Eryrod Pasteiog VI: Cerddi'r Werin

Waldo

"Y beirdd a anghofiasant symlrwydd y gerdd, gan lunio barddoniaeth iddynt hwy eu hunain i fynnu gan ei gilydd ganmoliaeth. Enillasant gadeiriau a choronau â chwpledi ac englynion nad oeddent i'r lliaws, dim ond i ddetholedigion y maestrefi moethus. Deallusrwydd a droesant yn eiriau diystyr na allai neb eu deall. I ba le aethai barddoniaeth y werin, a diniweidrwydd yr awen? Gwaedlif calon y genedl Gymraeg a gyfnewidid am orfeddwl diangen sydd, gan amlaf na pheidio, yn ddiystyr hefyd.Y mae mawredd ein llên nid mewn cysyniadau cymhleth ond ar adain seiniau hoff y famiaith yn anwesu'r glust a gwneud i'r enaid wenu.

Yn syml, fel ag yw - y mae ein llên am ein lladd."

 

Y GATH 

Hwran ffwr ewinog

Yn chwilio darn o hadog,

O Bwllheli i Borthmadog

Erfynia bryd adeiniog,

Basdad anrhugarog;

Basdad blewog.

Y MÔR

Lwmp hylifog o angau.
Llon ei longau.
Gwae ei wymon.
Cewch fisged arno ar gwch.
Pysgod hefyd

Y GARDIGAN

Y cythraul coslyd.
Cynnes ei gaeafau – ni wêl haf.
Cyfaill yr henoed yw’r hen wallt dafad hwn....
Ni all gwylan ei gwisgo na
llewpart ei hamgyffred;
a dyna wefr y gardigan.

Y GOEDAN ‘FALA

Y pren hwn.

Y gangen hon.

Yr afalau hyn.

Gwaethaf goeden ‘fala,

Coedan ‘fala ddi-afal.

Y CYMRO

Gwron y frechdan gaws,

Salad crîm rydd ar ei fitrwt

A chan wledda arno chwardd i’r awyr

a thery ei goes gan gnoi,

canys

Cymro yw.

Ie, Cymro yw.

YR OFN

Dwi’m yn ofni dim,

‘Does dim yn ofni fi,

Megis dafad

Efo llif,

Prin yw’r bygwth yn fy mrefu

Blino'r Angylion

Pa un a erfynia dyn fwyaf, yma ar ddiwedd popeth? Bywyd di-boen ynteu farwolaeth ddi-ganlyniad; y ddau fawr anwireddadwy. Pan fo geiriau’n troi’n sŵn a mudandod yn glebran di-baid, a ffurfiau’n cydblethu gylch dy drem yn bopeth ac yn ddim byd. Nid oes yn y  dyddiau hynny law i afael ynddi a allai leddfu. Nid oes llaw. Nid oes cwmni eithr rhithiau; yn chwerthin ar dy dwpdra, yn mwynhau pob eiliad fall ac yn trwchu ar dy newyn. Ni ellir ond â fferu ac ymaros nes i bethau eto finiogi, nes i’r llwydni droi’n lliwiau, a meddwl ai’r tro nesaf y daw’r ildiad mawr.

Cylchfan bywyd a’th flinaist di. Yr un cylch mawr cythryblus, yr un anwybyddu’r allanfeydd, am na wyddost i le’r ânt. Daeth y daith yn syrffed llwyr. Sut aeth popeth o’i le? Pa ddiawl â’th hudaist lawr y lôn hon i dreisio dy enaid, a pham wyt yn ei ddilyn bob tro? Ai twp wyt ti, neu ai’r gwir yw dy fod yn mwynhau’r artaith? Sgrechiaist gangwaith i’r awyr am angel, ond nid arhosai ond am ennyd. Fe’i blinaist gan dy flinder wrth i bob bore’n araf droi’n ddiwedd newydd. Am mai ti ydi’r un all flino hyd yn oed angel. Am allu cas i’w roddi.

Anadlaf fwg fy chwerwder. Caraf ei losg ynof. A throi hynny’n awyr o nadroedd llwydion yn gwingo o’m blaen wedi hynny, fel petaent mewn dŵr berw gwyllt. Rhyfeddaf ar lonni eu poen a didrafferthrwydd eu diflannu.

Oherwydd dyna’r oll sydd rhwng yr eiliadau.

Cywilyddi ym mreuder dy feddwl, yng nghri dy eiriau. Ai fy llais i ydi hwn? Y ffaith iti anghofio’r nad arferai fod fel hyn; nid yw ond atgof chwerw o’r dyddiau llawen y ffarweliaist â nhw amser mor faith yn ôl. Cofio erfyn traethell cyn eto boddi ym môr dy dduwch a chasáu caru. 

Ond nid y tro hwn, meddaist ti. Nid y tro hwn. Ond nid wyt broffwyd ychwaith.

Eryrod Pasteiog V: Tomato o'r enw Afal

Ar awyren o’r Eidal, yn wan gan flinder a Propranolol, oddi fry Ewrob fawr, esgorwyd ar un o frenhinoedd gogoneddus y nen, y pumed o’i dras; y pumed eryr pasteiog.

*          *         *

Arferai yna fyw domato nid ond ychydig o fisoedd yn ôl; coch ei wedd a blew ar ei jest. Ei enw, fel y mae’n digwydd, oedd Afal. Sefyllfa ddisynnwyr yn wir. Yr oedd ei fam yn goeden a esgorai ar gannoedd o blant bob blwyddyn, canys mai hŵr bren ydoedd hithau a’i brigau annelwig ar eu lled o ganol dydd tan ganol nos. Ond Afal a dyfodd yn gryn domato, ac fel unrhyw domato o’r enw Afal mi drigai wrth gwrs mewn tŷ. Enw’r tŷ hwnnw oedd Y Llys, ac nid oedd ar y llys do na drysau ond ni hidiai Afal y tomato ddim am hynny. Ta waeth, yr oedd yntau Afal - sydd, chwychwi gofiwch, yn domato - am resymau rhy ddwfn a rhy niferus i roddi iddynt fy llawnaf sylw yma, yn uchel ei barch yn y gymuned leol. Nid oedd lai na chyfreithiwr, a pha syndod ac yntau’n byw mewn annedd ddi-do, ddi-fur o’r enw Y Llys? Wrth ei waith, fodd bynnag, gweithiai mewn perllan, a hynny am nad oes angen ar neb, hyd yn oed yn y dwthwn goleuedig hwn, domato o gyfreithiwr. Na, yn wir, maes i greaduriaid yw’r gyfraith, nid cnwd.

Yn sicr, nid oes angen mynd i fanylder peryglon bod ag enw fel Afal a gweithio mewn perllan pa un a ydych domato ai peidio. Do, mi drigodd wrth ei waith, ac ni chafwyd achos llys am nad oedd modd dod o hyd i gyfreithiwr addas i domato; Afal ei hun oedd yr unig un a allasai gyflawni’r fath orchwyl. Yr eironi cas! Yr oedd achos ei dranc mor amlwg, fodd bynnag, fel na wyddai unrhyw un beth ydoedd ac am na chanfuwyd ohono ddim eithr ambell hedyn a’r tynerwch a’i nodweddai, beryg na chlywo’r byd wir cas ei ddiwedd.

Y berfedd ar y borfa - cofiwn ef.

Dwi’n meddwl na llgodan fytodd o.

Neu afr.