Mae'n bryd i Leanne Wood fynd

Fydd o fawr o syndod i unrhyw un o ddarllenwyr cyson y blog anghyson hwn yr hyn dwi’n ei ddweud yma. Serch hynny dwi am ei ddweud yn gwbl blaen: os oes gan Blaid Cymru ronyn o synnwyr, mae’n hen bryd i Leanne Wood fynd. Does gen i ddim ffydd y bydd hyn yn digwydd, ac y bydd Plaid Cymru’n dal i fynd ar ei thaith araf i amherthnasedd llwyr. Gwnaf fy mhwyntiau yn fras, yn sôn am yr etholiad hwn yn bennaf ond hefyd yn ystyried ei pherfformiad hanesyddol fel arweinydd. Mae hi’n arwain y Blaid ers pum mlynedd bellach ac mae hynny’n ddigon o amser i arweinydd naill ai wneud cynnydd a gwneud argraff, neu gamu i’r neilltu. Dywedaf isod pam fy mod i o’r farn fod yn rhaid iddi fynd.

Yr etholiad hwn

Erbyn diwedd yr ymgyrch, daeth hi’n amlwg fod Plaid Cymru, fel nifer o bleidiau eraill yn wynebu anawsterau’n sgîl yr ymchwydd Llafur a gafwyd, er iddynt lwyddo ag ennill Ceredigion, er mae dadl deg i’w gwneud ynghylch y ffaith fod yr ymchwydd Llafur hwnnw wedi gwneud mwy o ennill Ceredigion na Leanne Wood. Roedd nifer o ganlyniadau eraill yn drybeilig o wael, a diwedd y gân ydi fod yn rhaid iddi gymryd rhywfaint o’r cyfrifoldeb am hyn.

Y broblem efo’r etholiad hwn oedd, yn syml (fel y dywed Mike Parker yma), mae’r un sedd a gipiwyd yn galluogi Plaid Cymru unwaith eto i anwybyddu ei dirywiad drwy hawlio llwyddiant.

A byddwn yn onest hefyd; bob tro mae Plaid Cymru’n cael etholiad gwael, sef bron pob tro, maen nhw’n defnyddio’r esgus “roedd hwn yn etholiad anodd i ni”. Dydi o ddim yn gwbl anwir y tro hwn, ond mae’n esgus cynyddol flinedig i’w glywed.

Etholiadau a fu

Dim ond aelodau mwyaf cibddall Plaid Cymru allai wadu hyn: yn etholiadol, mae cyfnod Leanne Wood wedi bod yn aflwyddiant. Segura llwyr. Heblaw am ennill y Rhondda yn 2016, dydi ei harweinyddiaeth heb gyflawni unrhyw gynnydd etholiadol.

Byddai sôn am etholiadau cyngor eleni’n gam gwag: cael a chael oedd hi a hynny cyn ymchwydd Llafur yr etholiad. A chafwyd yr etholiad hwnnw, a 2016, ar gyfnod pan oedd Llafur ar drai trybeilig. Ni fanteisiwyd ar hynny o gwbl. O gwbl. Un sedd a enillwyd yn ychwanegol yn 2016, sef y Rhondda ei hun – does yna ddim ffordd o sbinio hynny fel llwyddiant, er y ceisiwyd gwneud hynny sawl gwaith. Roedd y Blaid yn ffodus ennill ASE yn 2014.

Yn fras, mae record etholiadol Leanne Wood ar yr un lefel ag un Ieuan Wyn Jones.

Etholaethau a fu a’r Cymoedd

Dyma ddod at, efallai, aflwyddiant mwyaf arweinyddiaeth Leanne Wood. Fe’i hetholwyd gan yr aelodaeth yn benodol i wneud cynnydd yn y Cymoedd.

Dydi hynny heb ddigwydd y tu allan i’r Rhondda. Ddim hyd yn oed ar lefel y Cyngor, ac eithrio i raddau yng Nghastell-nedd. Byddai pwyntio at Flaenau Gwent yn gam gwag achos, heb Nigel Copner, prin y byddai Plaid Cymru wedi gwneud cystal yno, ac ni all unrhyw un ddod i unrhyw gasgliad am hynny ond am y ffaith nad oes â wnelo’r cynnydd yno ddim â Leanne Wood. Yn wir, mewn sawl rhan o’r Cymoedd mae Plaid Cymru’n wannach yn etholiadol heddiw na phan enillodd yr arweinyddiaeth.

Does fawr ddim yn dangos hynny mwy na’r canlyniad yn y Rhondda eleni. Roedd y gostyngiad yno’n un o ganlyniadau gwaethaf Plaid Cymru drwy Gymru gyfan.

Yn ategu hynny, ddegawd yn ôl roedd seddi lle’r oedd Plaid Cymru’n gystadleuol neu’n eu dal (yn y Cynulliad): Aberconwy, Llanelli, Gorllewin Clwyd, Gorllewin Caerfyrddin a De Penfro. Ers i Leanne ddod yn arweinydd mae Llanelli dal heb gael ei hadennill, gyda’r perfformiadau’n amrywio rhwng siomedig a gwael ofnadwy, a dydi’r tair sedd arall ddim ar y radar mwyach.

Felly gellir dadlau, dwi’n credu, yn etholiadol, fod Plaid Cymru wedi mynd yn ôl dan arweinyddiaeth Leanne Wood, ac nid Ymlaen!

Perfformiad yn y cyfryngau

Fydd hwn yn bwynt amhoblogaidd. Ond gwir. Roedd perfformiad Leanne Wood yn y dadleuon eleni’n wael iawn (a ddim cystal yn 2015 ag y byddai rhai’n licio meddwl). Dwi’n gwybod, roedd pawb ar Twitter wrth eu bodd â hi, ond mae hynny’n dweud mwy ei chefnogwyr nag unrhyw un arall. Roedd sylwedd yr hyn oedd hi’n ei ddweud wastad yn arwynebol, ei hatebion yn chwithig. Ni suddodd yn llwyr diolch i’w gallu sicr i wneud one-liners cofiadwy iawn, ond roedd hi’n eu cadw nhw at UKIP, ac o ystyried y chwalfa nid yn unig a gawsant ond a ragwelwyd iddynt, roedd mynd ar eu hôl nhw’n gwbl ddiangen.

Mae’n ffaith eithaf hysbys hefyd fod nifer yn y Blaid wedi’u syfrdanu a’u gwylltio gan ei chyhoeddiad od ei bod yn ystyried sefyll yn y Rhondda rai wythnosau ynghynt. Mi ddygodd y sylw rhag yr etholiad ei hun, ac roedd hi’n edrych yn wirion ar ôl penderfynu peidio. Roedd o’n PR disaster.

Dydi hi ddim ychwaith yn arbennig o dda yn y cyfryngau cymdeithasol.

Roedd y twît uchod yn un o’r pethau twpaf glywais i erioed. Nid yn unig ei fod yn anesmwytho unrhyw genedlaetholwr sydd ddim yn Corbynista, ond perai’r cwestiwn syml: os am weithredu polisïau Corbyn pam ddiawl ddim pleidleisio dros Lafur? Roedd hi’n gofyn i bobl bleidleisio dros Blaid Cymru er mwyn gweithredu polisïau arweinydd plaid arall.

Yn y diwedd, penderfynodd pobl Cymru taw’r ffordd hawsaf o weithredu polisïau Corbyn oedd pleidleisio Llafur. Ac i fod yn onest, dyna oedd yr unig gasgliad call. Y mae Leanne Wood yn llwyr wedi disgyn i’r fagl Y Chwith Brydeinig (fel yr arferai Simon Brooks ddadlau amdani – yn anffodus, mae Simon fel petai wedi disgyn i’r un fagl y dadleuai’n ei herbyn).

‘Mae pawb yn hoffi Leanne’

Dwi’n hoffi chwïaid. Yn fawr iawn, iawn. Ond baswn i byth yn pleidleisio dros un, heb sôn am fod isio un i arwain gwlad.

Casgliad

Dwi wedi ceisio bod yn fras uchod, er bod y mater dan sylw’n haeddu traethawd llawn. Ond o unrhyw safbwynt gwrthrychol ni ellir dadlau nad ydi arweinyddiaeth Leanne Wood wedi bod yn fethiant. Dydi’r Leanne Effect heb gydio y tu allan i’r Rhondda yn y Cymoedd, ac mae Plaid Cymru mewn sefyllfa ddifrifol o wan mewn rhannau eraill o Gymru erbyn hyn.

Doedd pob aflwyddiant neu siom yn etholiad eleni ddim yn fai uniongyrchol ar Leanne Wood, mwy nag yr oedd hynny o lwyddiannau a gafwyd yn uniongyrchol o’i herwydd hi. Ond mae’n rhaid iddi gymryd cyfrifoldeb am ganlyniadau’r etholiad, sy’n rhywbeth dydi hi erioed wedi gwneud dros y blynyddoedd diwethaf ‘ma.

Y cyfan mae hi wedi’i wneud ydi llusgo’r blaid i’r chwith, a denu aelodau newydd sydd â’u bryd ar faterion lleiafrifol, amgylcheddol, ffeministaidd, asgell chwith go bell. Yn y cyd-destun gwleidyddol hwn, does yna ddim lle i blaid o’r fath eithr y blaid Lafur.

Hyd yn oed ar fater annibyniaeth, nod mawr y Blaid, dwi’n teimlo bod Leanne Wood wedi bod yn niweidiol. Yn lle dadlau’r achos, fel yr addawodd ei wneud, mae hi wedi sefydlu naratif cryf o “We’re not strong enough to be independent yet” sydd jyst yn ategu amheuon pobl ynghylch annibyniaeth. Dydi pobl ddim am bleidleisio dros blaid sy’n credu mewn annibyniaeth ond sy’n dweud allan ni ddim bod yn annibynnol.

Felly be nesa?

Ia wir. Be nesa?

Anodd gen i weld Leanne Wood yn camu i’r neilltu, er gwaethaf arweinyddiaeth gwbl aflwyddiannus. A dydw i ddim yn meddwl bod gan unrhyw un y bôls i’w disodli. Does ots y gallai fod etholiad arall ar y gweill, achos mae’n bosib iawn na fydd un. Dydi o ddim ots pwy ydi’r arweinydd yn yr etholiad hwnnw achos, yn syml, y cyfan wnaiff y Blaid ydi lluchio popeth at Arfon a Cheredigion ac anwybyddu pobman arall, sef y dacteg gywir. Does gen i ddim amheuaeth fod y Leanne Effect, sydd heb ei gweld yn y Cymoedd, ddim i’w gweld yn y seddi hynny ychwaith.

I mi, mae pedwar allai arwain y Blaid: Jonathan Edwards, Liz Savile-Roberts, Adam Price a Rhun ap Iorwerth. Yn anffodus ni all y ddau gyntaf achos eu bod nhw’n San Steffan ond maen nhw ill dau’n ymgeiswyr mor gryf byddwn i hyd yn oed yn awgrymu ail-edrych ar y cyfansoddiad i'w galluogi i sefyll.

Sy’n gadael Rhun ac Adam. Wyddoch chi be swni’n awgrymu? Arweinydd a chreu Dirprwy Arweinydd. Mor syml â hynny, a dwi ddim yn meddwl ei fod fawr o ots pa ffordd rownd y byddan nhw, ond nhw ydi ACau gorau’r Blaid, a byddai’r ddau efo’i gilydd yn dîm arbennig o dda, pe gallen nhw gytuno i hynny.

Ac os ydi’r aelodau hynny sy’n caru Leanne Wood yn mynd yn pissed off a gadael? Dwi’m yn meddwl fod ots. Achos tasg y Blaid yn awr ydi ei thrawsnewid ei hun. Mae dirfawr angen ar y Blaid drïo gweithredu mewn ffordd wahanol. Y peth gwaethaf allai ddigwydd ydi parhau ar hyn y trywydd hwn – dirywio a segura bob yn ail – sydd wedi digwydd ers ymadawiad Wigley.

Mae pobl well na Leanne Wood i arwain y Blaid. Go for it.

Eryrod Pasteiog VIII: Noson Fawr Elin Fflur

Dwi am ddangos paradwys i ti,

Meddai’r twrch wrth Elin Fflur,

Tyrd i aros ‘da fi...

Gwisgai Elin Fflur ei sgert felen orau. Melyn oedd ei hoff liw canys y’i hatgoffai o’r fanana, ei hoff ffrwyth, a’i hatgoffai o bren mesur, ei hoff offer swyddfa. O, y modfeddi lu a fesurasai dros y blynyddoedd; erwau ohonynt i bob cyfeiriad. Credai iddi fesur o leiaf ddwy filltir a hanner dros ei hoes.

Ond roedd hon yn noson fawr. Yr oedd eistedd ar soffa Heno’n fywyd unig iawn. Gwnaeth hynny am fisoedd cyn iddi ddod yn gyflwynwraig hoffus ar y rhaglen fyd-enwog, er na wyddai neb paham, gan ei chynnwys hi ei hun. Ceisiodd y cynhyrchwyr ei thywys ymaith ond teimlent drosti a gadawsant iddi aros yno, ddydd a nos, yn ei bwydo â briwsion bara i ennill ei hyder cyn rhoi’r swydd iddi. Talodd hyn ar ei ganfed, a chynyddodd nifer y gwylwyr gan bedwar deg dros nos.

Yr oedd wedi ymbincio’n ddel, yn ategu ei harddwch cynhenid, yn y bwyty yn aros am ei dêt. Sibrydai pobl o’i hamgylch “Wele Elin Fflur ar y bwrdd hwnnw” a gwyddai hyn am fod ganddi’n llythrennol glust yng nghefn ei phen y brwsiai’i gwallt drosti i’w chuddio. Clywsai wybodaeth drwy hyn ac nid ymddiriedai mwyach yn Beti George ar ôl iddi ei galw’n “hen sgiampes ddrwg” y tu ôl i’w chefn ar ôl i Elin ei gwahardd rhag chwarae pêl ar iard chwarae S4C.

Cyrhaeddodd ei chydymaith am y nos. Plygodd lawr ato a rhoi cusan am ei foch. Yr oedd yn ddel mewn ffordd anarferol, yn ei grys coch â llewys ffril a ffon bendefig ganddo, ac arno ysbectol steilus. Eisteddodd yntau.

‘Yr ydych mor hardd, Elin Fflur,’ meddai wrthi, a chochodd hithau. ‘Yrŵan, meiddiaf ddweud, fy mod eisoes mewn cariad â chi. A ydych chwi’n fy ngharu i?’

Craffodd arno. Ei drwyn bach serennog, ei flew du â mân bridd yn ymgydio arno, ei goesau a’i freichiau stwmp. ‘Yr wyf yn eich caru chwithau hefyd, Mr Twrch,’ atebodd. ‘Ni chredais tan hyn y tery dyn gan gariad ar yr olwg gyntaf, ond fe’m profwyd yn anghywir.’ Syllodd y ddau i’w llygaid ei gilydd yn gwenu’n ddanheddog, ac arafodd y byd o’u cwmpas.

‘Yrŵan, Elin, cyn i ni ddod i nabod ein gilydd,’ meddai Mr Twrch gan winc ddireidus, ‘dylem archebu bwyd. Wedi’r cyfan y mae’r gweinydd yma ers deg munud a does neb wedi dweud gair.’

‘Cytunaf, Mr Twrch,’ meddai Elin ac edrychodd ar y fwydlen heb ei darllen. ‘Ond ewch chwi’n gyntaf, f’anwylyd.’

‘O’r gorau. Weinydd, mi gaf innau’r pryfed genwair alla puttanesca a lemonêd.’

‘Caf innau’r un peth â’m cariad.’

Siaradasant cyn y bwyd am y byd a’i bethau. Am ba seddi y prynent i’w cartref newydd, enwau plant a faint o fîns sydd ormod mewn tun a rhyfeddent ar eu hatebion unfath, sef cadeiriau siglo, Morfudd ac Idwal, a saith-deg ac wyth. Yfent lemonêd wrth y gwydr, a chyn pob llymaid gynnig llwnc destun, ac edrychai pawb yn y bwyty arnynt yn gariadlawn a hapus dros y ferch dlos hon a gwrthrych ei serch. Nid oedd angen arni ei phren mesur i fesur gwerth Mr Twrch, yr oedd yn werth y byd i gyd yn grwn.

Nid ond ag ategwyd yr awyrgylch gan y pryd pryfiog bendigedig. Ymsugnasai’r ddau eu pryfed genwair, gan ddireidus eu bwydo i’w gilydd dros y bwrdd ambell dro, a’u troelli’n ddiwylliedig o amgylch eu ffyrc.

‘Oni chawsoch bryfed genwair o’r blaen?’ holodd Mr Twrch.

‘Un gwaith, cofiwch, pan fûm blentyn. Fy niléit oedd chwarae ym mhridd yr ardd gefn, a chreu tyllau hyd-ddi, a chanfûm un, a chan mor flasus yr edrychai fe’i llowciais yn araf a’i gnoi a gwenu, a gwyddwn bryd hynny er fy mod yn fy nghorff yn fod dynol, yn fy nghalon yr oeddwn yn dwrch daear, ac na allaswn fyth weddu byd y bobl, a hiraethais am dwmpathau pridd a chloddio am flynyddoedd, ymhob gorchwyl y gwnaethais. Er, mae safon y pryfed genwair hyn yn rhagori ar rai’r ardd.’

‘Gwir y gair, gŵyr tyrchod yr Eidal sut mae byw.’ Daeth deigryn i lygaid y creadur bach annwyl, ac aeth i lawr ar un lin ac ymbil, ‘Gwrandewch yma Elin Fflur, nid oes amdani ond priodi, awn i’r capel a siarad gair â’r gweinidog drannoeth, a byddwch yn dod i fyw ataf a chewch hynny o bryfed genwair a chwilod ag y carech. Tyrchaf balas i thi, a hyd ei neuaddau carwn ddydd a nos, ac ni fydd yn rhaid ichwi fynd yn ôl i Heno fyth canys y diwallaf pob angen sydd gennych. A dderbyniwch fy nghynnig?’

A thrannoeth y capel, cafwyd priodas fawr, ac ymgasglai’r pentref oll yn bloeddio dymuniadau da i Elin Fflur a Mr Twrch. A buont fyw o dan y ddaear, hyd nes i’r byd heneiddio, ac nad oedd dim ar ôl eithr puraf gariad gwraig a’i thwrch. 

Mae 'na rywbeth amdanat ti, na fedra i egluro