Proffwydo 2015: Y Democratiaid Rhyddfrydol

Wel, yn gynt na’r disgwyl, dyma sut dwi’n ei gweld hi o ran gobeithion y Democratiaid Rhyddfrydol yng Nghymru.

Mae’n anodd iawn cynnig unrhyw gysur i Ddemocratiaid Rhyddfrydol at 2015 - yng Nghymru neu’n unman arall. Does neb yn amau bod eu bod am wneud yn wael flwyddyn nesa’. Gallai pethau fod wedi bod mor wahanol.

Blwyddyn	Pleidleisiau	Canran	Seddi
2001	189,254	13.8	2
2005	256,249	18.4	4
2010	295,164	20.1	3

 

Roedd cynnydd sylweddol iawn yn eu cefnogaeth yn negawd cyntaf y ganrif, ond lwyddon nhw ddim drosi hynny’n llwyddiant o ran seddi, er y buon nhw drwch blewyn o lwyddo mewn sawl sedd yn 2010. Yna daeth y glymblaid a throdd pethau’n sur iawn dros nos. Dydi’r Democratiaid Rhyddfrydol heb gael mwy na 9% mewn unrhyw bôl Cymraeg ers etholiad 2010 – ar gyfartaledd yn 2014, maen nhw wedi sgorio 7.4% gan hyd yn oed lithro mor isel â 5% mewn dau bôl. Yn gryno, mae’r gefnogaeth i’r Dems Rhydd yng Nghymru wedi mwy na haneru.

Un ffordd o wir gyfleu’r argyfwng sy’n wynebu’r blaid yng Nghymru ydi hyn: petai’r un nifer o bobl yn pleidleisio flwyddyn nesaf ag yn 2010, a bod y Dems Rhydd yn cael y 7.4% ‘na yn yr etholiad, byddai hynny gyfystyr â thua 107,000 o bleidleisiau. Mae hynny ddwy ran o dair yn is na 2010. Awtsh. Ar ben hynny mae wir-yr yn anodd gweld unrhyw beth o gwbl yn digwydd a fydd yn cynyddu eu poblogrwydd rhwng rŵan a’r etholiad.  

Roedd ‘na arwydd o faint y gallai pethau fynd o chwith yn 2011 yn etholiadau’r Cynulliad – cafodd y blaid ddihangfa drwy golli ond un o’i chwe sedd y flwyddyn honno. Cafodd y blaid 10.6% o’r bleidlais yn yr etholaethau– mi fyddan nhw’n lladd er mwyn cael canlyniad cystal yn 2015 – ond doedd hynny ddim yn dangos y darlun yn ei gyfanrwydd chwaith. Cafodd y blaid lai na mil o bleidleisiau mewn 10 sedd (a llai na 500 mewn pedair o’r rheiny) a chollodd ei hernes mewn 17 o seddi. Mi fydd hi’n debygol o golli ei hernes mewn mwy yn 2015.

Y broblem fawr i’r Democratiaid Rhyddfrydol, yn bur eironig, ydi eu cryfder mwyaf nhw: strategaeth. Yn draddodiadol maen nhw wedi llwyddo targedu seddi a’u cadw, gan gyfeirio adnoddau at y seddi hynny a ffurfio cynghrair eang yn erbyn deiliaid y sedd. Pe na baent yn rhan o lywodraeth, mae seddi yng Nghasnewydd, Abertawe a hyd yn oed Merthyr a fyddai ar y rhestr darged ond sydd erbyn hyn yn freuddwyd gwrach. Llwyddo i fod yn ddewis arall oedd prif fantais y blaid, yn aml i Lafurwyr, ond wrth gwrs ni all y blaid ei chyfleu ei hun felly mwyach. Sy’n dod â ni at fap.

 

 

 

Yn ystod y dadansoddiadau plaid fydda i’n grwpio seddi’n dri chategori – y rhai nad oes gan y blaid obaith o’u hennill, rhai y mae’n bosibl iddynt eu hennill (sy’n cynnwys seddi lle bydd y canlyniad yn agos), a rhai y maent yn debygol/sicr o’u hennill. Fedra i ddim gweld gobaith mul i’r blaid yn 37 o seddi Cymru; ac os dwi’n onest, dwi wedi bod yn hael wrth liwio’r uchod.

Fel y dywedais uchod, sail llwyddiant y Democratiaid Rhyddfrydol fel rheol oedd llwyddo i greu cynghrair o fath i ddisodli’r blaid oedd yn dal y sedd, rhywbeth yr oedden nhw’n llwyddiannus iawn yn ei wneud. Lwyddon nhw wneud hyn yng Nghanol Caerdydd a Cheredigion yn 2005, gan ddal y seddi ers hynny, a daethon nhw’n agos mewn sawl lle yn 2010, er am resymau penodol fe gollwyd Trefaldwyn. Ond wrth gwrs, drwy fynd i lywodraeth, mae’n anoddach cadw’r “wrth-bleidlais” y gwnaethon nhw ei meithrin mewn cynifer o seddi.  

O ystyried y glymblaid, mae’n anodd gweld y Dems Rhydd yn llwyddo i ddenu pobl i bleidleisio’n dactegol yn erbyn y Torïaid. Dyna ydi’r broblem fawr yn seddi Powys, achos dim ond dwy blaid sydd ynddi – y Dems Rhydd a’r Ceidwadwyr. I fod yn deg, mae gan y blaid gefnogaeth erioed yn y seddi hyn, yn hytrach na gorfod ennyn cefnogaeth yn erbyn plaid benodol, ond eto mae rhywun yn tybio bod ‘na ddigon o bobl ym Mhowys sydd wedi benthyg pleidlais i’r Dems Rhydd i atal y Ceidwadwyr. Anodd gweld hynny’n digwydd mwyach, p’un ai a ydi’r pleidleiswyr hyn yn eu cannoedd neu eu miloedd. Gobaith y Dems Rhydd yw mai’r cyntaf sydd agosaf ati yn hyn o beth, a bod eu cefnogaeth graidd yn dal i’w cefnogi.

Mewn difrif, mae’n anodd eu gweld yn disodli Glyn Davies yn Nhrefaldwyn, y tro hwn o leiaf, ac mi fydd hi’n agos ym Mrycheiniog a Maesyfed, i’r graddau fod y sedd honno’n amhosibl ei darogan ag unrhyw sicrwydd. Fydd ymyrraeth UKIP yn gwneud fawr ddim i’w gobeithion, neu anobeithion efallai – mewn ardal fel Powys maen UKIP yr un mor debygol o effeithio ar y Dems Rhydd ag ydyn nhw ar y Ceidwadwyr.

Yng Ngheredigion, bydd angen i Blaid Cymru ddwyn hen dacteg y Democratiaid Rhyddfrydol o geisio ffurfio cynghrair yn erbyn y blaid sy’n dal y sedd. Heb amheuaeth rhoddodd nifer o Lafurwyr bleidlais i’r Dems Rhydd yn 2010 yn y sedd, pleidleisiau nad ydyn nhw am eu cadw y tro hwn. Ond er gwaethaf gobeithion y Blaid yma erys un ffaith: mae gan Mark Williams fwyafrif enfawr yma, a ddylai fod yn ddigon i gadw’r sedd. Yn bersonol dwi’n meddwl os ydi’r Dems Rhydd am gadw sedd yng Nghymru, hon ydi’r bet gorau o bell ffordd (nid fod hynny’n beth dewr i’w ddweud o bell ffordd!). Bydd, mi fyddant yn colli pleidleisiau yma, ond byddai’n ganlyniad trychinebus iddynt golli. Mi ymhelaetha i ar y rhesymau fy mod i’n meddwl y dylen nhw gadw’r sedd mewn blog diweddarach, gan fod Ceredigion yn sicr yn sedd sy’n haeddu’r sylw.

Mi dybiaf fod y Dems Rhydd yng Nghymru yn gwybod yn iawn fod yn rhaid iddyn nhw ganolbwyntio ar y tair sedd hyn ac y byddan nhw’n defnyddio eu holl adnoddau i’w cadw, tra bydd gan y Ceidwadwyr a Phlaid Cymru’n seddi eraill i’w hymladd, boed i’w cadw neu eu cipio. Mae hynny’n ei gwneud yn haws i’r blaid allu dal Ceredigion a Brycheiniog. Petai AS Ceidwadol Trefaldwyn yn llai poblogaidd, efallai y byddai mwy o obaith yno iddynt hefyd, o ddewis ymgeisydd cryf a thargedu’r sedd.

Byddwch chwi anoracs yn sylwi fy mod i heb drafod eu trydedd sedd Gymreig – Canol Caerdydd. Ond mi wyddoch pam mewn difrif: does ganddyn nhw ddim gobaith caneri o’i chadw. Os ydyn nhw’n gall, mi ganolbwyntian nhw ar y tair sedd yn y canolbarth yn hytrach na’u hunig sedd yn y brifddinas. Mae honno wedi hen fynd.

Felly ar hyn o bryd, o ystyried eu hamhoblogrwydd enfawr a’r ffaith nad oes ‘na fawr strategaeth y gallan nhw ei mabwysiadu i gadw eu pleidlais heb sôn am ddenu pleidleisiau newydd, mae’n edrych yn ddu iawn ar y Democratiaid Rhyddfrydol yng Nghymru. Synnwn i’n fawr petaent yn cynnal ymgyrch o unrhyw fath y tu allan i 4-5 sedd, a dyna fyddai gallaf iddynt wneud.

I grynhoi, mae’n anodd rhagweld sefyllfa lle bydd gan y blaid fwy na dwy sedd yng Nghymru yn 2015, a dydi naill ai Brycheiniog na Cheredigion yn sicr. Waeth beth fo’r canlyniadau Cymru gyfan, y gwir yw bydd cadw’r ddwy sedd hynny’n cyfrif fel etholiad llwyddiannus i’r blaid, hyd yn oed os ydi hi’n dod yn bumed o ran nifer y pleidleisiau, sydd bron yn sicr o ddigwydd erbyn hyn. Ond mae ‘na gyfle gwirioneddol y gallant golli pob sedd Gymreig, a allai wir arwain at dranc y blaid yng Nghymru. Yn yr etholiad hwn, y gwir ydi bod dyfodol y blaid Gymreig yn y fantol.