Eryrod Pasteiog VIII: Noson Fawr Elin Fflur

Dwi am ddangos paradwys i ti,

Meddai’r twrch wrth Elin Fflur,

Tyrd i aros ‘da fi...

Gwisgai Elin Fflur ei sgert felen orau. Melyn oedd ei hoff liw canys y’i hatgoffai o’r fanana, ei hoff ffrwyth, a’i hatgoffai o bren mesur, ei hoff offer swyddfa. O, y modfeddi lu a fesurasai dros y blynyddoedd; erwau ohonynt i bob cyfeiriad. Credai iddi fesur o leiaf ddwy filltir a hanner dros ei hoes.

Ond roedd hon yn noson fawr. Yr oedd eistedd ar soffa Heno’n fywyd unig iawn. Gwnaeth hynny am fisoedd cyn iddi ddod yn gyflwynwraig hoffus ar y rhaglen fyd-enwog, er na wyddai neb paham, gan ei chynnwys hi ei hun. Ceisiodd y cynhyrchwyr ei thywys ymaith ond teimlent drosti a gadawsant iddi aros yno, ddydd a nos, yn ei bwydo â briwsion bara i ennill ei hyder cyn rhoi’r swydd iddi. Talodd hyn ar ei ganfed, a chynyddodd nifer y gwylwyr gan bedwar deg dros nos.

Yr oedd wedi ymbincio’n ddel, yn ategu ei harddwch cynhenid, yn y bwyty yn aros am ei dêt. Sibrydai pobl o’i hamgylch “Wele Elin Fflur ar y bwrdd hwnnw” a gwyddai hyn am fod ganddi’n llythrennol glust yng nghefn ei phen y brwsiai’i gwallt drosti i’w chuddio. Clywsai wybodaeth drwy hyn ac nid ymddiriedai mwyach yn Beti George ar ôl iddi ei galw’n “hen sgiampes ddrwg” y tu ôl i’w chefn ar ôl i Elin ei gwahardd rhag chwarae pêl ar iard chwarae S4C.

Cyrhaeddodd ei chydymaith am y nos. Plygodd lawr ato a rhoi cusan am ei foch. Yr oedd yn ddel mewn ffordd anarferol, yn ei grys coch â llewys ffril a ffon bendefig ganddo, ac arno ysbectol steilus. Eisteddodd yntau.

‘Yr ydych mor hardd, Elin Fflur,’ meddai wrthi, a chochodd hithau. ‘Yrŵan, meiddiaf ddweud, fy mod eisoes mewn cariad â chi. A ydych chwi’n fy ngharu i?’

Craffodd arno. Ei drwyn bach serennog, ei flew du â mân bridd yn ymgydio arno, ei goesau a’i freichiau stwmp. ‘Yr wyf yn eich caru chwithau hefyd, Mr Twrch,’ atebodd. ‘Ni chredais tan hyn y tery dyn gan gariad ar yr olwg gyntaf, ond fe’m profwyd yn anghywir.’ Syllodd y ddau i’w llygaid ei gilydd yn gwenu’n ddanheddog, ac arafodd y byd o’u cwmpas.

‘Yrŵan, Elin, cyn i ni ddod i nabod ein gilydd,’ meddai Mr Twrch gan winc ddireidus, ‘dylem archebu bwyd. Wedi’r cyfan y mae’r gweinydd yma ers deg munud a does neb wedi dweud gair.’

‘Cytunaf, Mr Twrch,’ meddai Elin ac edrychodd ar y fwydlen heb ei darllen. ‘Ond ewch chwi’n gyntaf, f’anwylyd.’

‘O’r gorau. Weinydd, mi gaf innau’r pryfed genwair alla puttanesca a lemonêd.’

‘Caf innau’r un peth â’m cariad.’

Siaradasant cyn y bwyd am y byd a’i bethau. Am ba seddi y prynent i’w cartref newydd, enwau plant a faint o fîns sydd ormod mewn tun a rhyfeddent ar eu hatebion unfath, sef cadeiriau siglo, Morfudd ac Idwal, a saith-deg ac wyth. Yfent lemonêd wrth y gwydr, a chyn pob llymaid gynnig llwnc destun, ac edrychai pawb yn y bwyty arnynt yn gariadlawn a hapus dros y ferch dlos hon a gwrthrych ei serch. Nid oedd angen arni ei phren mesur i fesur gwerth Mr Twrch, yr oedd yn werth y byd i gyd yn grwn.

Nid ond ag ategwyd yr awyrgylch gan y pryd pryfiog bendigedig. Ymsugnasai’r ddau eu pryfed genwair, gan ddireidus eu bwydo i’w gilydd dros y bwrdd ambell dro, a’u troelli’n ddiwylliedig o amgylch eu ffyrc.

‘Oni chawsoch bryfed genwair o’r blaen?’ holodd Mr Twrch.

‘Un gwaith, cofiwch, pan fûm blentyn. Fy niléit oedd chwarae ym mhridd yr ardd gefn, a chreu tyllau hyd-ddi, a chanfûm un, a chan mor flasus yr edrychai fe’i llowciais yn araf a’i gnoi a gwenu, a gwyddwn bryd hynny er fy mod yn fy nghorff yn fod dynol, yn fy nghalon yr oeddwn yn dwrch daear, ac na allaswn fyth weddu byd y bobl, a hiraethais am dwmpathau pridd a chloddio am flynyddoedd, ymhob gorchwyl y gwnaethais. Er, mae safon y pryfed genwair hyn yn rhagori ar rai’r ardd.’

‘Gwir y gair, gŵyr tyrchod yr Eidal sut mae byw.’ Daeth deigryn i lygaid y creadur bach annwyl, ac aeth i lawr ar un lin ac ymbil, ‘Gwrandewch yma Elin Fflur, nid oes amdani ond priodi, awn i’r capel a siarad gair â’r gweinidog drannoeth, a byddwch yn dod i fyw ataf a chewch hynny o bryfed genwair a chwilod ag y carech. Tyrchaf balas i thi, a hyd ei neuaddau carwn ddydd a nos, ac ni fydd yn rhaid ichwi fynd yn ôl i Heno fyth canys y diwallaf pob angen sydd gennych. A dderbyniwch fy nghynnig?’

A thrannoeth y capel, cafwyd priodas fawr, ac ymgasglai’r pentref oll yn bloeddio dymuniadau da i Elin Fflur a Mr Twrch. A buont fyw o dan y ddaear, hyd nes i’r byd heneiddio, ac nad oedd dim ar ôl eithr puraf gariad gwraig a’i thwrch. 

Mae 'na rywbeth amdanat ti, na fedra i egluro

Rhaid inni ddysgu dweud 'Ffyc Off'

Allech chi ddadlau bod fy nghenedlaetholdeb i’n ymdebygu i zeal of the converted yn fwy na dim. Wedi’r cyfan dwi’n fab i Saesnes (heb sôn am fod efo teulu rhyfeddol o amrywiol) a’m hiaith gyntaf ydi Saesneg, yn dechnegol. Byddai hynny, fodd bynnag, yn ddadl ffals. Fel na all unrhyw un ond am y sawl ohonom sydd wedi bod yn y sefyllfa unigryw honno ei ddeall, dewis oedd gen i: p’un ai i fod yn Gymro ynteu’n Brydeiniwr. Y cyntaf ddewisais i, a hynny ar ôl deall nad oes modd bod y ddau, ddim go iawn. Rhaid dewis dy ochr. Am ryw reswm twp, Cymreictod a phopeth ynghlwm wrth hynny – iaith, hanes, diwylliant – apeliodd ataf i, ac nid yr hunaniaeth artiffisial anorganig sydd ond yn bodoli i danseilio’r pethau hynny; yn wir, eu dinistrio’n llwyr. Wna i ddim smalio nad ydw i’n edifar y dewis hwnnw o bryd i’w gilydd, er, o edrych yn ôl, mae’n ymdebygu’n fwy i dynged na dewis.

Bu’n sbel ers imi gael blog rantio. Dwi wedi sawl tro yn y gorffennol (er nad ers sbel) cwynfanu ynghylch cyflwr cenedlaetholdeb yng Nghymru – ein twpdra, ein llwfrdra - ond gan wastad ganolbwyntio ar Blaid Cymru, boed yn deg ynteu’n annheg braidd. Ond yn ysbeidiol dwi’n ffeindio’n hun yn rhwystredig hyd at anobaith; y peth hwnnw y dywedodd Saunders ei fod yn hawdd ymdroi ynddo am fod cysur ynddo, sydd ar yr wyneb yn ddoeth ond sydd actiwli’n beth hurt iawn i’w ddweud i unrhyw un sydd â phrofiad ohono. 

Nid y Blaid, am unwaith, dwi’n ei chyfeirio ati yma. Na, at genedlaetholwyr Cymru eu hunain a’n hagwedd gyffredinol. Yr un hen broblem; rhy barchus, rhy boleit. Efallai fi sydd ar y we gormod ond mae gwegenedlaetholwyr Cymru, ag un eithriad nodedig, jyst rhy neis a chall. Cenedlaetholdeb deallusol sy’n teyrnasu yno, nid cenedlaetholdeb y pridd – ac mae’n troi arna i. Yn y galon ac yn y gwaed y mae cariad at wlad, nid yn y pen.

Crisialwyd lot o'm rhwystredigaeth yn ystod ffrae ddiweddar Ysgol Llangennech. Nid manylion y peth sy gen i dan sylw yma (af i ddim iddynt achos os ydych chi’n darllen hyn mae’n siŵr eich bod yn gyfarwydd â’r rheiny) ond yr ymateb cyffredinol o blith cenedlaetholwyr (cenedlaetholwyr ar-lein yn fwy nag yn y cigfyd efallai, yn lle y mae’n haws y dyddiau hyn dweud gwirioneddau heb i’r byd a’i gi gael go). Gadewch imi ymhelaethu.

Michael Jones o RhAG ddywedodd yr hyn a sbardunodd y ddadl fawr. Os dwyt ti ddim yn licio’r ffaith dy fod mewn cymuned lle mae Cymraeg, dos dros y ffin (sylwer: ddim yn ôl neu Sais) a fydd ddim angen i chdi boeni am y peth. Mae Michael Jones yn gwbl, 100% cywir i ddweud hyn. Mae cenedlaetholwyr yn gwbl iawn i ddweud hyn hefyd: a'i ddweud yn agored. Waeth un o le wyt ti, os ti’n byw mewn cymuned lle mae’r Gymraeg i’w chlywed a bod hynny’n mynd dan dy groen, boed i’r neges i ti fod yn glir: ffyc off i rywle arall. Mae’r peth yn well i chdi, ac yn well i ni. Dydi o ddim yn rhywbeth twp i’w wneud. Hon ydi'r agwedd sydd angen inni feddu arni, neu yn hytrach, ei hail-ganfod. Rhain ydi'r math o bethau sydd angen i ni eu dweud - nid yn unig am eu bod yn gywir, ond am eu bod yn strategol gall hefyd (sy'n flogiad cwbl ar wahân).

Ond na, ebe Ifan Morgan Jones ar ei flog, mae'n beth gwirion i’w ddweud cyn mynd i fanylder ar fanteision addysg Gymraeg. Iawn – mae hynny’n ymateb call ond y broblem eithriadol efo’r holl beth ydi ei fod wedi’i anelu at argyhoeddi pobl fydd byth, byth yn dod i weld y safbwynt hwnnw. Ac yn wir, mae hynny’n rhywbeth dani fel petaem ni’n ei wneud o hyd wedi mynd, ceisio dadlau’n gall a rhesymol efo pobl sydd ddim yn gall na’n rhesymol. Y mae’n wastraff llwyr o unrhyw allu deallusol sydd gennym; anghywir yn ei hanfod nid yw, ond weithiau tydi dadl ddim yn ddigon i ennill dadl. (Mi ddylwn i ddweud yma fy mod i'n hoff iawn o ddarllen blog Ifan, ond bod ein mathau o genedlaetholdeb bosib yn groes i'w gilydd)

"Apartheid" - Barn y Blaid Lafur yn Sir Gâr am addysg Gymraeg mae'n debyg. Rhag eu cywilydd, nhw a'u ffrind newydd Neil Hamilton. #Cymraeg pic.twitter.com/MgQaqNYVKx

— Math Wiliam (@MathGW) February 10, 2017

Dyma rydan ni’n ei erbyn yng Nghymru, yn enwedig fel Cymry Cymraeg: nid yn unig casineb nad oes modd i'r sawl a'i cadwo ei gelu, ond idiotrwydd ar lefel arallfydol. Does ots fod y dwatsen lwyr uchod yn Gymraes. Does ‘na ddim dadlau efo ffycin ynfytod fel hi. Roedd ar dudalen un o’m ffrindiau Facebook (dwi ddim am ddweud pwy na chynnig dolen yn gyhoeddus) ddadl hir am achos penodol Llangennech a hoeliodd y neges hon fy sylw yn fwy na’r un arall:

**Roedd yma sgrînshot o sylw a gafwyd ar drafodaeth ar Facebook - er bod awdur y sylw ac awdur y statws yn ddienw gofynnwyd i mi ei dynnu i lawr rhag "dwyn gwarth" ar ymgyrchwyr Ysgol Llangennech - a dwi'n parchu'n llwyr ei hawl i ofyn hynny, ac yn deall pam y gwnaeth y cais. Wna i ddim ailadrodd y cynnwys. Fodd bynnag, doedd y sylw ddim yn dwyn gwarth arnynt, a dwi'n teimlo braidd fod y cais i'w dynnu i lawr yn cyfleu, o leiaf i raddau, yr hyn dwi'n ceisio'i gyfleu yn y blogiad hwn.**

(Y frawddeg a ategai'r llun oedd hon: " ‘Rhen Michael oedd yn iawn wedi’r cyfan felly, mae’n debyg. Roedda ni jyst bach yn rhy neis i fod isio coelio'r peth; achos ein bod ni'n ofn coelio pa mor uffernol ydi'r bobl 'ma, yn ceisio gweld ochr orau pan nad oes un.")

Pwy fyddai’n sefyll yn gadarn yn erbyn y fath bobl? Cymdeithas yr Iaith i'r adwy! Felly rhyddhaodd y mudiad ddatganiad y’i gwelais yn cael ei ddisgrifio fel “call” a “synhwyrol” a “chytbwys”, sy ddim exactly yn eiriau mae rhywun yn eu cysylltu â’r Gymdeithas y dyddiau hyn beth bynnag. Ar ôl sefyll fyny i’r hen Hamilton ym mhwyllgor y Cynulliad mewn ffordd mor arwrol, ar sail popeth hyfryd a rhyddfrydol ac efo'r Gymraeg nid mwy nag atodiad i hynny, oni wnaent yr un fath yn achos gwrthwynebwyr troi Ysgol Llangennech yn un Gymraeg?

Na. Datganiad pathetig oedd o – roedd gwneud ‘safiad’ angerddol yn erbyn UKIP yn y Cynulliad yn llawer mwy greddfol rywsut i’r Gymdeithas na gwneud safiad angerddol o blaid addysg Gymraeg yn Sir Gâr. Fel ymateb Ifan Morgan Jones, un gair yn unig sy’n disgrifio’r drewdod: gwendid. Mae o fel bod cael go ar Neil Hamilton yn hawdd ac yr awn i’r gad ar farchogion gwynion i’w drechu – ond pan mae rhywun arall yn arddel ei safbwyntiau, yn cydweithio'n ddi-gywilydd ag o, neu jyst yn mynd yn erbyn buddiant y genedl, rydyn ni’n ymgilio’n ôl i’n hogofâu ac yn gofyn am sgwrs a thrafod, ar yr union adeg y mae angen miniogi’n cleddyfau. 

Byddai o les inni ddewis ein brwydrau yn well hefyd. Petaem ni'n gwneud hynny efallai y gallem ennill mwy ohonynt.

Dwi'n meddwl y brif broblem ydi bod cenedlaetholwyr yn meddwl bod y gallu i ddadlau'n gywrain yn lle gwylltio a dweud wrth nobs i fynd i'r diawl yn arwydd o gryfder a gallu - arwydd o wendid pur yw.

Ceisio cynghreiriaid ydi ymateb sawl un i ymnerthu’r genedl. Mae Seimon Brooks (ymhlith eraill, ond efallai fo ydi’r cenedlaetholwr amlycaf i wneud hyn) wedi bod yn groch sawl tro dros y misoedd diwethaf y dylai’r Blaid gydweithio â Llafur i atal UKIP.

Nac ydyn, Simon.

Ylwch, rhydd i bawb ei farn a’i ddiffyg crebwyll gwleidyddol ond eto, gwendid ydi’r unig air sy’n disgrifio hyn; ac anallu i weld yr union elyn. Roedd y twît uchod yn crynhoi pam bod cenedlaetholdeb Cymru’n tindroi. Fe’i gwnaed fisoedd cyn ffrae Llangennech ond roedd y sentiment yn hollol anghywir. Y gont wirion yn y fideo uchod? Cynghorydd Llafur. Cynghorydd Llafur sy’n dilyn traddodiad gwrth-Gymraeg parhaus y blaid Lafur yng Nghymru, y mae’r achosion ohonynt yn rhy niferus i’w rhestru mewn un blog. Os taw prif nod Plaid Cymru yw gwarchod a hyrwyddo’r genedl a gweithio er ei lles hi a’i phobl, does modd sefyll ysgwydd yn ysgwydd â Llafur achos cofiwch hyn: pan mae hi’n dod at statws Cymru a’r iaith Gymraeg, mae Llafur yn agosach o lawer at farn UKIP na barn Plaid Cymru achos na phlaid Brydeinig ydi hi. Ac ni ellir cyfaddawdu rhwng Cymreictod â Phrydeindod mwy na all llygoden gyfaddawdu â chath. Weithiau rhaid inni roi i'r neilltu'r darlun mawr a chanolbwyntio arnom ni ein hunain, ac o weld hynny weld taw unrhyw un sy'n arddel Prydeindod yw'r gelyn. A rhaid eu hymladd.

Mi rydyn ni mor bryderus ynghylch ypsetio pobl, ynghylch cael sylw drwg yn y wasg, a gydag obsesiwn hurt o geisio ennill calonnau calonnau’r anenilladwy, fel y mae’n ein hatal fel cenedlaetholwyr. Y mae lle i hynny, ond dyna’n prif dacteg a pham nad ydi Cymru’n mynd i’r unman. O ran y frwydr genedlaethol, rhaid ymladd tân â thân. Y math o dân sy’n beryg bywyd yn nwylo’r cenhedloedd mawrion ond sy’n gwbl hanfodol i oroesiad cenhedloedd bychain.  

Dydi cenhedloedd modern ddim yn mynd rhwng y cŵn a’r brain drwy waed a thân a dinistr. Na, gallant oroesi’r pethau hynny. Ond os delo awr diwedd y Cymry, awn i’r bedd hwnnw nid am ein bod wedi bod yn rhy ymosodol na’n annymunol. Y mae’r llwybr at ein bedd cenedlaethol yn frith gan ddadleuon neis, bod yn barchus a bod yn groesawgar, ac awn i’r bedd hwnnw â gwên ar ein hwyneb. Y mae weithiau lle i ddwrn yn lle llaw – nid yn yr ystyr llythrennol, ond yn lle ceisio bod mor gall a mor ddeallus ddweud gwirioneddau’n blwmp ac yn blaen, a sylwi bod yn well gan y rhan fwyaf llethol o bobl glywed y rheiny na geiriau gofalus diystyr, dideimlad.

Mwy o galon, y peth hwnnw sydd wedi rywsut, drwy ryw fodd, ymgilio'n drybeilig yn nisgwrs cenedlaetholdeb y Cymry. 

Na, mae'n amser i ni ddysgu bod ein petrusrwydd cynhenid am ein difa, ac mae'n rhaid i genedlaetholwyr Cymru ddysgu dweud 'ffyc off', a dysgu drachefn fod angen weithiau fod yn flin am y pethau perthnasol sy'n effeithio'n uniongyrchol arnom ni, ac nid ar bopeth arall a ddigwydd yn y byd.

 

Y 'ffyc off' mwyaf cywrain yn holl hanes y Cymry