Snobyddiaeth ieithyddol

Does neb erioed wedi gadael sylw ar y blog hwn sy wedi 'ngwylltio i'n gacwn - dydw i ddim fel rheol yn ymateb fel'na i bethau ar y rhyngrwyd, gan bobl ddienw yn arbennig. Ond heddiw dw i wedi gwylltio. Na, sori, dwi 'di ffycin gwylltio. Mi adawyd y sylw hwn ar y blogiad diwethaf:

Beth sydd angen yw wneud ydi cymeradwyo pobl am gymryd rhan i gyfiethu Twitter i'r Gymraeg. Ydi mae nhw'n defnyddio Google Translate, Ydi mae eu threigliadau a sillafu yn warthus ond pwynt y prosiect ydi gwella iaith rhywyn.
Dwi wedi cyfiethu rhai ymadroddion ac yn gwybod fod nhw'n anghywir drwy obeithio fe fydd rhywyn yn dod ac yn rhoid fersiwn gwell ymlaen.
Fe fydd Twitter i'r Gymraeg ddim yn barod i'r cyhoedd am tua flwyddyn arall. Mae yna lawer o waith profi i'w wneud cyn hynny.
Yn ôl yn mis Rhagfyr mi oedd ni'r Cymru yn cwyno am dirywiad yn y nifer oedd yn siarad a ddefnyddio y Gymraeg. Beth sydd ddim angen ydi mwy o snobyddiaeth iaith. 

Be sy wedi fy ngwylltio yn benodol ta? Ddyweda i wrthoch chi. Y frawddeg olaf, a pharodrwydd diddiwedd cymaint o bobl i luchio'r cyhuddiad 'snobyddiaeth iaith/ieithyddol' at rywun am feiddio dweud bod rhywbeth yn is-safonol neu'n anghywir. Mae o'n bathetig a dw i wedi cael llond twll fy nhin ohono.

Oes, mae 'na snobyddiaeth ieithyddol yn digwydd - ro'n i'n meddwl bod hanes Robyn Lewis yn enghraifft berffaith a dweud y gwir. A dwi'n cydnabod ac yn dallt mewn ambell i gyd-destun dydi Cymraeg 'rhy Gymraeg' (os dach chi'n dallt be sy gen i) ddim yn beth da o gwbl. Mae 'na lot bethau yn cael eu cyfieithu yn 'rhy posh' neu mewn ffordd rhy fawreddog - gan gyfieithwyr gwael weithiau, ond yn amlach na pheidio gan bobl sydd ddim yn gyfieithwyr.

Ond wir-yr, ydi safon yr iaith mor isel ein bod ni'n barod i alw pobl sy'n cwyno am gamsillafu a chamdreiglo yn 'snobs ieithyddol'? Wir-yr? Cym off it!

Cyfeirio'n benodol at Twitter oeddwn i yn y blogiad gwreiddiol, a dw i'n sticio at be ddywedais i, mae rhai o'r cyfieithiadau yn "ffycin uffernol" ac isio'u newid. Rhaid bod rhywfaint yn dod o Google Translate ac mi ddyweda i hyn y funud yma mae Google Translate yn shait peidiwch â'i ddefnyddio i gyfieithu uffar o ddim. Ac mae'r ffaith i rai pethau gael eu cymeradwyo yn ddigalon ddigon ynddo'i hun. Ond nid sôn am Twitter ydw i yn y blogiad hwn so dyna daw ar hynny.

Iasgob, 'snobyddiaeth ieithyddol'? A fuasech chi'n galw rhywun yn cwyno am gamsillafu cyson yn Saesneg yn ieithsnob? Nafsach, fydda chi blydi wel ddim. Buaswn i ddim yn galw hanesydd yn 'snob hanes' tasa fo'n dweud wrtha i fod Brwydr Hastings yn 1066 yn lle 1166 achos mi faswn i'n rong. Efo gramadeg mae 'na reolau, ac maen nhw'n gywir neu'n anghywir (ydi, mae gramadeg ein hiaith yn anorfod gymhleth o bosib, ond dadl arall ydi honno).

Felly dyma gri arall, sydd y tro hwn yn flin yn hytrach nag yn awgrym. A neith pobl plîs stopio gweiddi 'snob ieithyddol' bob tro mae rhywun yn pwyntio allan bod rhywbeth ysgrifenedig yn anghywir neu'n wael? Dydi dweud y dylai rhywbeth fod yn gywir neu ei fod yn crap ddim yn gwneud rhywun yn 'snob ieithyddol'.

Ond efallai wir mai fi sy'n anghywir, ac y dylen ni gyd jyst sillafu, cystrawennu a chreu treigladau ym mha bynnag ffordd y mynnom!

Cri'r Cyfieithydd

Does 'na ddim lot o yrfaoedd sydd ag elfen fwy personol iddynt na chyfieithu, a dydi cyfieithwyr ddim yn licio gwaith ei gilydd yn aml iawn - neu, yn hytrach, elfen gref o 'fi sy'n iawn ac fi sydd orau' ydi o. Ac mi ydan ni'n cwyno amdanom ein gilydd hefyd, o gwyno am gyfieithwyr llawrydd sydd methu â chyfieithu ond yn ennill arian gwell na rhai mewn cwmnïau, i gwmnïau sy'n argyhoeddedig mai dim ond y nhw all gyfieithu'n safonol, i gyfieithwyr y Llywodraeth a allai gyfieithu'r Cofnod cyfan yn fewnol, a llawer mwy yn gwbl ddidrafferth, petaent yn cyfieithu cymaint o eiriau y diwrnod ag unrhyw gyfieithydd arall sydd ddim yn gweithio i'r Llywodraeth...

Mae rhai yn cyfieithu'n llawer rhy llythrennol, eraill yn rhy llafar, ac eraill yn gwneud i'r pethau symlaf swnio fel dogfen gyfreithiol gymhleth. Mae eraill yn meddwl y gallan nhw gyfieithu jyst  achos bod ganddyn nhw Gymraeg da, ac eraill sy'n arloesol i'r graddau eu bod yn creu treigladau newydd sbon na welwyd mohonynt erioed.

O be mae o werth, fydda i'n licio meddwl fy mod i'n dda wrth fy ngwaith, a bod gennyf fy arddull fy hun a bod honno'n un addas a darllenadwy. Fydda i hefyd yn meddwl, yn ddigon trahaus, fod gen i rywfaint o ddawn am droi pethau cymhleth yn Saesneg yn bethau syml yn Gymraeg. Ond dw i'n gwybod bod 'na gyfieithydd yn llechu'n rhywle a fyddai'n darllen fy ngwaith ac yn meddwl ei fod o'n dda i ddim. A beryg mi feddyliaswn yr un peth amdano yntau. Byd bach felly ydi byd y cyfieithydd.

Dydi hynny ddim yn meddwl bod cyfieithwyr yn bitchy. Dydyn nhw ddim - mae rhai o'm ffrindiau gorau i'n gyfieithwyr. Er, dw i'n dallt yn iawn y disgrifiad a wnaed ohonynt gan ffrind i ffrind - paranoid bunch of freaks. Mi ydan ni'n gallu bod yn paranoid iawn am ein gwaith ein hunain, ac mae cyfieithu yn un o'r gyrfaoedd hynny sydd yn atyniadol iawn i bobl, wel, od. Od iawn ar adegau.

Ddywedish i wrthoch chi erioed fod gen i benglog o Ffrainc yn y bathrwm?

Ta waeth, rhyw ddadleuon felly y byddwn ni'n eu cael ym myd bach cyfieithu ond mae 'na un peth 'dan ni i gyd yn gytûn amdano - dydach chi ddim yn gallu cyfieithu. Na, dydach chi ddim. Does 'na dim yn gwylltio cyfieithydd yn fwy na rhywun yn dweud "dw i'n cyfieithu yn gwaith hefyd (noder rheswm)" pan nad ydyn nhw actiwli yn gyfieithydd. Dealladwy yn tydi? Sgil ydi cyfieithu, a dydi o ddim yn sgil y gall pawb ei meistroli - hyd yn oed os oes ganddyn nhw Gymraeg cystal â William Morgan.

Yrŵan, mi ges ddadl fach efo Siân Tir Du (sy'n blogio hyd yn oed yn llai aml na fi erbyn hyn) am gyfieithu Twitter, ar Twitter. Ddaru mi awgrymu ei bod yn well i gyfieithwyr beidio â heidio ato i helpu allan gan ei fod yn well i gael pobl 'gyffredin' (er diffyg gair gwell, ond i gyfieithydd mae unrhyw un sydd ddim yn gyfieithydd yn gyffredin iawn) greu'r peth er eu budd nhw. Prin fod yna gyfieithydd sydd heb o leiaf unwaith syrthio i'r fagl 'cyfieithu er cyfieithwyr eraill', sy'n dueddol o ddigwydd yn arbennig mewn swyddfa gan y bydd rhywun arall yn prawfddarllen eich gwaith.

Ond na, ebe Siân.

A Siân oedd yn iawn.

Dw i 'di bod yn cyfieithu bach o Twitter yn ddiweddar, yn benodol achos dydw i ddim yn y gwaith ar y funud - wedi'r cyfan, peth diwethaf dwisho'i wneud ydi cyfieithu'n wirfoddol ar ôl diwrnod o gyfieithu. Argoledig. Mae 'na lot iawn iawn o gyfieithiadau Twitter - nifer a gymeradwywyd - yn ffycin uffernol. Dydw i ddim yn jyst cyfeirio at y ffordd mae pethau'n cael eu geirio, ond yn hytrach pethau sylfaenol fel sillafu a threiglo. Fydd Twitter, pan gyhoeddir y fersiwn Gymraeg, yn siop siafins.

Iawn, bitshiad da oedd lot o'r uchod, ond wir-yr, apêl fach hefyd i rywun sy'n licio'i Dwityr erbyn hyn - os ydach chi ar Twitter a bod ganddo chi Gymraeg da, rhowch gynnig ar ei gyfieithu neu jyst dewis o blith y cyfieithiadau mae eraill wedi'u cynnig, achos y ffordd mae hi beryg fydd y fersiwn Gymraeg mor wael na fydd neb isio'i defnyddio hi beth bynnag

Heb Fangor, heb Aber, heb Gaergybi, heb Lanelli...

Yn 2001 roedd 'na bedair sir Gymraeg, ond roedd gan bob un o'r rheini rywbeth arall yn gyffredin rhyngddynt. Roedd ym mhob un ardal a oedd yn sylweddol llai Cymraeg na gweddill y sir. Dw i wedi clywed sawl gwaith pobl yn dweud y byddai'r Gymraeg yn gryfach pe na bai'r darnau hyn o'r sir yn rhan o'r siroedd a'u bod nhw'n "dragio" gweddill y sir i lawr.

Ond a oedd hynny'n wir mewn gwirionedd? Does ganddo ni mo ystadegau 2011 ar hyn o bryd - fe'u cawn mewn rhyw fis - ond prin fod y sefyllfa'n eithriadol o wahanol o ran hyn ddeng mlynedd yn ddiweddarach.

I ddechrau dylid nodi'r pedair ardal sydd dan sylw: Ynys Cybi yn Sir Fôn; Bangor yng Ngwynedd; Llanelli yn Sir Gâr ac Aberystwyth yng Ngheredigion.

Dylid nodi hefyd, yn sicr yn achos y tri cyntaf, y gwelwyd cwymp mawr yng nghanran y bobl sy'n siarad Cymraeg yn y llefydd hyn dros yr 20-30 mlynedd ddiwethaf, i'r graddau bod y cwymp cyffredinol a welwyd yn 2001 yn y siroedd hynny i raddau cymharol yn deillio o'r cwymp a welwyd yn yr ardaloedd penodol hynny. Dydw i ddim yn sicr, ond dw i'n meddwl bod y sefyllfa yn Aberystwyth ychydig yn wahanol.

Peth arall sy'n gyffredin rhwng y pedwar lle ydi mae nhw ydi cymunedau mwyaf eu siroedd cyfatebol - yn achos Llanelli ac Ynys Cybi (yr oedd 85% o Gaergybi yn 2001) o lot fawr. Felly bydd unrhyw gwymp yn yr ardaloedd hyn yn effeithio'n fawr ar ganran gyffrdinol y sir gyfan.

Yn gyntaf, Sir Fôn ac Ynys Cybi

	Poblogaeth	Siarad Cymraeg	Canran	Gwahaniaeth ardal / cyffredinol
Ynys Cybi	12,639	5,770	45.7%	-14.1%
Gweddill y sir	52,040	32,939	63.3%	+3.5%
Ynys Môn	64,679	38,709	59.8%

 Cwymp ar Ynys Cybi oedd y rheswm pennaf dros y dirywiad yn Ynys Môn y tro diwethaf, a chan fod ond dirywiad bach ym Môn y tro diwethaf, tybed faint o hynny y gellir ei briodoli i ardal Caergybi? Ymddengys i mi fod Ynys Môn yn gyffredinol yn ymddangos yn un o'r ardaloedd lle mae'r Gymraeg wydnaf y dyddiau hyn - yn ystadegol, hynny ydi. Ta waeth, rhyw fymryn yn Gymreiciach fyddai Môn minws Caergybi, ond mae'n dangos bod y Gymraeg yn dal ei thir yn llawer gwell ar yr ynys ei hun nag ar Ynys Cybi.

	Poblogaeth	Siarad Cymraeg	Canran	Gwahaniaeth ardal / cyffredinol
Aberystwyth	11,136	4,055	36.4%	-15.4%
Gweddill y sir	61,748	33,717	54.6%	+2.8%
Ceredigion	72,884	37,772	51.8%

Mymryn bach yn fwy Cymraeg fyddai Ceredigion heb Aberystwyth, sy'n llai Cymraeg na gweddill y sir ers cyn cof beth bynnag, ond roedd mwyafrif go lew heb y dref. Mi fuaswn i'n mentro dweud, pan ddadansoddwn ystadegau 2011 mewn mis, y gallai fod mwyafrif Cymraeg ei iaith yng Ngheredigion ac eithrio Aberystwyth. Er, dydi hynny ddim yn golygu mai dim ond yn Aber y mae Seisnigeiddio yn mynd rhagddo - fe wyddom i'r gwrthwyneb. Ond mae 'na galondid yma o wybod bod myfyrwyr yn chwarae rhan fawr yn hyn o beth yn hytrach na mewnfudwyr parhaol.

	Poblogaeth	Siarad Cymraeg	Canran	Gwahaniaeth ardal / cyffredinol
Bangor	13,310	6,166	46.3%	-22.4%
Gweddill y sir	99,490	71,329	71.7%	+3.0%
Gwynedd	112,800	77,495	68.7%

Ac eithrio ambell i fan yn ne'r sir, mae Bangor yn Seisnicach o lawer na Gwynedd yn gyffredinol - o lawer iawn a dweud y gwir. Mae'r bwlch rhwng Bangor a gweddill y sir yn fwy nac yn y siroedd eraill â'u mannau Seisniciaf o bwys. Yng ngweddill y sir roedd siaradwyr Cymraeg yn fwyafrif enfawr. Ac mae'n hysbys bod dirywiad enfawr yn y Gymraeg ym Mangor dros yr 20 mlynedd ddiwethaf. Mae'n debyg y cawn ddarlun cymysg iawn o Wynedd y tro hwn - buaswn i'n rhagdybio y bydd rhai ardaloedd yn galonogol o gadarn, ac eraill yn siom garw. Ond mentrwn i ddweud y bydd y cwymp ym Mangor yn fwy na gweddill y sir (3%), ac fel yr ardal fwyaf poblog mae hynny'n ystadegol bwysig. Efallai bod Gwynedd fwyaf yn parhau'n gadarn, wedi'r cwbl. Cawn weld.

	Poblogaeth	Siarad Cymraeg	Canran	Gwahaniaeth ardal / cyffredinol
Llanelli	42,940	14,340	33.3%	-16.8%
Gweddill y sir	124,443	69,462	55.8%	+5.7%
Sir Gâr	167,373	83,802	50.1%

Yn olaf, dyma Sir Gâr - y sir sydd fel petai heb ffrind yn y byd ar y funud - ac ardal Llanelli (sef y dref ei hun a hefyd Lanelli Wledig). Fel y gwelwch, byddai Sir Gâr yn 2001 wedi bod yn sylweddol Gymreiciach heb ardal Llanelli yn rhan ohoni. Mentrwn i ddweud y bydd hynny'n wir eto y tro hwn, ond nid i'r graddau y bydd siaradwyr Cymraeg yn fwyafrif yng ngweddill y sir. A fydd 'na gwymp mawr yma? Bydd angen gweld yr ystadegau lleol er mwyn gweld darlun cwbl gyflawn o broblemau'r Gymraeg yma, a ph'un a ydi gweddill y sir yn dilyn patrymau a welwyd yn Llanelli y tro diwethaf.

Ond dyma'r casgliad cyffredinol. Fyddai'r Gymraeg ddim llawer cryfach ar lefel sir gyfan yng Ngwynedd, Ynys Môn na Cheredigion heb Fangor, Ynys Cybi ac Aberystwyth. Tybia rhywun y bydd y Gymraeg yn dirywio mwy ym Mangor ac ar Ynys Cybi na'r dirywiad sir-gyfan cyffredinol, sydd mewn ffordd wyrdroedig, yn galonogol o ran cymunedau gwirioneddol Gymraeg. Er, mentra i ddweud, na fydd yr ystadegau yn galonogol yng ngwir ystyr y gair, chwaith.

Yn Sir Gâr buaswn i'n reddfol feddwl efallai na fydd cwymp yn Llanelli yn wahanol i'r hyn a welwn y tu hwnt i weddill de-ddwyrain y sir, ond cawn weld. Ond y casgliad ydi hyn: dydi'r ardaloedd mawr, mwy Seisnigaidd, ar y cyfan, ddim yn gwneud gwahaniaeth anferthol i Gymreictod cyffredinol Sir.

Rhaid i mi gyfaddef, nid dyna'r casgliad yr oeddwn yn disgwyl ei ffurfio ar ddechrau'r blogiad yma! Fydd yn ddiddorol gweld patrwm 2011.