofn i ryw smartarse droi fyny â chwyno fy mod i'n cwyno am Blaid Cymru ond yn gwneud dim fy hun. Dwi ddim yn aelod o blaid. Pleidleisiwr ydw i: nid mwy na llai. Nid fy nyletswydd i - nid fymryn - ydi dewis plaid wleidyddol na chyfrannu ati. Dyletswydd plaid wleidyddol ydi fy narbwyllo i bleidleisio drosti efo'i syniadau a'i gweithredoedd. Ac ar y funud, dwi bron yn sicr pan ddaw hi at etholiad mis Mai, eistedd ar fy nhin a wna i drwy'r dydd a pheidio â bwrw pleidlais, achos bod holl bleidiau ein gwlad ar hyn o bryd yn gawod o gachu pur. Iawn ydi meddwl yn ddwfn am syniadau , "datrysiadau", hefyd, ond pan maen nhw'n syniadau shit peidiwch â ffycin pwdu bod rhywun yn pwyntio'r peth allan. Rhowch hwnnw yn eich ffycin cetyn a'i smocio.