Dwyieithrwydd

Cymrwch gip yma cyn i mi fynd ar bregeth. Dwyieithrwydd ar ei waethaf yn wir.

Mae’n beth od, mae’n siŵr, i gyfieithydd ddweud nad ydi o’n licio dwyieithrwydd. Er gwaethaf swnian di-ri lleiafrif o Gymry di-Gymraeg, i mi mae dwyieithrwydd yn anad dim yn gyfaddawd y mae’r Cymry Cymraeg, nid y di-Gymraeg, yn ei wneud. Mae bron yn ddull arall o orfodi’r byd mawr Saesneg i’n boddi – hynny ydi, chewch chi ddim gwneud dim byd oni bai eich bod yn ei wneud yn Saesneg hefyd.

Problem fawr dwyieithrwydd ydi pan fo’n cael ei orfodi ar iaith leiafrifol yna mae’n llwyr ddileu’r angen i wneud pethau yn yr iaith honno,o ysgrifennu ynddi i gynnal digwyddiadau drwy ei chyfrwng. Dyna pam y gall rhai o elynion yr iaith ddadlau’n rhwydd, ac weithiau’n effeithiol mae arnaf ofn, yn erbyn gorfod cyfieithu pethau i’r Gymraeg – ‘does mo’u hangen. Yn bersonol, byddwn i’n fwy na hapus gweld llai o bethau dwyieithog o blaid fwy o bethau uniaith, boed hynny’n Gymraeg neu Saesneg (yn dibynnu’n helaeth ar ardal a chynulleidfa, wrth reswm).

Dydw i ddim yn rhannu gweledigaeth y gwleidyddion o Gymru ddwyieithog, chwaith, ac alla’ i ddim smalio gwneud. Fydda i bob amser yn credu yn y Gymru Gymraeg ei hiaith, Cymru ysywaeth na wela’ i mohoni fyth, ond ta waeth am hynny. Y pwynt sylfaenol dwi’n ceisio’i wneud ydi hwn: o sicrhau dwyieithrwydd pur ni ellir sicrhau dyfodol dwy iaith, ac yng Nghymru dydi dwyieithrwydd fawr fwy na ffordd o ddistewi’r Gymraeg yn ddistaw barchus.

Dwi’n amau dim i ambell Dori neu Lafurwr craff ddeall hynny flynyddoedd nôl.

Ystyriwch hyn. Ni chiliodd y cymunedau Cymraeg ar y fath raddfa â’r sefyllfa bresennol cyn i ni gyrraedd oes dwyieithrwydd. Mae sawl ffactor arall ynghlwm wrth eu dirywiad gweddol ddiweddar, ond a ydi dwyieithrwydd yn un tybed? Heddiw, gallwn ddadlau yn y Gymru newydd ddwyieithog, wleidyddol-gywir sydd ohoni mai efallai un sir sy’n parhau lle mae mwyafrif y trigolion yn siarad Cymraeg fwyaf yn eu bywydau bob dydd. Y sir honno ydi Gwynedd. Os oes yn rhaid gwneud pethau’n ddwyieithog yn y fan honno mae hi wir yn ddu arnom.

Ni sy’n nychu. Ni sy’n araf weld ein diwedd. A ydi ein cyfaddawd mawr yn fargen deg, neu’n ffordd gyfrwys o’n tawelu?

'Sdim byd ar y teledu heno

Yn ddiweddar, rhaid i mi gyfaddef, dwi wedi troi’n unigolyn chwerwach o lawer, gyda phethau bach iawn yn mynd ar fy nerfau (megis y ddolen i’r dde sy’n cyfeirio at Faes E fel “Y Fforwm Drafod Gymraeg” pan y dylai fod “Y Fforwm Trafod Cymraeg” – dydi cyfieithu ddim yn fêl i gyd cofiwch).

Gwraidd hynny ydi fy anobaith parhaol cyfredol. Dwi ddim yn licio’r ffaith fy mod i’n byw mewn oes lle mae popeth dwi’n credu ynddo neu’n ei charu yn diflannu. Hoffwn i wedi bod yn un o’r genhedlaeth gynt a welodd y pethau hynny’n gadarn, neu’n rhan o’r genhedlaeth nesaf, na fyddant yn poeni am y pethau anghofedig hynny. Ni fyddent yn treulio ‘un funud fach cyn elo’r haul i’w orwel’ i’n cofio ni, fetia’ i.

Mae’n waeth nag erioed heno gan nad oes dim byd ar y teledu. Dwi wedi canslo rhyngrwyd y tŷ, gan ei fod mor uffernol, a dwi’n bwriadu cael Sky. Dwi’n gwbl, gwbl fodlon ar analog yn bersonol ond alla’ i ddim aros yn tŷ drwy’r nos heb ryngrwyd na theledu. Dwi’n licio meddwl y byddwyf yn ysgrifennu, ond fel unigolyn cwbl ddi-ddisgyblaeth fyddwn i’m yn mentro’r ffasiwn beth, ond yn hytrach treulio f’amser yn mynd i dai fy ffrindiau ar adegau cyfleus, megis pan fo Come Dine With Me ar y teledu, gan ddywedyd “Duwcs, mae Come Dine With Me newydd ddechrau, rown i o ‘mlaen ia?”

Dwi’n gallu bod yn ofnadwy am wylio teledu. Oni fyddaf yn mynd allan i wneud rhywbeth, bydda i’n gwylio’r teledu o gyrraedd y tŷ ar ôl cyrraedd adra o’r gwaith nes i mi benderfynu cysgu, neu fy mod i wedi yfed gormod fel nad wyf yn gallu aros ar ddihun. Dim ond hanner botel o jin sydd acw ar hyn o bryd. Dwi’n ffan enfawr o G&T, ac yn gwbl fodlon cyfaddef mai hen ddynes yn anad dim y dylwn fod petae’r byd yn lle cyfiawn.

Ond dydi hi ddim, a dyna pam nad oes dim ar y teli heno ac y bydd yn rhaid i mi feddwi i flocio’r ffycar beth allan.

Harry blydi Potter

Fel rhywun sy’n hoff o hud a lledrith, heb sôn am fyw yn ei fyd bach ffiaidd ei hun, dwi’n ymgeisydd perffaith ar gyfer licio llyfrau a ffilmiau Harry Potter, ond dydw i ddim. Dwi’n meddwl bod Harry Potter yn rybish; rhyw fath o Lord of the Rings i blant, a dim ots gen i be ddywedith neb, llyfrau plant ydyn nhw. Well gen i Rala Rwdins a’r Dewin Doeth, o leia eu bod nhw’n dallt y byd a’i bethau, a byddai Gandalf yn rhoi cweir go iawn i Dymbl-bôr.

Yn fwy na hynny, yn fy ffordd gul o feddwl, byddwn i byth yn ystyried darllen Harry Potter, yn yr un modd na fyddwn yn ystyried rhoi fy mys mewn cachu ci (neu mewn ci). Dydi gweld plant yn achub y byd ddim yn beth call, achos wnaiff hynny ddim digwydd. Ar gyfer pethau megis, dydi plant yn dda i ddim – todded y pegynau cyn hir, a’r môr a fydd yn traflyncu’r tir, a bydd Joni Bach Tŷ Pen yn blydi iwsles.

Mi es i weld un o’r ffilmiau yn y pictiwrs ‘fyd. Yr un diwethaf oedd o, a dwi ddim yn cofio’r enw, achos mae ‘na ormod o’r ffilmiau wedi bod. Dwi’n cofio bod yn eitha bôrd, os rhywbeth. Cofiwch, mi fyddaf yn gwylio’r ffilmiau adeg y Nadolig neu pan fônt ar ITV ryw ddydd Sul, ond tai’m i drafferth na chost i wneud.

Y broblem fwyaf ydi nad ydi Daniel Radrhywbeth yn gallu actio. Mae o’n rybish. Mae o’n rhy wael i Bobol y Cwm. Mae hynny’n uffernol o wael, ac yn angheuol felly.

Mae ‘na rai wrth gwrs sy wedi tyfu i fyny efo Harry Potter (neu ddim tyfu fyny os ydach chi’n dallt be sy gen i). Rolocs i hynny. Dwi byth wedi dallt pobl sy’n archebu tocynnau ymlaen llaw i fynd i weld ffilm gan eu bod nhw’n obsesd, a dwi ddim yn fodlon eu dallt nhw chwaith, yn enwedig pobl hŷn sy’n mynd i weld ffilmiau plant. Fel Harry Potter.

Tyddewi

Roeddwn i’n Sir Benfro dros y penwythnos. Aeth rhai ohonom i aros mewn bwthyn yng nghanol Tyddewi – dwi byth wedi gwneud y fath beth o’r blaen ac yn falch fy mod i wedi. Afraid dweud y bu i mi yfed traean botel o jin ar y nos Sadwrn, ac mi fyddech yn meddwl o ganlyniad i hynny na fyddwn yn medru cerdded y milltiroedd maith i Solfach ar lwybr yr arfordir, ond mi wnes.

Roedd pob man yn llawn dop ar y nos Sadwrn. Cawsom beint yn y City Inn (achos ei fod yn swnio’n debyg i’r City Arms) cyn dechrau arni go iawn – ddisgwyliais i ddim y byddai Tyddewi yn llawn chavs nes y foment honno.

Ddisgwyliais i ddim ychwaith na fyddwn, ac eithrio gennym ni, yn clywed gair o Gymraeg naill ai yn Nhyddewi nac yn Solfach. Arwydd o’n hoes os bu un erioed.

Mae pawb arall yn mwynhau’r lle am weddill yr wythnos, a braf iawn arnynt achos lle braf ydi Sir Benfro yn ôl yr olwg. Roedd yr arfordir ar y daith gerdded yn anhygoel, wir-yr. Cawsom farbyciw y noson honno hefyd, er i mi’n bersonol fwyta mwy o gaws na chig mi dybiaf. Dwi’n mwynhau barbyciws, yn arbennig rhai felly gyda chig heb ei losgi.

Gwelsom hefyd y gadeirlan ddoe, felly dwi hanner ffordd i Rufain. Dwi wrth fy modd efo eglwydi a chadeirlannau, byddwn yn gallu treulio drwy'r dydd mewn un yn dawel synfyfyrio.

Ta waeth, mae’n braf cael dianc i ryw fan anghysbell o bryd i’w gilydd. Hoffwn i wneud yn amlach, ond wna i ddim achos dwi’n rhy ddiog i drefnu.

Fi, Lowri Llew a'r sgwrs e-bost siocledaidd

Fi: http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/8141612.stm

Y Llew: he had the choc of his life when he fell in.

Fi: Aye, he was in a bit of a twix

Y Llew: and he was gasping for aero

Fi: I hear that he wanted to be creme egg-ted

Y Llew: so he won't be Lion in the ground then?

Fi: Indeed, you are very clever, I've never met a Twirl like you before

Y Llew: I was bornville a clever twirl don't you know.

Fi: Let's hope this doesn't scare you:

BOO(st)!

Y Llew: I'll wispa something to you now: I just kitkat myself!

Y Cyfredol Gasineb

Un o’m prif wendidau ydi nad wyf mor chwerw ag y gallwn fod. Wir-yr, dwi’n eithaf pur fy nghalon mewn sawl agwedd, ond weithiau, ar ddiwrnod da, gallaf fentro i isaf berfeddion uffern chwerw (ac eithaf mwynhau).

Un o’r pethau y mae gan bobl ddawn ddiddiwedd i’w gasáu ydi pobl y byddan nhw’n eu gweld yn feunydd. Yn bur ffodus, er gwaethaf fy nghwyno tragwyddol, dwi’n hoff o’r rhan fwyaf helaeth o bobl dwi’n eu hadnabod, yn wir, hyd yn oed Jarrod. Wel, efallai ddim Jarrod. Ta waeth, mae fy mhrif gasineb yn gyfeiriedig at bobl nad ydw i’n eu hadnabod.

Un felly ydi’r gwr sy’n fy heibio bob diwrnod wrth i mi fynd i’r gwaith. Fydda i’n ei weld bob dydd, cofiwch, ac yn ei gasáu, ddim cymaint â’r Blaid Lafur ond eto’n fwy na chacennau. Peth tila ydyw, yn eiddil fel lili gynta’r gwanwyn, heblaw bod ganddo wallt sinsir byr y mae’n ei sbeicio a hefyd sbectols sgwâr. Mae’n hyll fel ystlum ac yn gerdded fel pengwin, yn gamau bach bach sydyn sydyn, ac yn gwisgo bag ar ei gefn. Ac mae’r ffycar yn fyrrach na fi.

Dim ots pa mor gynnar yr âf byddaf yn ei weld rhwng yr Eglwys Babyddol a Mill Lane bob dydd. Wn i ddim i ba le y mae’n mynd, ond dwi’n teimlo y byddwn yn gorfod dweud helo wrtho os fe’i gwelaf yn rhywle wedi meddwi, sy’n biti achos dwi wirioneddol ddim isho gwneud hynny, achos dwi’n ei gasáu.

For Wales, see England

Wythnos diwethaf mi soniais am sut y mae gen i, yn ddigon aml, gywilydd o fod yn Gymro, er dydi o ddim yn aml iawn fy mod i’n cael dweud hynny ddwywaith mewn pythefnos – mae’n rhaid bod y byd ar fin darfod!

Do, mae’r Lludw wedi cyrraedd Caerdydd. Mae’r cyfryngau, o’r Western Mail i S4C wedi bod nid yn unig yn ein hannog i gefnogi Lloegr (ddim ffiars) ond yn mynnu cymaint o fraint y bydd hi i’r Cymry gynnal digwyddiad o’r fath ac, wrth gwrs, yn cyfeu’r ffaith y bydd Cymru gyfan yn bloeddio dros Loegr i’r byd. Y peth trist ydi fydd ‘na lot yn gwneud. Mae’n rhaid bod yr Awstraliaid yn meddwl ein bod ni’n licio cael ein nabod fel rhan o Loegr. Sôn am sad!

Fyddwn i ddim efo unrhyw wrthwynebiad i’r Lludw yn cael ei gynnal yng Nghaerdydd pe bai gan Gymru ei thîm prawf ei hun. Mi fydd yn hwb fawr i economi Caerdydd, ac mae hynny’n beth da, dwi ddim yn dadlau hynny. Ond mae tîm criced Lloegr yn enghraifft berffaith o For Wales, see England.

Mi fyddai hyd yn oed newid enw’r tîm i ‘England and Wales’, fel ydyw mewn gwirionedd, yn rhywbeth. Ond eto, ‘does Cymro yn y garfan hyd fy neall i.

Mae gweld Come on England ar dudalen flaen y Western Mail, aelodau o glwb criced Morgannwg yn clodfori’r tîm ‘cenedlaethol’ yn fwy pathetig fyth o ddarllen papurau newydd Lloegr. Peidiwch â chael eich twyllo, maen nhw’n casáu’r ffaith bod Cymru’n cynnal y gêm a bod Hen Wlad fy Nhadau yn cael ei chanu cyn’ddi. Mae o mor rhyfedd gweld y Saeson yn bloeddio “fydd y Cymry byth yn ein cefnogi!” ar yr un ochr a chymaint o Gymry’n gweiddi “byddwn fe fyddwn!” ar y llall!

Wel, fydda i ddim. Mae’n iawn i Albanwyr beidio â chefnogi Lloegr waeth bynnag fo’r sefyllfa, ac mae ‘na Gymro bach fan hyn sy’n mynnu gwneud union yr un fath! A minnau'n meddwl y byddwn i byth yn cytuno â gwasg Llundain....!

P’un bynnag pan oeddwn i a Sion Bryn Eithin yn chwara criced ar compiwtar ym Mryn Eithin ‘stalwm roeddan ni’n cefnogi Pacistan a Salim Malik yn benodol, jyst achos bo gynno fo enw fel Sali Mali.

Gweiddi ar Siân Cothi

Eisteddon ni y tu allan i’r Mochyn Du. Roeddwn wedi dechrau mynd yn chwil, mi gredaf. Cerddai dynes walltgoch yr ochr arall i’r ffordd.

“Mae honno’n edrych fel Siân Cothi,” dywedasom.

“Siân, Siân!” gwaeddasom ar ei hôl, yn lled-ffraeth ein bwriad ar y ddynes hon, yr edrychasai fel Siân Cothi, ond nid Siân Cothi mohoni.

Troes hithau atom a chwifio’i breichiau. Siân Cothi ydoedd. Dechreuodd gerdded tuag atom. Roedd yn rhaid gwneud rhywbeth.

“Sori,” myfi a waeddais. Myfi’n gweiddi ar Siân Cothi! “Sori, roedden ni’n meddwl mai Siân Cothi oeddech chi, ond Siân Cothi ydach chi!"

Chwifiodd arnom eto ac ymlaen â hi ar ei thaith. Bu’n sefyllfa ryfedd, yn sicr.