Te mefus - siomedigaeth arw

Fel arfer dwi ddim yn cynhyrfu am bethau fel hyn ond un o’m dileits pennaf yn Amsterdam oedd panad o de mefus bob bore. Roedd o’n hyfryd, ac mi ges sioc pa mor hyfryd ydoedd.

Dwi ‘di bod i Sainsburys, Morristons, ASDA a hyd yn oed Tesco i chwilio amdano, ac wedi rhoi cynnig ar ddau math gwahanol oedd yn ffiaidd. Fe ges syndod pa mor wirioneddol, o waelod calon siomedig yr oeddwn wrth i mi ddod o hyd i wefan y cwmni sy’n cynhyrchu’r te (doeddwn i ddim yn cofio’r enw) a gweld nad ydi o’n gwerthu’r cynnyrch ym Mhrydain.

A rŵan mi fyddai’n rili trist am weddil y penwythnos.

Stêc dda

Does fawr o bethau dwi’n eu casáu yn fwy na Llafurwyr (sori Rhys a Gwenan a Dad, ond asu maesho ffycin gras efo chi ... ) ond un peth y bydda i’n ei hoffi’n fawr ydi stêc dda. A hithau’n ben-blwydd ar Mam ddoe, aethom i’r Bae am fwyd, a stêc dda a gefais. Pam lai, meddwn i wrth fy hun, a minnau heb gael un ers hydoedd.

Rŵan, mi fydda i’n hoffi fy stêc yn benodol iawn. Canolig. Ddim wedi’i choginio gymaint fel bod y blas yn diflannu, a tai’m i gael gwaed yn nofio o amgylch y plât achos nid hen beth sâl mohonof.

Ydi wir, mae’r teulu i lawr ar y funud, ac er y diffyg llonydd llwyr y dônt â hwy, mae’n braf cael y teulu lawr, ‘nenwedig rŵan fydd gen i gyfle i brynu stôf a rhewgell newydd. Onid oes yn rhaid i ni gyd fanteisio ar y sefyllfaoedd anoddaf?

Y mis diwethaf mi wariais lawer mwy na’m cyflog, rhwng Amsterdam, lle’r wyf isio mynd yn ôl iddo'r funud hon, bil enfawr y Dreth Gyngor, y morgais, y biliau eraill, er bod fy nhreth wedi mynd i lawr am ryw reswm a’r cwmni benthyciadau myfyrwyr wedi penderfynu peidio â’m conio. Y bastads twyllodrus iddynt.

A pham ffwc dwi wastad isio talu mwy o drethi pan dwi wedi meddwi?

Yr Uffern Daith

Taswn wedi rhedeg y marathon deirgwaith ac wedyn ‘di gorfod cael sgwrs efo Lowri Llewelyn, ni fyddwn fwy blinedig nag wyf ar hyn o bryd. Fy mai ydi’r peth oherwydd fy mod yn ystyfnig. Gair Lowri Llewelyn amdanaf oedd ‘ystyfnig’, gyda llaw, y geiriau a ddefnyddiwyd gennyf i oedd ‘penderfynol’ neu ‘anturus’.

Gwraidd y blinder a’r anghydfod ydi’r daith a wnaed i Aberystwyth ar y penwythnos. Tai’m i mewn i siarad am y meddwi ac ati, ond wedi gweld bod Lord of the Rings ar y teledu yn Y Llew Du a slagio off myfyrwyr a Saeson a digio am fod yr Academi yn hen gapel a drowyd yn dafarn ond eto yn ddigon bodlon cael peint yno, mi drodd pethau’n eithaf llanast. Hidia befo am hynny.

Yn lle mynd i fyny’r A470, sy’n lôn erchyll, ddiflas ar y gorau adegau, penderfynais fel y gyrrwr fynd drwy Gaerfyrddin. Rŵan, mi aeth pethau rhagddynt yn ddigon di-hid a hapus ar y ffordd yno, a minnau’n cael gweld rhywfaint o Sir Gaerfyrddin ac, am y tro cyntaf, y Geredigion arfordirol y tu hwnt i fae Aber. Gwych.

Ond dydi gwneud bron unrhyw beth ddwywaith mewn cyfnod mor fyr ddim yn hawdd. Ar y ffordd nôl cymerwyd troad anghywir, yn rhyw le, rhyw bryd, ac mi ddechreuais betruso fymryn wrth ddod i mewn i Lanymddyfri, gan wybod yr iawn nad y ffordd honno ddeuthum. Ar ôl cyrraedd Pontsenni, lle bynnag uffern mae Pontsenni, daethpwyd o’r diwedd at Aberhonddu a llwyddwyd dilyn y A470 nôl i Gaerdydd. Ni welwyd mo Chaerfyrddin na’r M4, felly o leiaf yn y canol rhywle pan ofynnwyd a oeddem wedi ei heibio, gallwn ddweud yn onest ein bod.

Dwi byth yn mynd nôl o Aberystwyth “drwy Gaerfyrddin” eto.

Dirywiad safon yr iaith

Efallai fy mod i’n swnio’n rêl cyfieithydd bach trist, ond mae safon iaith yn bwysig i mi, ac mae bratiaith yn troi fy stumog. Wn i ddim p’un a wnaethoch wylio Taro 9 neithiwr, a drafododd ddirywiad y Gymraeg ymhlith plant ysgol, ond dydi hi fawr o syndod, er ei fod yn benbleth ac yn gwneud fawr o synnwyr.

Fy “nghenhedlaeth” i (nid dyma’r gair cywir ac mi egluraf pam nes ymlaen) ydi un o’r rhai olaf, mi gredaf, fydd â Chymraeg cref, naturiol. Yn 23 oed, mae gen i a llawer iawn o’m cyfeillion, yng Nghaerdydd o bob rhan o’r wlad neu’r rhai yn Nyffryn Ogwen, grap ar ymadroddion ac idiomau, ac rydym yn siarad Cymraeg gyda’n gilydd.

Dwi ddim yn honni o gwbl fod i ni Gymraeg perffaith di-wall, mae hynny’n gwbl anghywir. Ond eto mae hynny’n rhywbeth sy’n gyffredinol gan y cenedlaethau. Os ystyrir cenhedlaeth fy Nain (70+), maen nhw’n defnyddio llawer mwy o eiriau Saesneg unigol na ni, ‘eroplên’, ‘compiwtar’, ‘e-mail’ ac ati. Yn wir, bu i fy modryb sydd newydd gyrraedd ei 60, dwi’n credu, ddweud wrthyf fod gan fy nghenhedlaeth ‘Cymraeg posh’. Clod yn wir.

Ia wir, Cymraeg gwerinol sydd gennym ni. Mae gen i brofiad prin o’r Gymraeg yn ysgolion y cymoedd, ac er mor braf yw gweld twf yn nifer siaradwyr Cymraeg (h.y. y nifer sy’n medru Cymraeg - gwyddom oll yn iawn fod nifer y bobl sy’n defnyddio Cymraeg fel eu prif iaith ar drai ers cyn cof) de Cymru ni ellir disgwyl i blant ysgol yn y fan honno ddysgu Cymraeg naturiol - daw Cymraeg naturiol o siarad Cymraeg gyda’r teulu, gyda ffrindiau ac i raddau helaeth drwy fyw mewn cymdeithas Gymraeg. Gyda dirywiad enbyd y pethau hynny, dirywiad a welir yn y Gymraeg ei hun, hefyd.

Ond yn yr ardaloedd Cymraeg ac ymhlith teuluoedd Cymraeg digwyddodd rhywbeth i’r ‘genhedlaeth’ nesaf. Sôn wyf i am genhedlaeth fy chwaer. Dydyn nhw ddim yn genhedlaeth wahanol i ni - tair blynedd yn iau, ond o siarad â ffrindiau sydd â brodyr a chwiorydd o’r oedran hwnnw daw un peth yn drist o amlwg - mae safon eu Cymraeg yn is na ni, ac maent hefyd yn siarad llai o Gymraeg na ni.

Mi dorrodd rhywbeth yn rhywle, rhywsut. A hynny’n ddiweddar. Nid ydynt mor hoff o gerddoriaeth Gymraeg - galla i ddim dychmygu fy chwaer yn defnyddio Facebook Cymraeg neu’n ymuno â Maes E (yn wir, pan sefydlwyd Maes E roedd rhai o’r aelodau amlycaf yn ifanc - tua 16-17 oed - faint o bobl mor ifanc â hynny sydd bellach ar Faes E? Ddim cymaint). Dydi’r un cariad at iaith ddim yn amlwg yn eu plith.

Y peth trist ydi, dw i ddim yn meddwl fy mod yn gor-gyffredinoli.

Efallai bod y cymunedau Cymraeg wedi dirywio ychydig yn ormod, wn i ddim. Efallai bod oes datganoli wedi gwneud pobl yn rhy gyfforddus parthed yr iaith. Ond mae un ffaith yn sicr. Mae’r Gymraeg yn wannach ymhlith yr ifanc (sef i’r perwyl hwn pobl sy’n 20 oed ac yn iau) nag y bu erioed, ac yn deillio o hynny mae safon y Gymraeg yn dirywio. I nifer, dydi hi jyst ddim digon pwysig i boeni amdani. Geiriau yw iaith – dyna’r cyfan.

Wn i ddim, efallai bod rhywbeth felly’n dod ag aeddfedrwydd. Efallai mai’r lleiafrif a gynhaliodd safon erioed. Ond os yw iaith yn datgymalu, mae hi’n marw. Os mae hi’n colli ei chystrawen, yn cyfieithu yn slafaidd ac yn ymwared â’i hymadroddion, nid iaith mohoni mwyach.

Wn i ddim, ychwaith, ddyfodol y Gymraeg, neu p’un a oes dyfodol iddi mewn gwirionedd. Ond mi wn os bydd y duedd sydd ohoni’n parhau, bydd y dyfodol hwnnw ychydig yn llai goleuach nag y bu.

Yr Angau

Fedra i ddim dweud ag unrhyw hyder bod fawr o bwynt i mi ddeffro’r dyddiau hyn. Na, nid digalon mohnof, siriolach wyf na holl wenoliaid haf (neu wanwyn, wn i ddim pryd y daw’r gwenoliaid i Gymru fach i fod yn onest – ffycars bach swnllyd ydyn nhw), ond neithiwr oedd yr ail noson yn olynol y bu i mi freuddwydio fy mod wedi marw. Unwaith oedd mewn damwain car, lle gwrthododd fy nheulu fy ngweled a minnau’n ysbryd, a’r ail oedd neithiwr. Cofiaf farw, ac es i’r nefoedd a chael paned i’m hymlacio mewn Tesco llawn angylion ac un T-Rex, ac roedd Anti Blodwen (heddwch i’w llwch) yno, ond ddim yn rhy falch o’m gweld.

Rŵan, rhowch ddiffiniad i mi o hynny ac mi gewch wobr, ond mae’n debyg nad ydi fy nheulu yn hoff iawn ohonof p’un bynnag y diffiniad a roddir.

Gwn i ddim pa beth ydi’r Nefoedd, ond mi fetia i fy urddas (sydd, wrth gwrs, yn barhaol glwyfus ei ôl-feddwod ond yn parhau’n ffug uchel er gwaethaf pawb a phopeth) nad Tesco efo T-Rex mohono. Ond dydi’r thema o angau, gwrthod a bwyd rhad o ansawdd isel ddim yn un addawol, a dweud y lleiaf.

Technoleg Fodern

Fyddech chi’n meddwl, a minnau’n ŵr ifanc, gwancus tair blynedd ar hugain oed, y byddwn yn cofleidio’r byd modern hwn, ond dydw i ddim. Ddim fy mod i’n tecnoffôb, ond dwi’m ffan fwyaf technoleg. Rŵan, mi fyddai’n hoffi’r hen feicrodon ac yn licio cyfrifiaduron ond mae ‘na ambell beth nad ydw i’n eu hoffi o gwbl.

Y SatNav ydi un o’r pethau hyn. I mi, mae’r SatNav yn un o’r dyfeisiadau dibwrpas hynny y mae pobl yn licio’u cael jyst er mwyn dangos eu bod nhw’n fodern. Wn i ddim amdanoch chi, ond mi fedra i ddarllen (mae’n siŵr os ydych chi’n darllen hwn y gallech ddarllen). Be sy’n bod efo cynllunio lle ti’n mynd yn y lle cyntaf, o fap neu drwy ddarllen arwyddion? Dwi ddim yn dallt, de. Ac oes gwaeth na rhywun yn dweud wrthot ti le i fynd beth bynnag?

Peth arall dwi’n cadw draw ohono ydi’r pethau iPhones ‘ma. Rhyngoch chi a fi, dw i ddim wirioneddol yn dallt beth ydi iPhone ond am y ffaith eich bod chi’n cyffwrdd y sgrîn. I BE? Peidiwch â’m camddeall, mae ffonau symudol yn declynnau uffernol o handi, ond be sy mor sbesial am un sy’n edrych fel bricsan, yn ddrud a’ch bod chi’n CYFFWRDD Y SGRÎN? Pam ffwc y byddwn i am wneud ffasiwn beth? Be, yn enw’r uffern ei hun, ydi’r atyniad? Goleuwch fi, wir Dduw.

Amsterdam

Disgynnais mewn cariad ag Amsterdam dros yr wythnos ddiwethaf, ond yn bur rhyfedd ni fu i mi hyd yn oed gweld llysieuyn yno drwy’r pum noson felly mi wnes ymdrech benodol i’w bwyta ddoe. P’un bynnag, wedi cyrraedd y gwesty a chwrdd â’r perchennog y bore wedyn, sef Saad Sleim, sy’n enw rhagorol mewn unrhyw iaith.

Rŵan, alla i ddim manylu popeth a wnaed mewn un blogiad. Roedd taith myfi a Ceren i Amsterdam yn un amrywiol tu hwnt, a oedd yn cynnwys meddwi yn slei, sbotio Cymry eraill o bell, mynd i’r wlad am ddiwrnod, gwylio gêm Cymru mewn tafarn Wyddelig, mynd i Amgueddfa Van Gough, mynd ar deithiau ar y camlesi ac o amgylch ardal y golau coch, a mân bethau eraill a wnaeth fy argyhoeddi fy mod i’n edrych fel Skeletor efo dannedd gwyrddion, ond gofynnwch i mi am hynny pan fe’ch gwelaf yn y croen.

Ac mi gawsom ffrae gan yr heddlu am ganu’r Brawd Houdini yn uchel tu hwnt.

Dinas fechan ydi Amsterdam, sy’n eithriadol o wahanol i Gymru fach. Un peth trist iawn am y lle ydi hynny o Saesneg glywch chi yno - dywedaf â llawn hyder y clywch lai o Saesneg ym Methesda nag Amsterdam, ond dyna ni, dyna’r byd sydd ohono. Ac nid aethom o amgylch yr ardaloedd twristaidd gormod, chwaith, ond o amgylch yr ardaloedd lleol, gan lwyddo i beidio â thalu mewn un lle (ro’n i hollol allan o arian erbyn y diwrnod olaf) a chanfod cwrw gwirioneddol wych o’r enw Juliper. Miam miam ydoedd.

Mae rhai o’r ystrydebau a glywch am Amsterdam yn gwbl gywir - mae’r lle yn llawn porn, pot a beiciau, ynghyd â llawer o Americanwyr am ryw reswm. P’un bynnag, dwi am fynd nôl i Amsterdam eto - y tro nesaf efo mwy o arian - ond ddim i fwyta pysgod, oherwydd mae pysgod Amsterdam yn ddrud.

Dechrau'r Frwydr dros Ddatganoli Pellach

Wel, mae David Davies wedi gwirioneddol dechrau’r rhyfel dros fwy o ddatganoli i Gymru drwy ddweud y bydd yn ymgyrchu’n frwd yn erbyn rhagor o rym i’r Cynulliad Cenedlaethol. Byddai’n ffôl, dwi’n meddwl, i ddiystyru hyn. Dwi’n dueddol o deimlo bod gan Davies eithaf dylanwad ymhlith aelodau llawr gwlad y Torïaid yng Nghymru a’i fod yn cynrychioli eu barn yn llawer mwy na’u haelodau cynulliad, ac er gwaetha’r ffaith mai Tori ydi o, dydi’r dyn ddim yn dwp. Bydd bellach ar grwsâd i sicrhau pleidlais ‘Na’, ac mae pobl mor amlwg ar grwsâd o’r fath yn beryg bywyd, yn enwedig rhai â chryn ddylanwad. Dyma Dori amlycaf Cymru, wedi’r cwbl - mae ei ddiystyru yn beth gwirion, a thrahaus, i’w wneud.

Wn i ddim a fydd Llafurwyr amlwg a brwd yn fodlon ar ymuno gydag ef yn y fenter hon, fel y mae’n gobeithio, ond os maen nhw, sy’n gwbl bosibl, gall pethau fynd yn draed moch yn fuan iawn. Yn wir, o ystyried gwendidau lu’r Blaid Lafur ar hyn o bryd (nid dyma’r grym a dawelodd Kinnock ac a roddodd ei gefnogaeth i’r ymgyrch ‘Ie’ ddegawd yn ôl bellach) pwy sydd i ddweud na welwn glymblaid wrth-ddatganoli yn codi o’r lludw?

Mi ddefnyddiant bob tric a thwyll ag y gallant, cofiwch. Mae’n hysbys i bawb bod cefnogaeth i ddatganoli, yr egwyddor o leiaf, yn gyffredin erbyn hyn; ac mi fentraf ddweud bod hynny’n amlycach i wrthwynebwyr datganoli na neb arall. Mae cefnogwyr datganoli eisoes yn llusgo eu traed. Wele’r gwastraff amser ac arian a elwir yn Confensiwn Cymru Gyfan. Rŵan, wn i ddim amdanoch chi, ond dwi ddim yn gweld pwynt y Confensiwn yn y lleiaf, a thra ei fod yn llusgo’i draed yn canfod ateb hysbys (h.y. bod y gefnogaeth i ragor o ddatganoli yn eang) bydd yr ymgyrch ‘Na’ sydd yn yr arfaeth yn miniogi ei harfau ac yn paratoi.

Yr oll oedd angen oedd comisiynu cyfres o bolau piniwn i fonitro’r gefnogaeth i ddatganoli pellach dros gyfnod a ffurfio Ymgyrch Ie swyddogol ar y cyd â hynny. Erbyn hyn, dydyn ni ddim yn gwybod a fydd refferendwm cyn 2011, hyd yn oed, a’m mhryder i, ar wahân i’r ffaith honno, yw y bydd yr Ymgyrch Na yn cael uffar o head-start ar yr Ymgyrch Ie.

Wedi’r cyfan, fydd yr Ymgyrch Ie yn bolisi gan lywodraeth gynyddol ac eithriadol amhoblogaidd, i bob pwrpas - dydi pobl dal ddim cweit yn gwahaniaethu rhwng Llafur Llundain a Llafur Cymru, a hynny o bosibl oherwydd diffygion deddfwriaethol y Cynulliad - ac mae hynny’n arf beryglus tu hwnt. Ac, er gwaethaf rhaniadau Llafur a’r Torïaid, nid Plaid Cymru na’r Democratiaid Rhyddfrydol sydd am argyhoeddi’r cyhoedd o’r angen am refferendwm.

Gwyddom yn iawn y gall Kinnock a’i fath droi yn erbyn eu plaid eu hunain. Gwyddom hefyd nad yw’r Ceidwadwyr yn ganolog yn eithriadol frwd dros senedd i Gymru, a bod y gwrthwynebiad iddi yn gryf yn eu rhengoedd, sy’n golygu nad oes ganddynt hwy rym i dawelu Davies. Gwyddom fod Plaid Cymru’n rhan o glymblaid â phlaid amhoblogaidd tu hwnt. Gwyddom hefyd mai prin yw dylanwad y Dems Rhydd yng Nghymru.

Ac eisoes mae’r Ymgyrch Na wedi cychwyn. Mae’n rhanedig ar y funud, ond ni ddaw refferendwm mae o law, mae dwy flynedd dda tan hynny. Bydd yn cynllunio ac yn paratoi, a darn wrth ddarn bydd yn ymosod ar ddatganoli ymhob ffordd y gall wneud hynny, ac yn raddol bydd yn chwalu ei hygrededd. Cewch weld.

Yn hyn sy’n angenrheidiol yw wir fynd ati i gyflwyno’r achos dros rymoedd deddfwriaethol i bobl Cymru p’un a yw gwaith y Confensiwn newydd ddechrau ai peidio. Yn fwy na hynny, cefnogwyr datganoli yn rhengoedd Llafur a’r Ceidwadwyr sydd angen gwneud hyn yn fwy na neb.

Dwi’n credu y gall fod yn frwydr hir a blinedig iawn, a chynyddol anodd hefyd – ond fu i neb ennill brwydr drwy ddechrau ymladd hanner ffordd drwyddi. Os nad eir ati yn fuan, gall senedd ddeddfwriaethol fod eto genhedlaeth i ffwrdd.