Welcome to North Wales, butt

Gan nad oedd fawr ddim ar y teledu neithiwr mi wyliais y ddrama ar BBC2, ‘Framed’. Roedd yn seiliedig ar lyfr nad ydw i, er tegwch, wedi’i ddarllen o’r blaen, ond roedd fwy neu lai’n ymwneud â phan guddiwyd rhai o luniau mawrion y Galeri Genedlaethol yn Llundain mewn mwynfeydd llechi yng Ngogledd Cymru yn ystod yr Ail Ryfel Byd a bod yn rhaid, oherwydd llifogydd, wneud hynny eto yn ein dyddiau ni. Y peth cyntaf feddyliais oedd y byddai wirioneddol yn braf gweld Gogledd Cymru ar deledu Prydeinig am unwaith.

Fedra i ddim credu’r portread a wnaed o Ogledd Cymru – mae gwallus yn bod yn anfarwol o neis.

Tai’m i sôn am y plot, roedd hwnnw’n ddigon hawdd i’w ddarogan a digon diflas yn y bôn, ond roedd y pentref ei hun yn gwbl anghynrychioliadwy o bentref yng Ngogledd Cymru. Ddim hyd yn oed y ardal Manod mwyach (dwi ddim yn 100% a oes union bentref o'r enw Manod, ond yn gwybod lle mae'r ardal), mi dybiaf, y mae un ysgol leol fechan sy’n cynnwys holl blant y pentref sydd rhwng tua 5 a 18 oed. Tasech chi’n ceisio dwyn o’r siop leol, prin y byddwch chi’n ymddiheuro am y peth drwy roi tair iâr i’r perchnogion. Ac ni fyddai cymuned lawn yn dod at ei gilydd i ail-agor parc a gaewyd gan y cyngor ar hap.

Efallai bod rheini yn y llyfr gwreiddiol, wn i ddim, ond roedd y llyfr hwnnw, hyd y gwn i, o gyfnod yr Ail Ryfel Byd. Yr awgrym cryf a roddwyd gan ‘Framed’ yw bod Gogledd Cymru yn union yr un fath â hynny o hyd. Ta waeth, efallai nad oedd hynny o reidrwydd yn sarhaus, dim ond yn ddwl.

Fyddech chi’n disgwyl i’r Gymraeg cael fwy o sylw – mewn ffordd mi amlygodd y ddrama broblem fawr, sef ceisio gwneud drama Saesneg ei hiaith mewn ardal Gymraeg, ‘doedd o jyst ddim yn gweithio i mi fel rhywun sy’n gwybod bod y ffasiwn beth â chymunedau Cymraeg yn bodoli. Cafwyd rhywfaint o’r iaith, ambell air nawr ac yn y man ar hap – roedd clywed ‘dere’ yn od.

Wrth i’r Sais fynd i’r siop i archebu ei bapur newydd roedd y ddynas eithriadol o sych yn siarad amdano, yn Gymraeg, o’i flaen wrth ei gŵr, cyn i bobl eraill siarad amdano wrth ei basio. Yr hyn a gyfleodd, boed ar bwrpas ai peidio, oedd ein bod ni ond yn dueddol o siarad Cymraeg pan fo Sais o gwmpas – sôn am stereoteip a hanner. Mi wadodd fodolaeth y Gymraeg fel iaith gymunedol. Deallaf fod yn anodd cyfleu hynny mewn drama Saesneg, ond iesgob, ni roddodd argraff dda o’r iaith pan y’i clywid.

Ond mae un peth wnaeth fy ngwylltio i eithafon y byd – roedd pawb, drwy ryw ryfedd wyrth, yn siarad ag acen cymoedd de Cymru, y stereoteip mwyaf sydd, sef bod gan bawb yng Nghymru acen Taffi, a hynny er ein hysbysu ar ddechrau’r rhaglen y câi’r lluniau enwog hyn eu cadw yn y gogledd. Un acen y gogledd a glywid drwy’r rhaglen gyfan, sydd nid yn unig yn dangos diffyg ymchwil nag ychwaith diogrwydd yn unig, ond dirmyg. Mae’n gallu bod yn ddigon anodd mynd i Loegr, os oes yn rhaid i chi wneud y fath beth, gydag acen ogleddol a’u hargyhoeddi eich bod yn Gymro achos dydach chi ddim yn dweud ‘there’s nice’, ‘I loves it’ ac ati.

Fel mae’n digwydd dwi’n licio acen de Cymru, ond ‘sgen i mohoni, a dydi o yn sicr ddim yn cael ei siarad yng Ngogledd-orllewin Cymru. Roedd yn gyfystyr â holl gast Last of the Summer Wine yn siarad gydag acen Cocni; hynny yw, yn wrthun.

Roedd hwn yn gyfle da i gyfleu gogledd Cymru, y da a’r drwg, i Brydain gyfan – rhywbeth sy jyst ddim yn cael ei wneud fel rheol. Roedd yn aflwyddiant, ac ro’n i’n ffendio’r ffaith bod y cynhyrchwyr yn meddwl y basan nhw’n gallu ‘plannu’ cymuned cymoedd y de yn y gogledd ac y byddai hynny’n ei chyfleu’n berffaith yn hollol sarhaus. Da iawn BBC – prin iawn y gellir cynhyrchu rhaglen sydd mor anghywir ar sawl lefel fel ei bod yn gwneud i blot mor wan edrych yn athrylithgar.