Polau Ashcroft - rhai ystadegau difyr ar Blaid Cymru

Dwi mewn brys, ond mae ambell beth wedi fy nharo ym mholau’r Arglwydd Ashcroft o ran ffigurau Plaid Cymru. Dwi ddim yn gwneud pwynt gwleidyddol yn y post hwn, felly dyma eu cyflwyno ac nid eu dadansoddi.

Yn gyntaf, bwriad pleidleisio pobl 18-24. Mae’r cwestiwn penodol hwn yn ymwneud â meddwl am yr etholaeth y maen nhw’n byw ynddi.

Etholaeth	18 – 24 oed	Cyffredinol
Brycheiniog a Maesyfed	6%	6%
Canol Caerdydd	7%	8%
Gogledd Caerdydd	13%	6%
Gorll. C’fyrddin a De Penfro	27%	14%

Yr ail ydi pwy fyddai’n well gan bleidleiswyr Plaid Cymru i ffurfio’r llywodraeth nesaf – mae amryw ddewisiadau ond dyma’r rhai o ran llywodraeth Lafur (gan gynnwys clymblaid Llafur a Dem Rhydd) neu llywodraeth Geidwadol (gan gynnwys clymblaid Ceidwadwyr a Dem Rhydd). Ni ddadansoddwyd ymatebion y rhai oedd am bleidleisio i’r Blaid yng Nghanol Caerdydd ar y cwestiwn hwn.

Etholaeth	Llafur (+ clym. DRh)	Ceidwadol (+ clym. DRh)
Brycheiniog a Maesyfed	47%	41%
Gogledd Caerdydd	67%	29%
Gorll. C’fyrddin a De Penfro	48%	38%

Efallai bod y tabl uchod yn dweud rhywfaint am natur wahanol cefnogaeth y Blaid mewn ardaloedd gwahanol, rhywbeth nad ydi pawb yn y Blaid yn ei gydnabod.

Wrth gwrs, mae maint y samplau i'r ffigurau penodol hyn uchod yn fach iawn - efallai'n rhy fach i ddod i unrhyw gasgliad pendant yn eu cylch - ond maen nhw serch hynny'n ddifyr yn fy marn i.

 

Ffynonellau:
Arglwydd Ashcroft –Brycheiniog a Maesyfed
Arglwydd Ashcroft – Canol Caerdydd
Arglwydd Ashcroft – Gogledd Caerdydd
Arglwydd Ashcroft –Gorllewin Caerfyrddin a De Penfro

Proffwydo 2015

Y mae darogan gwleidyddol yn rhywbeth ffôl i’w wneud mewn difrif, all unrhyw un call ddweud hynny wrthoch chi. Ond mae o hefyd yn rhyfeddol o hwyl. Wel, o fath. Yn ôl yn 2009/10, mi wnes i gyfres fanwl o flogiadau yn ceisio darogan beth fyddai’n digwydd yn etholiad cyffredinol 2010, a oedd yn rhai o’r blogiadau mwyaf poblogaidd i mi eu hysgrifennu erioed. Bryd hynny doedd yna fawr ddim dadansoddi manwl, fesul sedd yn sicr, o wleidyddiaeth Cymru. Dydi’r sefyllfa honno heb wella llawer, er bod blog a pholau piniwn rheolaidd Elections in Wales erbyn hyn yn cynnig lot o ddadansoddi difyr a defnyddiol ynghylch y sefyllfa wleidyddol Gymreig.

Roedd etholiad 2010 yn un difyr, ond mi fydd 2015 yn fwy difyr. Mae UKIP yma i aros, ac mi fydd yn cael effaith ar ganlyniadau mewn amryw seddi. Ychwaneger at hyn y chwalfa debygol a welwn ym mhleidlais y Democratiaid Rhyddfrydol, perfformiad cymharol cadarn y Ceidwadwyr ym mholau piniwn Cymreig, segura cymharol Plaid Cymru a segura, os nad dirywiad, y bleidlais Lafur (o ran polau Cymreig y blynyddoedd diwethaf o leiaf) – wel, wn i ddim beth i’w feddwl.

Rŵan, fydda i ddim yn cynnig dadansoddiadau i bob sedd fel y gwnes yn Proffwydo 2010, ond mi fydda i’n edrych ar obeithion y pleidiau, ac efallai’n bwrw golwg ar ambell sedd all fod yn ddiddorol, dros yr wythnosau a’r misoedd nesaf – yn bennaf achos fod darogan etholiadau yn demtasiwn na fedra i ei gwrthsefyll. A chan fy mod i erbyn hyn ddim yn uniaethu nac wedi’i fy alinio ag unrhyw blaid wleidyddol, dwi’n gobeithio y galla i gynnig dadansoddi cwbl ddiduedd.

Fydda i’n edrych yn gyntaf ar y Democratiaid Rhyddfrydol, a bydd y blogiad hwnnw’n ymddangos naill ai mewn rhai dyddiau neu’n gynt.

 

Champion felly. Dyna ‘mywyd i wedi’i sortio am rai misoedd.

Cyflwr cenedlaetholdeb yng Nghymru

Dydw i ddim am ddadansoddi refferendwm yr Alban. Fyddai o’n cymryd yn rhy hir, a dwi, fel nifer ohonoch, yn gwbl ddigalon ynghylch y peth. Ond o leiaf o ran yr Alban dwi’m yn gwbl anobeithiol. Daw eto refferendwm i’r Alban, ac os dim arall bydd y newidiadau demograffig yn ei gwneud yr un hwnnw’n haws ei ennill. Er, mae rhywun yn amgyffred y bydd y sefydliad Prydeinig yn fwy parod at hwnnw ac efallai’n llai amaturaidd y tro nesaf o’r cychwyn cyntaf.

Ta waeth, Cymru, nid yr Alban, sy’n bwysig i mi. Dwi’n rhyw deimlo fod yn rhaid i’r Alban ennill annibyniaeth i Gymru ei dilyn, ac eto dydw i ddim yn gwbl sicr y gwnaiff am lu o resymau, o’n demograffeg i’n diffyg hunanhyder. Ond yn fwy na hynny, y broblem ydi’r arweinyddiaeth wleidyddol ymhlith cenedlaetholwyr Cymru.

Dwi’n un o’r bobl ddiflas ‘na sy’n hoffi trafod gwleidyddiaeth a dwi’n ddigon ffodus i nabod pobl eraill sy’n licio gwneud hynny hefyd. Felly poetsh o feddyliau’n deillio o sgyrsiau lu dros fisoedd maith ydi’r blogiad hwn mewn difrif. Cyffrowyd nifer ohonom gan yr hyn sy wedi bod yn digwydd yn yr Alban dros y flwyddyn ddiwethaf, a pham lai? Achos y gwir ydi ein bod wedi gorfod troi at yr Alban i gael rhywbeth i wenu amdano. Yr ymdeimlad amlycaf ymhlith cenedlaetholwyr yng Nghymru ydi digalondid llwyr, yn ymylu ar anobaith.

Mae ‘na lu resymau dros hyn, ond nid o’n cymharu ein hunain â’r Alban ond edrych ar Gymru ei hun. Mae’n sgwrs y dylid bod wedi’i chael ers talwm. Efallai dyma’r amser i wneud hynny. Y mae dwy agwedd arni. Hon yn fras ydi’r gyntaf.

Y broblem fwyaf ydi bod y blaid Lafur wedi llwyddo i ddominyddu bywyd cyhoeddus yng Nghymru. Bron yn gyfan gwbl. Mae Llafurwyr lond y lle yn uchaf swyddi cyhoeddus ein gwlad boed yn y wasg, yn y cyfryngau, yn y gwasanaeth sifil, yn yr Undeb Rygbi – mae hyd yn oed ein Comisiynydd Iaith aneffeithlon yn Llafurwraig ronc. Does ‘na ddim craffu ar lywodraeth o’r herwydd.

 

Daw’r diffyg craffu mwyaf o du’r BBC, y mae llawer ohonom yn gwybod nad yw’n fwy nag ymerodraeth Lafuraidd waeth bynnag. A phan mae straeon sy’n peri embaras i’r Llywodraeth yn torri maen nhw’n gwybod sut i ddelio â’r peth - maen nhw’n cyflogi’r rhai sy’ngyfrifol amdanynt (cofnod 2.5).

 

Yn gryno, mae’r sefydliad Cymreig – yn wahanol i fod yn grachach cenedlaetholgar (chwedl Llafur) – ddim mwy nag yn hierarchaeth Lafur gwbl, gwbl lwgr a hynod bwerus. Mae ‘na genedlaetholwyr neu Geidwadwyr yno hefyd, ond fel rheol maen nhw’n cael eu cadw i’r cyfryngau Cymraeg ac ymhell wrth y swyddi mawr eraill. Mae’n sefyllfa afiach sy’n llawn haeddu ei chymharu â gwladwriaeth Sofietaidd.

 

Ond mewn gwlad sy’n cael ei sathru a chael tlodi economaidd, diwylliannol a deallusol wedi’i orfodi arni, pa syndod nad oes neb yn sylwi, ac nad oes ots ganddyn nhw chwaith.  Y mae gorthrwm yn glyfar, a thydi ffydd, cariad a gobaith ddim hanner digon i’w drechu.

*             *             *

O du un lle yn unig, y tu allan i’r cyfryngau annibynnol Cymraeg eu hiaith bychain, y daw craffu, sef ymhlith gwrthbleidiau’r Cynulliad. O, mam bach. ‘Motsh gen i am y Ceidwadwyr na’r Democratiaid Rhyddfrydol – a dwi’m yn nabod fawr neb sy’n eu cefnogi – ond mae’r anobaith llwyr ymhlith cynifer o genedlaetholwyr pan ddaw hi at Blaid Cymru yn rhywbeth dwi wedi’i glwad dro ar ôl tro ar ôl tro ers misoedd. Tystiolaeth anecdotaidd ydi hynny, dwi’n deall, ond maen nhw’n mynd o’r Siôr i’r Cornwall a thydi o’m yn gwyno er mwyn cwyno chwaith. 

 

Dywed nifer fod grŵp Cynulliad Plaid Cymru yn fwy galluog, mewn rhai ffyrdd, na’r un Llafur.  Mae’r llywodraeth Lafur bresennol yn rhyfeddol o wael. Dylai unrhyw un ag unrhyw allu gallu manteisio ar sefyllfa o’r fath. Y broblem ydi dydi Plaid Cymru jyst ddim efo’r gallu hwnnw. 

 

Glywais i echnos y berl mai “problem Plaid Cymru ydi ei gwleidyddiaeth a’i gwleidyddion” - gallai neb fod wedi taro’r hoelen ar ei phen yn well. Gallwn fynd i drafod ei gwleidyddiaeth am oes pys, ond wna i ddim. Jyst mynegi anobaith fod y rhai yn uwch swyddi allweddol Plaid Cymru i gyd yn ffeministiaid blin, asgell chwith diddim sy’n dilyn gwleidyddiaeth blentynnaidd a heb ronyn o allu deallusol na greddf wleidyddol. A dyna fi wedi ei dweud hi.

 

Ond o ran ei gwleidyddion – mae hon yn broblem wirioneddol gan Blaid Cymru ar hyn o bryd. Allan o’r 11 aelod cynulliad sydd gan y Blaid, a dwi ddim am enwi neb, ond pedwar fyddwn i’n dweud sy’n haeddu bod yno. O’r pedwar sy’n deilwng, un yn unig sydd efo’r gallu i arwain y Blaid (a thydi’r person hwnnw ddim yn ei harwain, gyda llaw). Byddai o leiaf dri AC Plaid Cymru yn ffodus bod yn gynghorwyr sir petaent yn aelodau o’r SNP. A ffyc mi, fyddwn i’m yn meiddio adrodd rhai o’r straeon (o ffynonellau dibynadwy) dwi’n eu clywed am rai o’u ACau nhw, ond mae rhai ohonynt nid llai na’n ffycin disgrês.

 

Gyda llaw, mae hynny’n mynd am y pleidiau eraill hefyd. Mae ‘na ddigon o ACau y mae’n rhyfeddol eu bod yn gallu sefyll heb sôn am sefyll etholiad, ac mae pob un ohonynt yn warthus. Ond y broblem i Blaid Cymru ydi nad ydi hi’n gallu eu disodli achos dydi hi fawr gwell ei hun. Lwcus ‘mod i ddim yn ddigon thic i enwi neb, de?

 

Wir-yr. Tra bod yr SNP yn llunio dadleuon economaidd cadarn a manwl, yn creu gweledigaeth, mae Plaid Cymru’n dweud wrthon ni y gallwn ni gael ein hysbrydoli gan Dîm Cymru Gemau’r Gymanwlad ac yn trafod “economic levers” amhenodol. Synnwn i ddim fod yr SNP wedi ochneidio’n ddwfn o weld bod rhai o genedlaetholwyr Cymru’n dod fyny i’w helpu yn y refferendwm. Mae’r peth yn embaras. 

 

*             *             *

Deilliodd y blogiad hwn nid am fy mod i’n chwerw am ganlyniad yr Alban, er dwi’n siŵr ei fod yn swnio felly. Daw o siarad eithaf dwfn efo cymaint o gyd-genedlaetholwyr, y rhan fwyaf â syniadau a syniadaeth wahanol i mi, dros fisoedd maith. 

 

Fydd rhai ohonoch sy wedi cyrraedd y pwynt yma yn y blogiad hwn yn rhannu’r gofidion hynny. Ond mae’n cymryd deryn glân i ganu, a bydd eraill yn meddwl yn ddig “be ffwc wyt ti’n neud ond am gwyno dros y we, yn ddiffiniad perffaith o keyboard warrior?”. Ac mi fyddech chi’n iawn i ofyn hynny.

 

Ond dyma’r broblem sy gen i. Dwi ddim yn gwybod beth allwn i wneud – ond yn fwy na hynny dwi’m yn gwybod beth y gellid ei wneud. ‘Sgen i ddim syniad. Dwi’n nabod pobl llawer, llawer clyfrach a llawer mwy deallusol na fi a bron yn ddieithriad maen nhw hefyd wedi cyfleu’r un peth. ‘Sneb yn gwybod beth i’w wneud, er ein bod ni’n gwybod beth ydi’r broblem. Mae ‘na bob math o atebion i’w cael: mae rhai wedi dweud cael mewn i’r swyddi allweddol cyhoeddus hynny drwy ryw fodd, eraill yn crybwyll fod angen ysgubo Plaid Cymru ymaith gan blaid genedlaetholgar arall, eraill yn dweud nad gwleidydda ydi’r ateb, rhai yn dweud bod angen mudiad llawr gwlad anwleidyddol. Digonedd yn gweld dim gobaith o gwbl.

 

Fel y dywedais, o’m rhan i, ‘sgen i ddim clem pa un sydd gywir, os unrhyw un.

 

Dwi dal er popeth, dwi’n meddwl, yn meddwl mai Plaid Cymru ydi’r ateb gorau. Ond mae angen arni strategaeth eang - mae angen cyflafan go iawn oddi mewn i’r Blaid ei hun i waredu’r sbwriel sydd wedi’i gasglu dros gyfnod o ddegawd a mwy, mae angen iddi ffeindio ffrindiau yn y sefydliadau Saesneg Llafur hynny i ddylanwadu, mae angen iddi lunio glasbrint manwl iawn o Gymru fel y mae ac fel y gallai fod, mae angen iddi wirioneddol, wirioneddol ail-argyhoeddi ei chefnogwyr traddodiadol ei bod yn dal yn driw iddynt (efallai cyn hyd yn oed dechrau meddwl am ehangu i’r ardaloedd Seisnig h.y. back to step one), mae wir angen arni wleidyddion gwell (a mentrwn i ddweud gweithwyr mewnol gwell) ac yn olaf ac yn bwysicaf rhaid iddi fod yn gwbl, gwbl ddigyfaddawd a didostur wrth ymosod ar Lafur yng Nghymru.

 

A Duw ag ŵyr, jyst ella wedyn fydd ‘na lygedyn o obaith.

Clymblaid 2016: rhaid dweud na

Aeth rhywbeth ‘dan y radar’ wythnos diwethaf - ddim yn rhywbeth mawr ond mae’n werth ei drafod. Stori yn y Western Mail ydoedd, gyda Jocelyn Davies AC (y cyn-Ddirprwy Weinidog Tai yn Llywodraeth Cymru’n Un)  yn dweud, heb unrhyw amwyster, y byddai’n llwyr gefnogi Plaid Cymru yn mynd i glymblaid arall â Llafur ar ôl etholiadau 2016. Cafodd y stori ei thrydar gan Adam Price, sy’n ensynio’i gefnogaeth yntau i’r syniad (a gwyddom pa mor ddylanwadol ydi Adam Price yn y Blaid), a does fawr ddim amheuaeth fod yna bobl yn y Blaid sydd hefyd yn gefnogol i’r syniad (Dafydd Êl yn un amlwg arall).

Fel y gwyddoch, tydw i ddim yn aelod o’r Blaid ond dwi’n gefnogol iddi ar y cyfan. Ond mae’r syniad o ailgodi Cymru’n Un yn gyrru ias oer lawr fy nghefn, am fwy nag un rheswm – ac mae gwybod bod ‘na bobl ddylanwadol yn y Blaid yn ei chefnogi ond yn ategu’r ias honno.

Gawn ni un peth o’r ffordd. Roedd Cymru’n Un, ar y cyfan, yn llwyddiannus. Does ‘na ddim amheuaeth mai’r llywodraeth honno oedd y fwyaf effeithiol a welsai’r Cynulliad erioed. Ac o weld pa mor bathetig ydi’r llywodraeth bresennol, allwch chi ddim ond â dod i’r casgliad mai mewnbwn Plaid Cymru fu’n gyfrifol am hynny i raddau helaeth. Serch hynny, roedd 2011 yr etholiad gwaethaf a gafodd y Blaid erioed yn y Cynulliad. Tydw i ddim yn siŵr a ydi pawb yn y Blaid yn deall yn llwyr pam.

Ni wnawn i sôn am y ffaith fod y blaid leiaf mewn clymblaid yn tueddu i gael ei niweidio na hinsawdd wleidyddol 2011 yma – mi wn yn iawn fod rheini’n ffactorau yn yr etholiad hwnnw ac maent wedi'u hen ddadansoddi a'u trafod.

Ond dwi’n meddwl ei bod ‘na ffactor symlach ar waith. Tydi nifer o’r bobl sydd o blaid ailgodi Cymru’n Un efallai ddim yn deall natur carfan helaeth o bleidlais Plaid Cymru - dwi'n dweud deall ond bod yn fwriadol ddall i'r peth dwi'n ei olygu mewn difrif. Ydi, mae hi’n bleidlais dros y Blaid ei hun, ond mae hi’n rhywbeth arall, o'r cadarnleoedd i'r Cymoedd – mae hi’n bleidlais wrth-Lafur. Dydi pobl ddim yn pleidleisio dros y Blaid er mwyn iddi gadw Llafur mewn grym, maen nhw’n pleidleisio drosti am eu bod nhw am ddod â’r gyfundrefn unbleidiol sydd ohoni yng Nghymru i ben. Ni waeth beth a wnaeth y Blaid oedd yn dda rhwng 2007 a 2011, mentrwn i ddweud y collodd bleidleisiau yn 2011 achos, yn syml, fod elfen gref o Vote Plaid, Get Labour, ac roedd hynny i’w weld hyd yn oed yn ei chadarnleoedd, ar ffurf apathi yn fwy nag ymchwydd o gefnogaeth i neb arall.

Yn y bôn, daw hynny â ni at Blaid Cymru ei hun a’r hyn y mae hi ei eisiau. Ai setlo ar ddylanwadu ar Lafur drwy glymbleidio â hi bob hyn a hyn, ynteu ei disodli?

Os yr ail, wnaiff hi fyth mo hyn drwy glymbleidio â Llafur. Byth. Dim gobaith caneri. A fu erioed achos o’r blaid leiaf mewn clymblaid yn mynd ati i ddisodli’r blaid fwyaf? Achos, er gwaetha effeithlonrwydd Cymru’n Un, roedd yna’n sicr elfen o bropio Llafur i fyny pan ddaethpwyd i gytundeb â nhw, a hynny ar adeg yr oedd Llafur mewn gwendid. Mae’n bosib i Gymru’n Un fod yn achubiaeth fechan i Lafur i’r graddau hynny.

Os dylanwadu ar Lafur drwy fod y partner lleiaf mewn clymblaid er mwyn gallu cyflwyno rhai polisïau ydi’r dewis arall, yna waeth i Blaid Cymru roi’r ffidil yn y to. Yn etholiadol, gallai bod yn rhan o lywodraeth a arweinir gan Lafur ddifa’r Blaid, achos, yn syml, pwy arall fyddai, yn realistig, i bleidleisio drosto nad yw’n cadw Llafur mewn grym? Gan ystyried na fydd y Ceidwadwyr yn ennill etholiad Cymreig am amser hirfaith, yr ateb ydi neb. Am sefyllfa dorcalonnus.

Dwi’n coelio mai llywodraeth a arweinir gan y Blaid fyddai orau i Gymru (a hynny er gwaetha’r ffaith dwi’m yn gweld lygad yn llygad â hi ar nifer fawr o bethau). Ond hyd yn oed yn fwy na hynny, dwi’n gwbl, gwbl grediniol fod angen cyfnod o lywodraeth yng Nghymru nad yw dan arweiniad Llafur. Mae’r sefyllfa dragwyddol sydd ohoni’n un sy’n niweidiol i’n democratiaeth, ac o ystyried pa mor wirioneddol ddifrifol ydi Llafur, i Gymru ei hun.

Gwn fod cymariaethau cyson â’r SNP yn gallu bod yn gamarweiniol - nid Cymru mo’r Alban - ond mae ‘na wers fawr y dylai Plaid Cymru ei dysgu gan ei chwaer-blaid. Y mae’r SNP yn lle mae hi nid achos ei bod hi wedi cynorthwyo Llafur yn yr Alban dro ar ôl tro, gan ennill consesiynau mewn cyllidebau neu drwy glymbleidio. Hi yw prif blaid yr Alban am iddi lwyddo i danseilio Llafur yn llwyr a byth â methu ar gyfle i wneud hynny. Ac mi lwyddodd i wneud hynny rhwng 2003-2007 pan oedd yr SNP ar ei gwannaf. Os ydi Plaid Cymru o ddifrif am efelychu’r SNP, mae gwneud hyn yn hanfodol bwysig.

Byddai rhai’n dadlau bod hynny’n anegwyddorol - bod angen cydweithio a chael cyfaddawd er budd Cymru - ond maen nhw’n anghywir. Achos, yn y pen draw, byddai disodli Llafur yn gwneud llawer, llawer iawn mwy o les i Gymru yn yr hirdymor na’i helpu, boed hynny yn y mân ffyrdd neu’r ffyrdd mawr, fel ei chadw mewn grym drwy glymblaid.

Gawn ni fod yn hollol onest am hyn? Yr unig ffordd i Gymru wirioneddol lwyddo fel gwlad ydi i Lafur yng Nghymru ddilyn trywydd Llafur yn yr Alban. Tydi’r SNP ddim yn unigryw. Ledled Ewrop mae pleidiau cenedlaetholgar wedi cyrraedd lle maen nhw drwy danseilio ac amlygu gwendidau eu gwrthwynebwyr unoliaethol a’u naratif gwleidyddol, a dyma un rheswm mawr pam fod mudiadau cenedlaethol o’r Alban i Wlad y Basg yn gryfach na Chymru. Maen nhw’n gwrthwynebu eu gwrthwynebwyr.

Mewn nifer o ffyrdd tydw i ddim yn rhy nodweddiadol o gefnogwr Plaid Cymru. Ond mae ‘na rywbeth sy gen i’n gyffredin â’r mwyafrif ohonynt: dwi ddim yn licio Llafur, a dwi ddim yn licio Llafur achos ei bod hi’n fethiant. Pan fydd Llafur yn llywodraethu yng Nghymru, mae hi’n llanast diddychymyg aneffeithlon. Dwi ddim jyst isio i Lafur beidio ag arwain ein llywodraeth nesaf – dwi’n gwybod, a dybiwn i eich bod chithau’n gwybod hefyd, nad ydi hi’n haeddu gwneud hynny.

Daw hyn â ni at gwestiwn sydd gennyf i unrhyw un sy’n fodlon ymateb, achos hoffwn i farn eraill ar hyn.

Am resymau egwyddorol ond hefyd dactegol, fydd Plaid Cymru byth yn clymbleidio â’r Ceidwadwyr. Y mae hynny’n gwneud synnwyr ar bron pob lefel. Mae hi wedi datgan hynny’n onest ac yn agored. Ac mi ddylai fod yn onest am y cwestiwn canlynol, fel plaid gyfan:

A fyddai Plaid Cymru yn fodlon bod yn rhan o lywodraeth a arweinir gan y blaid Lafur?

Yn bersonol, os na ddywed y Blaid na fydd yn fodlon gwneud hyn – sef, yn y bôn, cadw Llafur mewn grym am 4/5 mlynedd arall – dwi ddim yn meddwl y gallwn i fy hun fwrw pleidlais drosti yn 2016. Pwy arall sy’n teimlo felly? A fyddech chi’n fodlon pleidleisio dros y Blaid, ac endio fyny â llywodraeth arall eto fyth a arweinir gan Lafur?

Pam na ddywedai am nad ydi Llafur yn ffit i arwain Cymru, ni fyddwn ni'n rhan o lywodraeth a arweinir ganddi?

Tybed faint o’i chefnogwyr sy’n teimlo felly hefyd? Faint o bobl, sydd wedi laru ar Lafur, ond na allent fyth bleidleisio Tori, fyddai’n cymryd sylw o’r Blaid yn dweud o flaen llaw, “NA”? Faint o bobl fyddai wedyn yn meddwl bod cyfle am newid go iawn? Wn i ddim. Cryn dipyn dwi’n amau, er na alla i brofi’r ffasiwn beth.

Dylanwadu ar Lafur neu ddisodli Llafur? Os y cyntaf fydd hi eto yn 2016, mentrwn ddweud nad dewis rhwng dylanwadu a disodli fydd dewis y Blaid wedi hynny, ond disodli ynteu ddirywio. Ac efallai bryd hynny fydd hi'n rhy hwyr i geisio'i disodli - gan Blaid Cymru o leiaf.

Sylwadau bras am etholiad neithiwr yng Nghymru

Y mae etholiadau Ewrop yn haeddu blogiad, cyfres o flogiadau efallai, manwl, ond dwi ddim am gynnig hyn y funud hon. Ond mi wna i gynnig sylwadau bras iawn, yn bennaf am berfformiad Plaid Cymru.

 

1)      Dylai’r Blaid gyfaddef nad oedd neithiwr yn ganlyniad da er bod sawl un eisoes yn ei gweld hi fel buddugoliaeth o ryw fath. Roedd y cyd-destun gwleidyddol efallai’n anffafriol ond y gwir ydi dihangfa gafodd hi, a waeth iddi gydnabod hyn (hyd yn oed jyst yn breifat). Mae’r Blaid yn arbenigo ar ei hargyhoeddi ei hun fod popeth yn iawn pan dydi o ddim, sydd jyst yn gwneud iddi edrych yn stiwpid, i fod yn hollol onest.

2)      Roedd y ddihangfa er gwaetha’r ffaith ei bod yn wybodaeth gyffredin y gallai golli ei sedd Ewropeaidd. Tuedda pleidiau i wneud yn well na’r disgwyl pan fônt yn y fath sefyllfa "cefn yn erbyn y wal". Hyd yn oed yn y fath sefyllfa, prin lwyddodd Plaid Cymru i argyhoeddi ei chefnogaeth graidd i fwrw pleidlais drosti, ac mae hynny'n arwyddocaol. Yn fwy arwyddocaol nag y bydd unrhyw un yn y Blaid yn fodlon ei gyfaddef yn gyhoeddus, yn sicr.

3)      Mae’n hollol deg dweud fod y Blaid yn cael trafferth ennyn sylw yn y wasg. Ond pan gafodd sylw wnaeth hi fawr ddim argraff. Dylai ailedrych ar ei naratif a’i hymgyrch dros y ddeufis ddiwethaf achos wnaeth hi ddim taro tant â phobl o gwbl.

4)      Ysgrifennais bwt ar y dacteg o ymosod ar UKIP yma. Dyma wnaeth PC bob cyfle a gafodd, fel plaid a hefyd fel ymgyrchwyr unigol (dwi’n colli cownt o faint o weithiau y gwelais geiriau Leanne Wood  am UKIP ar ddechrau’r ymgyrch yn gwneud y rownds ar y cyfryngau cymdeithasol). Roedd o’n gamgymeriad llwyr am amryw resymau a fu bron yn gostus tu hwnt.

5)      Yn dilyn o’r pwynt hwnnw, mae cwestiynau dwfn iawn yn codi am safon a doethineb arweinyddiaeth bresennol Plaid Cymru – y rhai sy’n pennu strategaeth y Blaid, y rhai sy’n llywio’r ymgyrch, ia, ond yr arweinydd ei hun hefyd. Cafodd ddegawd o arweinyddiaeth wan dan lywyddiaeth IWJ, a arweiniodd y Blaid drwy gyfnod bron yn ddi-dor o ddirywiad, a pharhau mae'r un patrwm heddiw. Heb fod isio codi gwrychyn neb, na sarhau neb ychwaith, yr argraff gref dwi’n ei chael gan bron pawb dwi’n siarad â nhw am hyn ydi nad ydi Leanne Wood yn ffit i’r job. Dynas dda, egwyddorol, hoffus – mae yn sicr ei heisiau yng ngwleidyddiaeth Cymru - ond dydi hi ddim yn arweinydd plaid wleidyddol. Dyna ni, dwi wedi’i ddweud o.

6)      Rhaid i’r Blaid hefyd gydnabod fod lefel y dadrithio ymhlith ei chefnogwyr yn gwbl gyffelyb â’r hyn sy’n effeithio ar y pleidiau eraill hefyd. Ni all feio neb arall am hyn ond am ei hun.

 

O ran y pleidiau eraill:

 

7)      Noson dda iawn i UKIP yng Nghymru. Dwi ddim yn siŵr a ydw i’n cytuno â’r ddamcaniaeth a arddelwyd neithiwr gan rai mai mewnfudwyr o Saeson sy’n gyfrifol am hyn, er does dim amheuaeth fod UKIP wedi ennill mewn rhannau o Gymru lle mae canran y bobl a aned yn Lloegr yn uwch. Gan ddweud hynny, ddaethon nhw’n ail yn y  Cymoedd hefyd – welodd neb mo hynny’n dod.

8)      Doedd o ddim yn noson dda i Lafur. Er gwaetha’r ffaith iddi ennill ryw 8% yn fwy nag etholiad ’09 roedd hynny o lefel hanesyddol isel. Hefyd, ac eithrio 2009, hwn oedd perfformiad gwaethaf y blaid Lafur yng Nghymru ers ymhell cyn yr Ail Ryfel Byd, sy’n werth cofio.  

Gwladwriaeth annibynnol nesaf Ewrop

Yn Ewrop heddiw, mae pum prif wladwriaeth: y Deyrnas Unedig, Ffrainc, Yr Almaen, Sbaen a’r Eidal. Ond os edrychwch yn fanylach arnynt, dim ond un ohonynt sydd mewn difrif yn cyfrif fel cenedl-wladwriaeth, sef Yr Almaen. Y mae’r Almaen, ar ryw ffurf neu’i gilydd, wedi bod yn rhan o’r un endid gwleidyddol ers dros fileniwm, gan rannu diwylliant ac iaith gyffredin, er y bu’n amryw deyrnasoedd, tywysogaethau a dinasoedd rhydd am lawer o’r amser hwnnw ar ffurf cynghrair. Am y rhan fwyaf o’r cyfnod hwnnw bu’n endid ar ffurf yr Ymerodraeth Lân Rufeinig, ond ni ddaethai’n wladwriaeth gwbl unedig tan 1918 pan draflyncwyd yr hen deyrnasoedd amrywiol a ffurfiai’r Almaen yn gyfan gwbl gan y llywodraeth ganolog. 

Rydych yn siŵr o wybod nad ydi’r Deyrnas Unedig yn genedl-wladwriaeth, nac ychwaith Sbaen, gyda phob un ag amryw bobloedd o drasau a diwylliannau gwahanol. Mae hyn hefyd yn wir am Ffrainc, er bod y wladwriaeth honno wedi bod yn fwy llwyddiannus o lawer yn ffrwyno’r hunaniaethau unigol sydd i’w cael yno.

Ond debyg nad ydi’r rhan fwyaf ohonoch yn gyfarwydd â sefyllfa’r Eidal o ran hyn, gan felly dybio mai cenedl-wladwriaeth ydi hi. Ond rydych chi’n anghywir i dybio hyn. Y mae’r Eidal yn llawn hunaniaethau lleol ac ieithoedd gwahanol, ac yn wladwriaeth ag iddi sylfeini gwantan iawn.

Yn wir, mae cenedlaetholdeb Eidalaidd yn deillio yn fwy o ystyriaethau daearyddol, sy’n deillio’n ôl i gyfnod y penrhyn Eidalaidd fel talaith Rufeinig, ac ystyriaethau gwleidyddol a chymdeithasol, nag ymdeimlad o wir undod cenedlaethol. Unwyd y penrhyn ym 1870 – ac roedd y diffyg cenedlaetholgar ym meddyliau nifer o bobl bryd hynny. Dwi’n meddwl i ŵr o’r enw Massimo d’Azeglio, a fu’n Brif Weinidog Teyrnas Sardinia – ei roi orau pan ddywedodd ‘Rydym ni wedi creu’r Eidal. Nawr, mae’n rhaid creu Eidalwyr’.

Llwyddwyd i wneud hynny i raddau. Ond ddim yn llwyr o gwbl. Mae map ieithyddol yr Eidal yn gwneud i hyd yn oed Sbaen edrych yn unffurf. Er bod pawb yn siarad Eidaleg safonol (fwy na heb) mae ‘na amrywiaeth enfawr o ieithoedd yn cael eu siarad yno, o Feniseg yn Fenis, Napolitaneg yn ardal Napoli, Sardineg yn Sardinia, Sisilianeg yn Sisili, heb sôn am bocedi o Almaeneg, Ffrangeg, Ladin a Slofeneg, ymhlith eraill. Byddai rhai yn galw rhai o’r ieithoedd hyn yn dafodieithoedd, ond coeliwch chi fi, byddai’r siaradwyr a nifer fawr o ysgolheigion, yn dadlau fel arall. Roedd fy nain bob amser yn mynnu y siaradai dair iaith: Eidaleg, Saesneg a Napolitaneg.

Ond nid yn unig y mae’r Eidal yn llawn rhaniadau ieithyddol ond mae rhai gwleidyddol mawr yno hefyd. Bosib i chi glywed am y Lega Nord, sy’n blaid ranbarthol ddadleuol sy’n ymgyrchu dros ogledd yr Eidal (yn amrywio rhwng mwy o ffederaliaeth ac annibyniaeth i Padania, sef gogledd yr Eidal) ac sy’n profi cryn lwyddiant ym mron bob etholiad. Y mae hefyd fudiadau sy’n arddel annibyniaeth i Sardinia a De Tyrol ymhlith eraill.

Y mae’r gwledydd bychain yn codi ledled Ewrop ein hoes ni. Ond cael a chael ydi hi hefyd mewn difri. Mae’r polau o hyd yn awgrymu mai lleiafrif sydd o blaid annibyniaeth yn Yr Alban, a dydyn ni ddim yn gwbl sicr i ba raddau yr aiff Sbaen i atal ei rhanbarthau rhag gwahanu oddi wrthi. Serch hynny, yn fy marn i, os ydych chi’n chwilio Ewrop am y wladwriaeth nesaf bosibl, nid at Brydain na Sbaen y dylech edrych, ond yn hytrach at Fenis y dylech droi.

Mae gan Fenis gryn hanes, y mae llawer o bobl yn gwbl anymwybodol ohono heddiw. Bu’n wladwriaeth annibynnol am dros 1,100 o flynyddoedd, ac yn rym morwrol a masnachol sylweddol am lawer o’r cyfnod hwnnw, er y daeth i ben ym 1797 pan gafodd ei goresgyn gan Napoleon. Wedi hynny’n bu’n rhan o Awstria am flynyddoedd nes dod i ddwylo Teyrnas yr Eidal ym 1866. Dydi hi fawr o syndod bod ymdeimlad cenedlaethol cryf i’w gael yno hyd heddiw.

Wrth gwrs, â hanes mor ogoneddus a hirfaith does syndod yn hynny o beth – i’w roi mewn cyd-destun, sefydlwyd Gweriniaeth Fenis o leiaf ganrif a hanner cyn i’r Alban uno’n un deyrnas, ac ond ychydig ddegawdau ar ôl sefydlu Islam. Y gwir ydi, does ‘na ddim llawer o genhedloedd yn Ewrop sy’n hŷn na Fenis.

Ond heddiw mae’r naratif cenedlaetholgar Fenetaidd cyfoes wedi datblygu, a hynny yn wahanol i’r Alban, Catalwnia, Gwlad y Basg, Fflandrys a hyd yn oed Cymru, yn ddistaw iawn, i’r graddau mai prin yw’r rhai sy’n ymwybodol ohono. Ond ystyriwch hyn, ym mhob arolwg barn a gynhaliwyd es tua 4 blynedd, mae mwyafrif trigolion Fenis wedi dweud eu bod o blaid annibyniaeth. Mae hynny’n fwy na Chatalwnia, ac yn sylweddol fwy na’r Alban.

Efallai i chi ddarllen stori am hyn ar y BBC yn ddiweddar. Cynhaliodd Fenis bleidlais gwlad - hynny yw refferendwm heb rwymedigaeth gyfreithiol - i weld barn y cyhoedd ar annibyniaeth. Pleidlais ar-lein oedd hi, ond credir yn gyffredinol fod y bleidlais yn agos ati o ran y farn a fynegwyd. Pleidleisiodd 89% o blaid annibyniaeth. Fawr o syndod, efallai, mewn refferendwm ar annibyniaeth a gynhaliwyd gan bobl o blaid annibyniaeth; nes i chi gael gwybod bod tua 63% o bobl Fenis wedi bwrw pleidlais ynddo.

Mae, fel y byddech yn ei ddisgwyl, rwystrau i’r rhai sydd o blaid annibyniaeth. Fel yng nghyfansoddiad Sbaen, nid oes darpariaeth i ranbarthau’r Eidal wahanu o’r wladwriaeth ganolog. Ond nid oes gan yr Eidal ychwaith hanes o orthrymu’r rhanbarthau fel Sbaen, ac mae ei llywodraeth ganolog fel arfer naill ai’n wan neu’n llawn trafferthion, heb yr undod na’r penderfyniad gwleidyddol, nac yn wir synaidaeth gadarn ar undod cenedlaethol, i wir wrthsefyll ymgyrch hirhoedlog, drefnus gan un o’r rhanbarthau.

Petaech chi’n gallu betio ar hyn, ac yn ffansi bet ar wladwriaeth nesaf Ewrop, dybiwn i na fyddech ar eich colled petaech yn ei roi ar Fenis.

Plaid Cymru ac UKIP

Gwnaeth ymosodiad Leanne Wood ar UKIP nifer o benawdau newyddion yr wythnos hon yng Nghymru. Mae rhai eisoes wedi cwestiynu doethineb hynny. Dwi’n rhyw dueddu i gytuno fy hun ei fod yn ymosodiad rhyfedd – a hynny am resymau strategol – ond yn fwy na hynny yr iaith gref a ddefnyddiwyd. O roi i’r un ochr fy marn ar y Blaid ac UKIP yn y blogiad hwn, gadewch i mi geisio esbonio. Dyma ddywedodd Leanne Wood:

Nid eich gwerthoedd chi mo gwerthoedd Cymru. Mae pleidlais i UKIP yn bleidlais yn erbyn Cymru, ac bleidlais yn erbyn buddiant cenedlaethol Cymru. Ni allwn, ac ni fyddwn, yn gadael i’w gwleidyddiaeth hyll ein rhannu fis Mai.

Dydw i ddim yn meddwl bod ensynio bod UKIP yn ‘Anghymreig’ yn beth ffôl i’w wneud, achos mewn nifer o ffyrdd, mae hi – er rhaid pwysleisio na ddefnyddiodd Leanne Wood y gair penodol hwnnw wrth ymosod arni. Y mae ei hagwedd at Gymru yn un ymerodraethol, hen ffasiwn, ac yn hynny o beth yn annerbyniol. Drwy gamau bychain mae Cymru heibio hynny. Does dim ots gen i beth ddywedodd Dafydd Êl am ei bod yn cynrychioli barn ‘ddilys’ yng Nghymru yn hyn o beth, mae UKIP yn Anghymreig. Roedd y ddwy frawddeg gyntaf, yn fy marn i, yn rhai digon teg a gwir.

Y broblem ydi disgrifio ei gwleidyddiaeth fel gwleidyddiaeth ‘hyll’, a dwi’n meddwl bod hynny’n mynd â rhywun i dir peryglus iawn. Dau beth yn unig sy’n poeni UKIP – yr Undeb Ewropeaidd a mewnfudo – mae hi’n erbyn y ddau. Tydi bod yn erbyn aelodaeth y DU, na Chymru, o’r UE ddim yn beth ‘hyll’ iawn; dydi dweud y byddai’r DU yn well ei byd y tu hwnt i’r UE ddim yn gwbl ddi-sail achos mae anfanteision i’r aelodaeth honno hefyd. Os edrychwch ar y ffeithiau dydi hi ddim y ddadl gadarnaf yn sicr ond mae mân rinweddau iddi. A dydi ymdeimlad gwrth-UE ddim yn rhywbeth nodweddiadol Seisnig, mae i’w gael yng Nghymru hefyd (yn wir, os edrychwch hi ar bolau dros y blynyddoedd ar gyfansoddiad Cymru, mae ‘na hollt ryfeddol o agos ymhlith y rhai sy’n coelio mewn annibyniaeth i Gymru o fewn yr UE a’r tu allan iddi).

Ond efallai mewnfudo sydd fwyaf dadleuol yma. Mewn polau piniwn, fe welwch dro ar ôl tro bod pobl yn tueddu i feddwl bod gormod o fewnfudo i’r DU: a dwi ddim yn meddwl bod y rhai sy’n cytuno â hynny’n arddel gwleidyddiaeth ‘hyll’ ychwaith. Tybed, pe byddech chi’n byw mewn rhan o Loegr sydd wedi gweld ymchwydd enfawr o fewnfudwyr o’r tu allan i Loegr yn eich ardal chi, gan newid a thanseilio holl gymeriad eich ardal, a fyddech chi’n fwy sympathetig at y farn honno?

Onid ydym ni’n gweld yr un fath yn digwydd yng Nghymru – mewnfudo o fath gwahanol, efallai, ond un sy’n tanseilio ein diwylliant, ein hiaith a’n treftadaeth ein hunain? Dydi ddim eisiau i’ch cymuned chi newid y tu hwnt i bob adnabod ddim yn wleidyddiaeth hyll. Mae’n ddigon teg. Wrth gwrs, mae rhai pobl yn erbyn mewnfudo am resymau hiliol. Byddwn i’n gyndyn iawn o ddweud bod hynny’n gynrychioliadol o’r mwyafrif sy’n coelio hynny. A phe byddech chi’n dweud hynny, go debyg eich bod yn un o’r bobl hynny sy’n lluchio’r cyhuddiad o ‘hiliaeth’ at bobl yn rhy hawdd o lawer beth bynnag. Dyna ydi gwleidyddiaeth hyll!

A dyma’r peth arall. Dwi’n tueddu i feddwl bod Plaid Cymru ar y chwith i nifer fawr iawn o’i chefnogwyr traddodiadol a selocaf. Dydi hynny efallai ddim yn broblem anorchfygol ynddi’i hun. Ond tybed faint o gefnogwyr craidd y Blaid sy’n tueddu i feddwl bod gormod o fewnfudo – ar lefel y Deyrnas Unedig ac ar lefel Cymru?

Dwi’n meddwl eich bod, ym mêr eich esgyrn, yn gwybod yr ateb i hynny. Debyg iawn bod barn cefnogwyr Plaid Cymru’n unfath â’r ymdeimlad cyffredinol ym Mhrydain ar hyn o bryd. Ond dwi ddim yn meddwl bod hynny’n golygu bod cefnogwyr Plaid Cymru’n arddel gwleidyddiaeth ‘hyll’ – a fedra i ddim gweld sut mae ensynio hynny, er yn anuniongyrchol, yn mynd i fod o fudd i’r Blaid mewn ti mis.

Peidiwch â’m camddeall ychwaith. Mae UKIP mewn nifer o ffyrdd yn blaid eithaf boncyrs, ac mae plaid o’i natur hi’n anorfod am ddenu cymeriadau a chefnogwyr digon ... ‘lliwgar’. Ond mae labelu ei phrif nodweddion gwleidyddol – lleihau mewnfudo a gadael yr UE – fel ‘hyll’ ddim yn iawn. Y gwir ydi mewn nifer fawr o ffyrdd, maen nhw’n safbwyntiau teg (er, wrth gwrs, bydd rhai yn eu cefnogi am resymau hyll). Pe bai gennym yng Nghymru wleidyddiaeth y byddai trwch y boblogaeth yn ymwybodol ohoni, tueddaf i feddwl mai tanseilio ei chefnogaeth fyddai geiriau Leanne Wood, nid ei sicrhau na’i hehangu, at yr etholiadau sydd ar ddod.

Sylwadau sydyn ar Syria

Dwi’n meddwl bod pawb, fwy neu lai, wedi’u rhannu ar Syria, neu yn fwy fanwl, a ddylai’r Gorllewin ymyrryd yno. Ar yr un llaw mae Irac, a’r llanast sy’n parhau yno, ym meddyliau pawb. Does neb isio Irac arall. Mae hynny’n safbwynt dealladwy a theg. Ond tydw i ddim yn siŵr a alla i’n bersonol gytuno. Egluraf pam.

 

Wedi’r cyfan, mae’r sefyllfa’n wahanol iawn a dylid cofio hynny. Aethpwyd i Irac ar gelwydd, dan gysgod yr arfau niwclear a chemegol honedig yr oedd Saddam Hussein yn eu celu, a’r bygythiad yr oedd i’r byd o’u herwydd. Pe byddai’r DU ac UDA wedi mynd i ryfel ar y sail bod angen disodli unben erchyll a ormesai ei bobl ei hun – i’r graddau na allwn ni ei amgyffred yn ein bywydau breintiedig yng Ngorllewin Ewrop ein hoes – mae’n bosibl y byddai’r gefnogaeth wedi bod yn fwy, a’r rheswm ei hun yn gyfiawn; a hynny hyd yn oed petai pethau o hyd wedi mynd yn draed moch. Doedd disodli Saddam ynddo’i hun ddim yn beth drwg.

 

Yn wir, tydi disodli arweinwyr gwledydd sy’n cam-drin ac yn gormesu eu pobl eu hunain ddim yn beth anghyfiawn ynddo’i hun. I’r gwrthwyneb, gellid dadlau mai dyma’r peth cyfiawn i’w wneud. Dylai pawb, ym mhob cwr o’r byd, fyw dan lywodraeth sy’n gofalu amdanynt ac yn rhoi iddynt hawliau sylfaenol fel yr hawl i fynegi barn a byw mewn heddwch. Tydi’r Gorllewin ddim yn berffaith yn hyn o beth – wedi’r cyfan, gwelsai Prydain dan Lafur Newydd gyfyngu mawr ar ein rhyddid personol, ac mae’n digwydd yn UDA dan Barack Obama yn llawer mwy na ddigwyddasai dan lywodraeth George Bush. Ond pan  ddaw at yr enghreifftiau gorau o lywodraethau agored sy’n gwneud yr hyn y dylai llywodraeth ei wneud – gofalu am ei phobl – y mae’r model gorllewinol yn cymharu’n dda â mathau eraill o lywodraeth.

 

Y mae gennym ddywediad yn y Gymraeg, Y pechod gwaethaf yw gweld pechod a gwneud dim amdano. Dyna wnaeth y byd cyfan yn Rwanda yn y 90au. Tydi Syria ddim yn yr union un sefyllfa â Rwanda, ond mae’r ddau yn gyffredin am eu bod yn dangos anallu’r byd i ymyrryd yn effeithiol ac yn ddigon cyflym pan fo sefyllfaoedd felly’n codi.

 

Ymddengys mai’r unig drywydd y gellid ei gymryd yn achos Syria ydi ymyrraeth filwrol. Ni fydd pwysau gwleidyddol yn cyflawni dim, nid pan fo gan Assad gyfaill pwerus a ffyddlon ar ffurf Rwsia – sydd ddim â llywodraeth all hawlio’r tir uchel moesol ar fawr ddim. A dybiwn i na châi sancsiynau economaidd unrhyw newid i wlad sydd â’i seilwaith economaidd yn rhacs. Ac a ydi’r rheiny’n ymatebion ddigonol pan fo gwlad yn gormesu ei phobl? Dengys enghraifft Gogledd Corea inni mai ‘na’ ydi’r ateb. Yn wir, dyna ichi wlad sydd eto’n dangos anallu’r byd i ymyrryd pan fo gormes yn rhan o fywyd bob dydd yno.

 

Un peth dwi’n sicr yn ei gylch yn yr holl sefyllfa: tydi o ddim yn iawn gwneud dim. Mae gan holl wledydd y byd ddyletswydd foesol i ymyrryd pan ormesir pobl gan eu harweinwyr. Y piti mwyaf ydi, er gwaethaf y ffaith fod gennym y Cenhedloedd Unedig a datganiadau lu ynghylch hawliau dynol, fod cynifer o wledydd – nid yn unig y rhai amlwg fel Sawdi Arabia neu Syria neu Ogledd Corea, ond rhai fel Rwsia a Tsieina – yn dal i reoli eu pobl dan bawen dduraidd, ddigyfaddawd. A pha gyfle gwirioneddol sydd i ddod â’r ddwy(+) ochr at y bwrdd trafod erbyn hyn? Dim.

 

Y cwestiwn mawr ydi, a oes gan y Gorllewin ddyletswydd, neu hawl, foesol i ymyrryd? Wel, oes. Er gwaethaf y ffaith fod sylfeini ein cymdeithas o blaid rhyddid, cyfiawnder a democratiaeth yn amherffaith ac weithiau’n wantan, a bod ein llywodraethau yn ddigon parod i gynghreirio ag unbeniaid a’u tebyg pan fo’n gyfleus iddynt, dwi’n meddwl y gallwn ni hawlio’r tir moesol pan ddaw at lywodraethu. Pwy yn wir allai ddweud i’r gwrthwyneb? Allwch chi ddim dweud bod llywodraeth Ffrainc yn fwy gormesol nag un Zimbabwe, er enghraifft, neu'r Almaen yn llymach na Byrma. Onid ydych chi’n gwbl wallgof, hynny yw.

 

Pan fo dioddef ar raddfa o’r fath rydyn ni’n ei gweld yn Syria, rhaid gwneud rhywbeth. Ac yn y sefyllfa hon, nid dim ond UDA a’i phwdl, Prydain, sy’n meddwl hynny. Y mae Ffrainc hefyd. Y mae nifer o wledydd y Gorllewin yn edrych tua’r Dwyrain Canol ac yn dechrau meddwl mai’r peth gwaethaf yw gwneud dim.

 

Dwi’n gwybod bod yr uchod yn ddadansoddiad syml iawn a bod bylchau i’w cael ynddi e.e. bod mwy na dwy ochr i’r rhyfel, y gallai’r Gorllewin waethygu’r sefyllfa drwy ymyrryd heb gynllunio'n drylwyr, ymateb Rwsia ac Iran. Tydw i ddim yn awgrymu eu hanwybyddu. Ond allan nhw ddim atal y Gorllewin rhag ceisio dwyn y rhyfel brawychus hwn i ben.

 

Pan fo pobl yn cael eu lladd yn eu cannoedd a’u miloedd, pan fo arfau cemegol yn cael eu defnyddio ar ddinasyddion cyffredin, a phan fo’r dioddef ar raddfa rydym yn ffodus na allwn ei gwerthfawrogi fel dinasyddion y Gorllewin – pethau rydym yn falch yn y Gorllewin ein bod yn ymwrthod â nhw yn ein gwledydd ein hunain o leiaf – sut allwn ni fyth wynebu’r rhai yn ein byd sy’n dioddef a dweud “Wnaethon ni ddim am mai dyna’r peth cywir i’w wneud – rhyngo chi a’ch pethau”?

 

Dylai’r un person yn y byd cyfan hwn ddioddef dan law ei lywodraeth. Mae’r ffaith ein bod yn caniatáu iddo ddigwydd yn warth arnom oll. Ac os gall y Gorllewin atal llywodraeth Syria rhag lladd ei phobl ei hun, fe ddylai wneud, hyd yn oed os taw ymateb milwrol ydi’r ateb.

 

A dyma pam fy mod i'n amharod gefnogi ymyrraeth filwrol. Hawdd gweiddi heddwch, ond y pechod mwyaf ydi gweld pechod a gwneud dim amdano.

 

Môn: y dadansoddi'n dechrau

Pleser o'r mwyaf yw gallu ysgrifennu 1000fed blogiad y blog 'newydd' ar fuddugoliaeth Rhun ap ar Ynys Môn 

Fydd pawb yn baglu dros ei gilydd heddiw i ddadansoddi neithiwr ond, diawl, ni ddisgwyliasai neb hynny. Neb. Roedd yn ganlyniad anhygoel. Yn ôl Dafydd Êlar Twitter, y mwyaf rhyfeddol ers 40 mlynedd. Efallai wir. Ond hoffwn gynnig dadansoddiad bras o ganlyniad pob plaid – ac eithrio Llafur Sosialaidd, tydw i ddim am wastraffu eiliadau prin fy mywyd yn gwneud hynny. Hoffwn gynnig beth oedd yn dda, beth oedd yn ddrwg, a gair i gall i atal pobl rhag mynd dros ben llestri gydag unrhyw un ohonynt. Mewn geiriau eraill, sbwylio hwyl pawb! Rhaid i rywun sbwylio’ch hwyl, yn does? (bydd Syniadau fwy na thebyg yn bitshio am y peth yn nes ymlaen heddiw i wneud hynny, ond twll ei din o, medda' fi).

Y DEMOCRATIAID RHYDDFRYDOL

Da: Allan nhw ddim gwneud yn waeth na hyn. Wir-yr. Dim peryg.  

Drwg: Wel, popeth. Ddaethon nhw’n olaf un, hyd yn oed y tu ôl i’r Blaid Lafur Sosialaidd sydd heb fath o wreiddiau yma, sy’n embaras llwyr. Yn waeth na hynny, mae 'na awgrym yng nghanlyniad neithiwr y gallai'r Dems Rhydd  fod yn blaid gwbl Seisnig yn 2015, heb dim ASau yng Nghymru na'r Alban. Y mae'n fwy o bosibiliad, o leiaf.  

Gair i gall: O’r cychwyn cyntaf roedd hwn am fod yn un anodd i’r Dems Rhydd. Mae Ynys Môn yn un o’u seddi gwannaf beth bynnag, ac mae’r cyd-destun gwleidyddol yn anffafriol iawn iddyn nhw. Fydd ‘na ddim tonnau o hyn. Ac eto, mae’n arwydd bach fod y blaid Gymreig yn mynd i’r llwch. Tybed beth ydi’r odds heddiw mai ond hi ei hun y bydd Kirsty Williams yn ei harwain yn y Senedd yn 2016?

 

CEIDWADWYR

 

Da: Eto, dim byd. Does dim cysur yn y canlyniad hwn i’r Torïaid, ond am y ffaith ei bod yng nghanol tymor llywodraeth Geidwadol, ac mae’r Ceidwadwyr wedi colli isetholiad wedi isetholiad ac yna ennill etholiad cyffredinol cofiwch (er, doedd dim UKIP i’w styrbio bryd hynny). Yr unig beth cadarnhaol oedd bod Neil Fairlamb wedi llonni calonnau ambell un ohonom ar Pawb a’i Farn ... roedd o’n lyfli, doedd?

Drwg: Roedd y canlyniad ei hun yn wael iawn, ond yn fwy na hynny dyma’r farwol i obeithion y Ceidwadwyr o ailadeiladu ar yr ynys. Tybia rhywun iddynt golli pleidleisiau nid yn unig i UKIP, ond dybiwn i Blaid Cymru hefyd y tro hwn (y mae yno ar Fôn bleidlais sy’n gogwyddo rhwng y Ceidwadwyr a Phlaid Cymru). Ond dylai’r canlyniad hwn hoelio ar ddrws y Ceidwadwyr y ffaith, mewn etholaethau tebyg i Fôn yng Nghymru, fod UKIP yn fygythiad go iawn iddyn nhw. Allwch chi ddychmygu isetholiad yn Aberconwy neu Orllewin Clwyd ar y funud?

Gair i gall: Gan ddweud hynny, dyma’r stwffiad oedd ei angen ar y Ceidwadwyr i sortio’u hun allan go iawn ar Fôn – rhywbeth tebyg i ganlyniad siomedig iawn Plaid Cymru yn 2010. Gallan nhw ddysgu o Blaid Cymru sut i adfywio’u hunain. Ond er hynny mae’n dangos bod natur y bleidlais Geidwadol yng Nghymru – yn y gogledd yn benodol, efallai – yn ffafriol i gynulleidfa UKIP. Ac mae’n gwneud i’r sedd Ewropeaidd honno edrych yn freuach. Fentrwn i ddim edrych at 2016 eto o ran y Ceidwadwyr, mae ‘na ormod o bosibiliadau.

 

UKIP

Da: Canlyniad parchus iawn. Bron â dod yn ail wedi’r cyfan. Ac mae eu neges ‘genedlaethol’ yn taro deuddeg â pheth ran o'r etholwyr. Ac mae’n dangos pa mor agored yw’r bleidlais Geidwadol yng Nghymru iddynt, a dybiwn i fod hefyd bleidleisiau i’w dwyn oddi ar Lafur. Byddai gweld blychau Caergybi wedi bod yn ddiddorol.

Drwg: Y gwir plaen ydi mai dim ond 14% o’r bleidlais gawson nhw. Mae hynny’n llais nag y gallen nhw ei ddisgwyl mewn etholaeth gyffelyb yn Lloegr, ac o ystyried y cyd-destun gwleidyddol cyfredol, parchus – nid da – oedd eu pleidlais. Dwi’n rhyw dybio, yn gyfrinachol, yr hoffai UKIP fod wedi gwneud yn well.

Gair i gall: Dydi eu pleidlais gref ddim yn dynodi môr o newid yng ngwleidyddiaeth Cymru – y mae uchafbwynt pendant i’w cefnogaeth yma, sy’n gyfyng, er yn gallu creu problemau i bleidiau eraill. Ond o gael y lefel hon o gefnogaeth yn rhywle fel Môn fe allant fod yn hyderus at etholiadau Ewrop y flwyddyn nesaf; maen nhw’n sicr o gadw eu sedd Gymreig. Serch hynny, ymddengys nad ydi UKIP yn mynd i’r unman, mae wedi ei sefydlu ei hun, a hynny yng Nghymru yn ogystal ag ar y lefel Brydeinig. Y tric i UKIP ydi nodi a thargedu eu cefnogwyr yn hytrach na bloeddio’r un neges at bawb, er bod hynny’n gweithio i raddau hefyd. Os gwnawn nhw hynny, mi fyddan nhw’n rym peryglus dros y blynyddoedd nesaf.

 

LLAFUR

Da: Daeth y selogion allan i bleidleisio. Mewn rhai ardaloedd mae hynny o hyd yn ddigon, er nid ym Môn. A byddai dyn yn disgwyl i Lafur ddysgu llu o wersi o’r isetholiad hwn. Os na wnawn nhw maen nhw’n dwpsod o’r radd flaenaf.

Drwg: Yn fras, y bleidlais, canran y bleidlais a phob elfen ar yr ymgyrch a’u rhagflaenodd. Roedd hwn yn ganlyniad trychinebus i Lafur – fe ddylen nhw fod yn gwneud yn well ym Môn, dyna’r gwir amdani. Ond roedden nhw’n ddi-glem. Roedd hyn er gwaethaf i fawrion y blaid yng Nghymru ddod i ymgyrchu, ac yn ôl y sôn i £100,000 gael ei wario ar yr ymgyrch (er hoffwn i weld tystiolaeth o hynny). Isetholiad ai peidio, dangosodd arolwg barn ar ôl arolwg barn eleni y câi Llafur tua hanner y bleidlais yng Nghymru pe bai etholiad cynulliad – mae hynny’n ddigamsyniol ffafriol waeth beth fo materion penodol isetholiad lleol. Roedd 16% yn gywilyddus. Rhaid datgan yn glir, roedd isetholiad Ynys Môn yn drychineb i’r blaid Lafur, a phob elfen ar yr holl beth yn negyddol. Y gwir ydi, roedd yn gamp ynddo’i hun na lwyddon nhw gau’r bwlch rhyngddyn nhw a Phlaid Cymru, o leiaf fymryn. Anhygoel, a dweud y gwir!

Gair i gall: Fydd Albert yn ‘cachu brics’, chwedyla Twitter? Na, er na fydd wedi’i gysuro ryw lawer. Roedd y cyfraddau pleidleisio isaf yn Amlwch a Chaergybi, y llefydd mae Llafur gryfaf, a bydd y bobl hynny’n pleidleisio mewn etholiad cyffredinol, neu yn sicr bydd mwy ohonynt yn pleidleisio na ddoe.

Yn fy marn i, Llafur o hyd yw’r ffefrynnau yn 2015 – y mae’r pethau aeth o’u lle iddynt eleni yn bethau y gallan nhw eu hunioni, ac yn fwy na hynny roedd y diffyg sylw (yng Nghymru, heb sôn am Brydain) wedi’u taro yn galed. Mi gânt y sylw hwnnw yn 2015. Ond mae hynny ynddo’i hun yn dangos pa mor fregus ydi peiriant etholiadol Llafur ar lawr gwlad y tu allan i’w gwir gadarnleoedd, y maen nhw’n dibynnu ar y cyfryngau, a phan nad oes cyfryngau maen nhw’n dioddef. Ond eto, ni fydd Plaid Cymru’n gallu rhoi cymaint o sylw i Fôn y tro nesaf chwaith. Felly tydi hi ddim yn fagddu ar Fôn i Lafur – ond prin iawn y bydd yno Lafurwyr sy’n edrych ymlaen at etholiad cyffredinol 2015 ar ôl neithiwr.

A thybed faint o etholwyr Môn oedd am anfon neges i lywodraeth Lafur Caerdydd – Lazy Labour (credaf fod lot fawr o filltiredd i’r slogan hwnnw!)? Byddai hynny’n newid mawr yng ngwleidyddiaeth Cymru, a’r dystiolaeth gyntaf o mid-term blues yn taro llywodraethau Cynulliad. Over to you, Dicw!

 

PLAID CYMRU

Da: Tri pheth. Y canlyniad – roedd hwn yn rhyfeddol ac y tu hwnt i unrhyw beth y meiddiai neb ei ddisgwyl. Yr ymgyrch – roedd yn amlwg iawn fod Plaid Cymru yn ymgyrchu’n galed iawn, ac mi dalodd ar ei ganfed. Yr ymgeisydd – ymgeisydd priodol a chryf a gyfiawnhaodd ei ddewis yn ddiamheuaeth. Roedd yn gyfuniad perffaith a ildiodd ganlyniad trawiadol tu hwnt.

Drwg: Yr unig negydd oedd y blas cas sy’n y geg am ymddygiad ambell Bleidiwr ar-lein – wyddoch chi’n iawn at bwy dwi’n ei gyfeirio ato. Os ydi hanes y Blaid yn dangos unrhyw beth, hynny ydi bod holltau yn gallu bod yn ddiawledig o beryglus i’w gobeithion etholiadol. Ond nid yw’r ‘drwg’ i Blaid Cymru ond yn negydd bach, ac yn bosibiliad bach - ond rhaid gwella'r briw.

Gair i gall: Er na allwch wadu mai Plaid Cymru oedd y ffefrynnau clir yma mewn difrif, nac ychwaith diglemrwydd eu gwrthwynebwyr, roedd maint y fuddugoliaeth yn wirioneddol anhygoel. Ond gochel a ddylai’r Blaid rhag datgan buddugoliaeth yn 2015. Nid yn unig y bydd y cyd-destun yn wahanol ond mae ‘na elfennau eraill i’w hystyried: ni fydd y llu o ymgyrchwyr a ddaeth i’r Ynys y tro hwn ar gael y tro nesaf – fwy na thebyg byddan nhw’n amddiffyn Arfon, a hyd yn oed Dwyrain Caerfyrddin, rhag yr ymchwydd Llafur. A bydd sylw’r cyfryngau Prydeinig i unrhyw etholiad yn fwrn, a mi fydd yn llu mewn etholiad cyffredinol, ar y telibocs bob nos. Yn fras, bydd 2015 o hyd yn etholiad anodd i’r Blaid. Serch hynny, mae rhywun yn teimlo y cofiodd y Blaid sut i ymladd ac ennill etholiad. Dyma oedd canlyniad gorau Plaid Cymru oddi ar 1999 – nid ym Môn, yn gyffredinol. Tybed a all y Blaid wneud yr hyn nad yw erioed wedi llwyddo’i wneud, a chynnal momentwm? Gofyn mawr o isetholiad, waeth pa mor dda’r canlyniad.

Ac er y bydd sylw pawb ar UKIP y flwyddyn nesaf, dwi’n eithaf siŵr y bydd gan Blaid Cymru bellach un llygad ar etholiadau Ewrop. Er na allwn drosi canlyniad isetholiad Môn yn ganlyniadau Ewropeaidd, os ydi Plaid Cymru’n defnyddio eu momentwm a’u dulliau ymgyrchu i’r eithaf, a bod yn gyfrwys, dydi ennill yr etholiad hwnnw ddim y tu hwnt i’w gafael.

Chwi gofiwch hefyd, dydi Plaid Cymru ddim yn rhai da am ddysgu gwersi. Ond y tro hwn, dysgu gwersi o fuddugoliaeth y maen nhw, nid o golli, ac mae hynny ynddo’i hun yn arwyddocaol.

 

*           *           *

 

Rhaid crybwyll yma hefyd yr isetholiad a gafwyd yng Nghaerffili ar ward Penyrheol – cadwodd Plaid Cymru ei sedd yno gyda mwyafrif mawr a thros hanner y bleidlais eto. Mewn ffordd mae hynny’n fwy arwyddocaol nag Ynys Môn. Os ystyriwn am funud fod Ynys Môn yn endid ar wahân yn wleidyddol, dydi Caerffili ddim – y mae’n fwy agored i ogwyddau cenedlaethol, ac mae pobl yn tueddu i ddilyn patrymau cenedlaethol hyd yn oed mewn etholiadau lleol i raddau helaeth. Fel y mae Richard Wyn Jones wedi’i ddweud (newydd ddarllen yr erthygl ar wefan y BBC ydw i – ‘di deud lot o be dwi wedi ‘fyd y diawl), er gwaethaf y ffaith bod Llafur ar y blaen yn y polau piniwn, y mae’r gefnogaeth honno’n feddal. Os na all Llafur ennill sedd cyngor yn y Cymoedd yn y cyd-destun gwleidyddol cyfredol (ac mae hynny gan ystyried ffactorau lleol) wel, mae’n gwneud i rywun feddwl ...