Bydded gall, bydded barchus, bydded yn teimlo’n weddus ddydd Sul, dyna’r neges y rhoddais i mi’n hun nos Sadwrn. Bob tro y bydda i’n gwneud ymdrech i beidio â meddwi o ‘ngho, mi fydda i’n racs. Dwi’n meddwl mai y Fi Chwil yn gwrthryfela yn erbyn y Fi Sobor ydi hynny.
Aethasom i’r Mochyn Du yn ôl y drefn. Yfasom ddiodydd helaeth. Dwnim faint. Erbyn diwedd gêm Cymru, nad ydw i am sôn amdani – mae gen i flwyddyn o fod yn chwerw ar ei hôl – synnwn i petae unrhyw un yn sobor yn y dafarn gyfan. Rhaid i mi ddweud ro’n i’n eitha ypset. Dwi’n gollwr sy ddim yn licio colli – hen gylch cas ydyw.
Ond ar ôl treulio dros chwarter diwrnod yn y Mochyn, gallwch ddychmygu nad oedd fawr o lun arnaf. Ydyn, mae pethau’n niwlog erbyn cyrraedd Dempseys. Dwi heb syniad sut y llwyddasom oll gyrraedd Dempseys o ochr y castell mewn un darn – galla hwnnw ‘di troi’n flêr. Dwi’n gwybod fy mod wedi meddwi go iawn erbyn cyrraedd Pica Pica achos mi ollyngais dybl jin a thonic ar y llawr a nôl un arall ar f’union. Fel arfer mi fyddwn wedi pwdu ond erbyn hynny ro’n i’n teimlo’n hapus drachefn. ‘Doedd un gwydraid yn deilchion am fy nigalonni.
Parhau ar y jin wnes dwi’n meddwl. Maen nhw’n dweud bod jin yn gwneud i rywun deimlo’n ddigalon ond dydi o ddim yn gwneud i mi deimlo felly – ond mae o’n gwneud i mi anghofio. Edifaraf yn fawr nad yfais fwy, oherwydd dydi’r atgof o ddawnsio ben fy hun yn Copa wrth y bar yn ddi-baid am lawer gormod o amser ddim at fy nant. Er pan gofiais yr oll a wnes oedd chwerthin yn uchel ben fy hun ddydd Sul yn sâl fatha cath. Oni allwch chwerthin ar y Chychwi Chwil beth allwch chi wneud?
O wel. Brifais fy mraich. Tarais fy mhen yn rhywle mi dybiaf. Balchder? Celain ydyw. Ond ‘sdim yn brifo’n waeth na’r boced – ‘sdim math o jans y bydda i’n edrych ar fy nghyfrif banc yn fuan!
lunedì, febbraio 08, 2010
venerdì, febbraio 05, 2010
Hir Oes i'r Chwe Gwlad!
Hwra, hwra, hwra! Ydi, mae pum penwythnos gorau’r flwyddyn (dros gyfnod o saith wythnos, hm) arnom! Fydda i’n dweud bob blwyddyn; diolch byth bod Pencampwriaeth y Chwe Gwlad arnom! Mae 2010 wedi cyrraedd, Ionawr wedi’i drechu, a’r nosweithiau’n ysgafnach! Am adeg horybl i orfod wynebu asesu seddau etholaethau Cymru pan fo’r byd yn troi’n goch.
Bydd popeth yn mynd i’r ochr dros yr wythnosau nesaf, o wleidyddiaeth i bêl-droed i fwyta’n iach i grefydd.
Yn ôl f’arfer rhoddwyd pumpunt lawr ar Gymru’n curo’r Gamp Lawn. 12/1 ydi’r pris eleni, ddim yn wych, ond neith hi ambell beint os bydd y Duwiau (sef jyst Duw, wrth gwrs – ymddiheuraf, er synnwn ar y diawl petae Duw’n darllen blog yr Hogyn o Rachub, rhwng bod yn dduwiol ac ati) yn ein ffafrio.
Mae popeth yn dda am y Chwe Gwlad. Bydd ‘na ambell hen rech (nid YR Hen Rech, mawr bwysleisiaf) yn cwyno ac yn achwyn mai dim ond esgus dros feddwi ydi’r brwdfrydedd dros y rygbi, ond dyma chi bobl sy ddim yn dallt hwyl y bencampwriaeth. Ydi, mae’r yfed yn rhan ohono, ond rhan yn unig ydyw. Gwefr y ceisiau a’r buddugoliaethau, poen y golled, hynt y gêm, yr awyrgylch, y canu, ymryson cyfeillgar â’r gwrthwynebwyr – dyna ydi’r Chwe Gwlad.
Rhydd i bawb ei farn ond ‘sdim rhyfedd ‘na rygbi ydi gêm genedlaethol y Cymry. Dwi’n gwbod bod ‘na ambell ffan pêl-droed hardcôr yn anghytuno ond maen nhw’n anghywir (well gen i bêl-droed i rygbi fy hun). Ni all ‘run bencampwriaeth, yn ‘run gamp arall, gymharu â’r Chwe Gwlad.
Fedra i’m disgwyl!
Bydd popeth yn mynd i’r ochr dros yr wythnosau nesaf, o wleidyddiaeth i bêl-droed i fwyta’n iach i grefydd.
Yn ôl f’arfer rhoddwyd pumpunt lawr ar Gymru’n curo’r Gamp Lawn. 12/1 ydi’r pris eleni, ddim yn wych, ond neith hi ambell beint os bydd y Duwiau (sef jyst Duw, wrth gwrs – ymddiheuraf, er synnwn ar y diawl petae Duw’n darllen blog yr Hogyn o Rachub, rhwng bod yn dduwiol ac ati) yn ein ffafrio.
Mae popeth yn dda am y Chwe Gwlad. Bydd ‘na ambell hen rech (nid YR Hen Rech, mawr bwysleisiaf) yn cwyno ac yn achwyn mai dim ond esgus dros feddwi ydi’r brwdfrydedd dros y rygbi, ond dyma chi bobl sy ddim yn dallt hwyl y bencampwriaeth. Ydi, mae’r yfed yn rhan ohono, ond rhan yn unig ydyw. Gwefr y ceisiau a’r buddugoliaethau, poen y golled, hynt y gêm, yr awyrgylch, y canu, ymryson cyfeillgar â’r gwrthwynebwyr – dyna ydi’r Chwe Gwlad.
Rhydd i bawb ei farn ond ‘sdim rhyfedd ‘na rygbi ydi gêm genedlaethol y Cymry. Dwi’n gwbod bod ‘na ambell ffan pêl-droed hardcôr yn anghytuno ond maen nhw’n anghywir (well gen i bêl-droed i rygbi fy hun). Ni all ‘run bencampwriaeth, yn ‘run gamp arall, gymharu â’r Chwe Gwlad.
Fedra i’m disgwyl!
mercoledì, febbraio 03, 2010
Dwyfor Meirionnydd
Sedd gwbl newydd ydi Dwyfor Meirionnydd, ac o holl seddau Cymru mae hi’n un o’r rhai mwyaf diogel. Mae Dwyfor wedi bod yn gadarn iawn dros Blaid Cymru ers degawdau bellach, yn wir ym Mhwllheli sefydlwyd y blaid, ac ers dyfodiad Elfyn Llwyd gellir dweud yr un peth am Feirionnydd.
Mae’r ddwy ardal yn dod o seddau gwahanol gynt, gyda Dwyfor yn dod o’r hen Gaernarfon, a Meirionnydd y rhan ddeheuol o Feirionnydd Nant Conwy. Daeth Caernarfon yn gadarn iawn dros Blaid Cymru dros yr ugain mlynedd diwethaf - cafodd Dafydd Wigley fuddugoliaethau enfawr yma y gellir eu cymharu â rhai o fwyafrifoedd Llafur yn Ne Cymru.
Er na Meirionnydd Nant Conwy oedd sedd gadarnaf Plaid Cymru yn gyffredinol rhwng 1997 a 2007, mae’n syndod nad oedd felly’n gynt. Chafodd Dafydd Elis-Thomas fyth fwyafrif enfawr yma yn San Steffan. Ers i Elfyn Llwyd arwain y blaen cafodd y Blaid tua hanner y bleidlais yn gyson.
Mae Dwyfor Meirionnydd yn newid sylweddol o’r seddau gynt, a’r gwir ydi ‘does gennym ni ddim data dibynadwy ar ei chyfer cyn 2007. Ond gallwn ddweud hyn, mae Meirionnydd a Dwyfor ymhlith yr ardaloedd cadarnaf dros Blaid Cymru yng Nghymru gyfan; Plaid Cymru yn unig sydd wedi dominyddu yma ers amser maith. Mae Llafur a’r Ceidwadwyr wedi dod yn ail mewn ambell le dros y degawdau, er mai Llafur ydi’r un rai i gynrychioli’r ardaloedd hyn o fewn cof – collwyd y ddwy ardal i Blaid Cymru ym 1974.
Rŵan, cyn mynd ymlaen dywedaf ar fy union mai dim ond dau etholiad y byddaf yn eu defnyddio i ddadansoddi Dwyfor Meirionnydd, sef rhai Cynulliad 2007 a rhai cyngor 2008. Ymladdwyd etholiad ’09 ar ffiniau’r hen etholaethau, a chan fod y newid rhwng y rheini a’r sedd hon mor fawr, ‘sdim pwynt i mi wastraffu amser yn mân ddadansoddi.
Dyma ganlyniad etholiad Cynulliad 2007:
Plaid Cymru 13,201 (59.7%)
Ceidwadwyr 4,333 (19.6%)
Llafur 2,749 (12.4%)
Dem Rhydd 1,839 (8.3%)
Mwyafrif: 8,868 (40.1%)
Dyma sedd fwyaf diogel Cymru yn y Cynulliad – a jyst er mwyn brolio waeth i mi ddweud y bu i mi ddarogan y byddai cyn yr etholiad hwnnw! Roedd mwyafrif Plaid Cymru yn anferthol. Gellir mi gredaf ddadlau bod ambell Dori yn pleidleisio dros yr Arglwydd Êl, ond dyn ag ŵyr mewn gwirionedd. Mae’n amlwg, fodd bynnag, bod uchafswm pleidleisiau Plaid Cymru yn uchel ar y diawl, ond mae’n anodd gweld yr un o’r pleidiau eraill yn cael twmpath yn fwy o bleidleisiau. I fod onest, i’r rhai sy’n adnabod yr etholaeth, mae’n anodd credu y gall unrhyw un arall gyrraedd y saith mil.
Ac mae isafswm pleidleisiau Plaid Cymru yn sylweddol uwch na’r saith mil – ar ddiwrnod gwael fyddech chi ddim yn disgwyl iddi gael llai na 10,000 o bleidleisiau yma.
Rŵan, er mwyn ceisio gwneud cymhariaeth, beth am ddefnyddio canlyniad diweddaraf Cymreig YouGov, a’i gymharu â chanlyniadau etholiadau Cynulliad 2007? Hynny yw, cafodd Plaid Cymru 22% o’r bleidlais yn 2007, ond disgwylir iddi gael tua 13% yn 2010 - minws 9% felly. Ystyriwn hefyd y bydd dwy ran o dair o bleidleiswyr yr etholaeth yn bwrw pleidlais. Byddai’r canlyniad rhywbeth tebyg i hyn:
PC 15,800
Ceid 9,300
Llaf 4,700
DRh 1,900
Mwyafrif PC: 6,500 (21%)
Mae’r uchod yn cronni’n rhagorol y broblem sydd gennym wrth geisio dod i gasgliad am y darpar ganlyniad. Ar yr olwg gyntaf, edrycha pleidleisiau’r Blaid a’r Ceidwadwyr yn rhy uchel - ond cofiwn fod gan Ddwyfor Meirionnydd 7,000 yn fwy o etholwyr nag Arfon i’r gogledd. Y gwir ydi, gyda nifer uwch yn pleidleisio, ac mewn sedd gwbl newydd, mae’n gwbl amhosibl darogan yr union ganlyniad yma.
Dydw i ddim yn un am ddarogan Rallings a Thrasher yng Nghymru a dyna pam nad ydw am ddefnyddio unrhyw ffigurau ‘notional’ ganddyn nhw.
Un blaid allai herio Plaid Cymru yma, ond nid y pleidiau Prydeinig mo’r rheini; Llais Gwynedd ydi’r blaid honno. Ac eithrio’r aelodau annibynnol, dyma nifer y seddau a enillwyd gan y ddwy blaid yn 2008 yn yr etholaeth:
Plaid Cymru 18
Llais Gwynedd 10
A dyma’r pleidleisiau:
Plaid Cymru 7,974 (41%)
Llais Gwynedd 5,808 (30%)
Heb y busnes ysgolion byddai Plaid Cymru wedi cryfhau ei gafael ar Wynedd, ond nid felly y bu, mi bechodd y cyngor a dioddefodd y Blaid, yn ddigon haeddiannol, yn sgîl hynny. Ond hyd yn oed mewn blwyddyn wael i Blaid Cymru yma, mi enillodd yr etholiad hyd yn oed yn Ne Gwynedd. Yn wir, dim ond tri chynghorydd enillodd y Llais ym Meirionnydd gyfan (mae hynny’n 4 erbyn hyn yn sgîl isetholiad – ond ar draul Llafur oedd hynny).
Mi allai Llais Gwynedd gronni pleidlais wrth-Blaid Cymru, ond dyna fyddai achubiaeth y Blaid mewn difrif – fel petai ei hangen yma! Er y byddai’n denu pleidleiswyr gan Bleidwyr traddodiadol, byddai’n gwneud hynny gan ambell Lafurwr a hefyd Ceidwadwyr, a fyddai i bob pwrpas yn gwanhau’r gwrthwynebiad ar y cyfan. Wrth gwrs, ar y llaw arall, mewn etholiad cyffredinol gallai’n hawdd iawn, iawn gael ei gwasgu gan y pleidiau eraill. Wnaeth Llais Gwynedd ddim cystal o gwbl mewn wardiau lle safai mwy na dau ymgeisydd.
Mewn Etholiad San Steffan, prin y dylanwadai ar y canlyniad.
Academaidd ydi ystyried effaith uniongyrchol Llais Gwynedd yma, beth bynnag - ni fydd yn sefyll eleni. Oherwydd natur y blaid, mi fydd ei chefnogaeth yn hollti i sawl cyfeiriad - swni’n tybio’n bennaf i Blaid Cymru a’r Ceidwadwyr, ond hefyd pobl nad ydynt am bleidleisio o gwbl. Y flwyddyn nesaf, mi fydd hi’n ddiddorol iawn, ond soniwn am hynny pan ddaw’r adeg, trol o flaen y ceffyl ac ati.
A ‘does fawr fwy y gallwn ddweud. Yn ôl pob tebyg dylai pleidlais y Blaid ddioddef yn sgîl y ffrae am ysgolion, ond mae ganddyn nhw arf pwerus ar ffurf Elfyn Llwyd. Mynegodd Elfyn Llwyd bryder mawr am y ffordd yr aeth y cyngor ati i ad-drefnu ysgolion y sir, ac mae’n aelod effeithiol, amlwg a phoblogaidd.
Tybia dyn mai’r Ceidwadwyr fyddai’r prif wrthwynebwyr yma, ond er i ni weld uchod, yn ddamcaniaethol, y gallai’r Ceidwadwyr ennill 9,000 o bleidleisiau, mae’n annhebygol ar y cyfan. A hyd yn oed o ennill 9,000 fydden nhw ddim yn ennill yma.
Bydd Dwyfor Meirionnydd yn gadarn iawn i Blaid Cymru. Dwi’n anghytuno â’r Hen Rech y gallai fod y sedd fwyaf diogel ym Mhrydain, a dwi ddim yn meddwl mai hon fydd sedd saffa’ Cymru eleni chwaith. Gallai yn y dyfodol fod seddau y mae Plaid Cymru’n gryfach ynddynt na hon, ond prin y bydd cenedlaetholdeb y Cymry’n greiddiol gryfach yn unman. Hir oes i hynny.
Proffwydoliaeth: Dros hanner y bleidlais i Blaid Cymru, y Ceidwadwyr yn ail pell.
Mae’r ddwy ardal yn dod o seddau gwahanol gynt, gyda Dwyfor yn dod o’r hen Gaernarfon, a Meirionnydd y rhan ddeheuol o Feirionnydd Nant Conwy. Daeth Caernarfon yn gadarn iawn dros Blaid Cymru dros yr ugain mlynedd diwethaf - cafodd Dafydd Wigley fuddugoliaethau enfawr yma y gellir eu cymharu â rhai o fwyafrifoedd Llafur yn Ne Cymru.
Er na Meirionnydd Nant Conwy oedd sedd gadarnaf Plaid Cymru yn gyffredinol rhwng 1997 a 2007, mae’n syndod nad oedd felly’n gynt. Chafodd Dafydd Elis-Thomas fyth fwyafrif enfawr yma yn San Steffan. Ers i Elfyn Llwyd arwain y blaen cafodd y Blaid tua hanner y bleidlais yn gyson.
Mae Dwyfor Meirionnydd yn newid sylweddol o’r seddau gynt, a’r gwir ydi ‘does gennym ni ddim data dibynadwy ar ei chyfer cyn 2007. Ond gallwn ddweud hyn, mae Meirionnydd a Dwyfor ymhlith yr ardaloedd cadarnaf dros Blaid Cymru yng Nghymru gyfan; Plaid Cymru yn unig sydd wedi dominyddu yma ers amser maith. Mae Llafur a’r Ceidwadwyr wedi dod yn ail mewn ambell le dros y degawdau, er mai Llafur ydi’r un rai i gynrychioli’r ardaloedd hyn o fewn cof – collwyd y ddwy ardal i Blaid Cymru ym 1974.
Rŵan, cyn mynd ymlaen dywedaf ar fy union mai dim ond dau etholiad y byddaf yn eu defnyddio i ddadansoddi Dwyfor Meirionnydd, sef rhai Cynulliad 2007 a rhai cyngor 2008. Ymladdwyd etholiad ’09 ar ffiniau’r hen etholaethau, a chan fod y newid rhwng y rheini a’r sedd hon mor fawr, ‘sdim pwynt i mi wastraffu amser yn mân ddadansoddi.
Dyma ganlyniad etholiad Cynulliad 2007:
Plaid Cymru 13,201 (59.7%)
Ceidwadwyr 4,333 (19.6%)
Llafur 2,749 (12.4%)
Dem Rhydd 1,839 (8.3%)
Mwyafrif: 8,868 (40.1%)
Dyma sedd fwyaf diogel Cymru yn y Cynulliad – a jyst er mwyn brolio waeth i mi ddweud y bu i mi ddarogan y byddai cyn yr etholiad hwnnw! Roedd mwyafrif Plaid Cymru yn anferthol. Gellir mi gredaf ddadlau bod ambell Dori yn pleidleisio dros yr Arglwydd Êl, ond dyn ag ŵyr mewn gwirionedd. Mae’n amlwg, fodd bynnag, bod uchafswm pleidleisiau Plaid Cymru yn uchel ar y diawl, ond mae’n anodd gweld yr un o’r pleidiau eraill yn cael twmpath yn fwy o bleidleisiau. I fod onest, i’r rhai sy’n adnabod yr etholaeth, mae’n anodd credu y gall unrhyw un arall gyrraedd y saith mil.
Ac mae isafswm pleidleisiau Plaid Cymru yn sylweddol uwch na’r saith mil – ar ddiwrnod gwael fyddech chi ddim yn disgwyl iddi gael llai na 10,000 o bleidleisiau yma.
Rŵan, er mwyn ceisio gwneud cymhariaeth, beth am ddefnyddio canlyniad diweddaraf Cymreig YouGov, a’i gymharu â chanlyniadau etholiadau Cynulliad 2007? Hynny yw, cafodd Plaid Cymru 22% o’r bleidlais yn 2007, ond disgwylir iddi gael tua 13% yn 2010 - minws 9% felly. Ystyriwn hefyd y bydd dwy ran o dair o bleidleiswyr yr etholaeth yn bwrw pleidlais. Byddai’r canlyniad rhywbeth tebyg i hyn:
PC 15,800
Ceid 9,300
Llaf 4,700
DRh 1,900
Mwyafrif PC: 6,500 (21%)
Mae’r uchod yn cronni’n rhagorol y broblem sydd gennym wrth geisio dod i gasgliad am y darpar ganlyniad. Ar yr olwg gyntaf, edrycha pleidleisiau’r Blaid a’r Ceidwadwyr yn rhy uchel - ond cofiwn fod gan Ddwyfor Meirionnydd 7,000 yn fwy o etholwyr nag Arfon i’r gogledd. Y gwir ydi, gyda nifer uwch yn pleidleisio, ac mewn sedd gwbl newydd, mae’n gwbl amhosibl darogan yr union ganlyniad yma.
Dydw i ddim yn un am ddarogan Rallings a Thrasher yng Nghymru a dyna pam nad ydw am ddefnyddio unrhyw ffigurau ‘notional’ ganddyn nhw.
Un blaid allai herio Plaid Cymru yma, ond nid y pleidiau Prydeinig mo’r rheini; Llais Gwynedd ydi’r blaid honno. Ac eithrio’r aelodau annibynnol, dyma nifer y seddau a enillwyd gan y ddwy blaid yn 2008 yn yr etholaeth:
Plaid Cymru 18
Llais Gwynedd 10
A dyma’r pleidleisiau:
Plaid Cymru 7,974 (41%)
Llais Gwynedd 5,808 (30%)
Heb y busnes ysgolion byddai Plaid Cymru wedi cryfhau ei gafael ar Wynedd, ond nid felly y bu, mi bechodd y cyngor a dioddefodd y Blaid, yn ddigon haeddiannol, yn sgîl hynny. Ond hyd yn oed mewn blwyddyn wael i Blaid Cymru yma, mi enillodd yr etholiad hyd yn oed yn Ne Gwynedd. Yn wir, dim ond tri chynghorydd enillodd y Llais ym Meirionnydd gyfan (mae hynny’n 4 erbyn hyn yn sgîl isetholiad – ond ar draul Llafur oedd hynny).
Mi allai Llais Gwynedd gronni pleidlais wrth-Blaid Cymru, ond dyna fyddai achubiaeth y Blaid mewn difrif – fel petai ei hangen yma! Er y byddai’n denu pleidleiswyr gan Bleidwyr traddodiadol, byddai’n gwneud hynny gan ambell Lafurwr a hefyd Ceidwadwyr, a fyddai i bob pwrpas yn gwanhau’r gwrthwynebiad ar y cyfan. Wrth gwrs, ar y llaw arall, mewn etholiad cyffredinol gallai’n hawdd iawn, iawn gael ei gwasgu gan y pleidiau eraill. Wnaeth Llais Gwynedd ddim cystal o gwbl mewn wardiau lle safai mwy na dau ymgeisydd.
Mewn Etholiad San Steffan, prin y dylanwadai ar y canlyniad.
Academaidd ydi ystyried effaith uniongyrchol Llais Gwynedd yma, beth bynnag - ni fydd yn sefyll eleni. Oherwydd natur y blaid, mi fydd ei chefnogaeth yn hollti i sawl cyfeiriad - swni’n tybio’n bennaf i Blaid Cymru a’r Ceidwadwyr, ond hefyd pobl nad ydynt am bleidleisio o gwbl. Y flwyddyn nesaf, mi fydd hi’n ddiddorol iawn, ond soniwn am hynny pan ddaw’r adeg, trol o flaen y ceffyl ac ati.
A ‘does fawr fwy y gallwn ddweud. Yn ôl pob tebyg dylai pleidlais y Blaid ddioddef yn sgîl y ffrae am ysgolion, ond mae ganddyn nhw arf pwerus ar ffurf Elfyn Llwyd. Mynegodd Elfyn Llwyd bryder mawr am y ffordd yr aeth y cyngor ati i ad-drefnu ysgolion y sir, ac mae’n aelod effeithiol, amlwg a phoblogaidd.
Tybia dyn mai’r Ceidwadwyr fyddai’r prif wrthwynebwyr yma, ond er i ni weld uchod, yn ddamcaniaethol, y gallai’r Ceidwadwyr ennill 9,000 o bleidleisiau, mae’n annhebygol ar y cyfan. A hyd yn oed o ennill 9,000 fydden nhw ddim yn ennill yma.
Bydd Dwyfor Meirionnydd yn gadarn iawn i Blaid Cymru. Dwi’n anghytuno â’r Hen Rech y gallai fod y sedd fwyaf diogel ym Mhrydain, a dwi ddim yn meddwl mai hon fydd sedd saffa’ Cymru eleni chwaith. Gallai yn y dyfodol fod seddau y mae Plaid Cymru’n gryfach ynddynt na hon, ond prin y bydd cenedlaetholdeb y Cymry’n greiddiol gryfach yn unman. Hir oes i hynny.
Proffwydoliaeth: Dros hanner y bleidlais i Blaid Cymru, y Ceidwadwyr yn ail pell.
martedì, febbraio 02, 2010
Twyllo meddwod â tshaen
Wyddoch chi be sy’n anodd ffendio? Tshaen. Mai’n uffernol dweud y gwir, ond gadewch i mi egluro.
Nid tshaen yn yr ystyr cadwyn dwi’n ei olygu. Dwi ddim yn meddwl y dylai dyn wisgo cadwyn neu fwclis i fod yn onest. Rhywbeth arall dwi’n gwbl yn erbyn dynion yn ei wisgo ydi’r mwclis o amgylch eu harddyrnau. Efallai nad Hogyn o Armani mohonof ond dwi’n gwybod be dwi’n ei licio a be dwi ddim yn ei licio. Dylai hogia ddim gwisgo gemwaith yn fy marn i. Gall ambell un gael getawê efo clustlws ond dyna ddiwadd arni. Cofiaf chwe blynedd yn ôl i’r Kinch wisgo clustlws am gyfnod, gan ei dynnu ar ôl i bawb ddweud ei fod yn edrych yn gê.
Mi oedd, ‘fyd. Ta waeth, nid tshaen o ran yn yr ystyr gemweithiol dwi’n ei feddwl. Nac ychwaith tshaen i rwymo rhywun. Tai’m i rwymo neb a tai’m i gael neb i’m rhwymo innau at ddim ychwaith. A dweud y gwir mae gen i eithaf ofn ryw fudreddau felly.
Tshaen am oriad dwi’n ei olygu, bobl. Yn nyddiau anterth fy meddwod yn y Brifysgol, chollais i ddim byd erioed. Ers hynny dwi ‘di colli o leiaf dri ffôn a dwy waled, ac fel y cwynais nid yn y gorffennol pell, pan fydd rhywun yn colli waled maen nhw’n colli pob mathia.
“Dylia chdi ddim mynd â waled efo chdi,” dywedodd Dad, y byddwn fel rheol yn fwy tebygol o wrando ar rap Cymraeg na’i gyngor, “rho digon o bres yn dy bocad ac wedyn o leiaf os golli di rywbeth wnei di’m colli popeth”. Syniad difyr. Ac, er fy mod i’n poeni y bydd myn jîns i yn disgyn gan bwysau pob chwech a dimau o newid a gawn, mae’n syniad call.
Y goriad ydi’r broblem. Fel arfer, mae fy ngoriad yn fy waled - felly heb sôn am golli cardiau ac arian, pe collwn fy waled mi a gollwn f’unig ffordd o fyned y tŷ. Felly mi ges frên-wêf. Petawn yn cael tshaen fach i roi o amgylch un o ddolenni’r belt a’r goriad ar y pen arall yn fy mhoced, byddwn o leiaf yn gallu cyrraedd adra oni chollwn bâr o drowsus.
Yn fy meddwod, nid a synnwn petawn.
Ond mae’n insiwrans o ryw fath. Y broblem ydi, er crwydro fel diawl, dwi methu dod o hyd i tshaen o’r fath, nid hyd yn oed yn y siopau torri goriadau. Yr unig rai sydd ar gael ydi rhai metel mawrion sy’n llenwi dy boced, ac sydd felly’n anymarferol tu hwnt at y diben, a’r rhai bach lwminws yr arferai pobl eu gwisgo gyda’u bym bags a’u llinynnau dal sbectols haul yn ôl yn negawd euraidd yn nawdegau.
Ydw i’n iawn i feddwl y gall rhywun gael un fechan sy’n iawn i roi’n gyfleus am ddolen y belt? Efallai ddim, un o freuddwydwyr y genedl fues ‘rioed. Bydd rhaid dal ati i chwilio p’un bynnag - mae’r Chwe Gwlad yn dyfod, ac am o leiaf bump o’r saith penwythnos nesaf mi fydda i’n gachu bants. Ond y tro hwn, tai’m i golli dim - mi a dwyllaf feddwod os caf tshaen i’r goriad.
Nid tshaen yn yr ystyr cadwyn dwi’n ei olygu. Dwi ddim yn meddwl y dylai dyn wisgo cadwyn neu fwclis i fod yn onest. Rhywbeth arall dwi’n gwbl yn erbyn dynion yn ei wisgo ydi’r mwclis o amgylch eu harddyrnau. Efallai nad Hogyn o Armani mohonof ond dwi’n gwybod be dwi’n ei licio a be dwi ddim yn ei licio. Dylai hogia ddim gwisgo gemwaith yn fy marn i. Gall ambell un gael getawê efo clustlws ond dyna ddiwadd arni. Cofiaf chwe blynedd yn ôl i’r Kinch wisgo clustlws am gyfnod, gan ei dynnu ar ôl i bawb ddweud ei fod yn edrych yn gê.
Mi oedd, ‘fyd. Ta waeth, nid tshaen o ran yn yr ystyr gemweithiol dwi’n ei feddwl. Nac ychwaith tshaen i rwymo rhywun. Tai’m i rwymo neb a tai’m i gael neb i’m rhwymo innau at ddim ychwaith. A dweud y gwir mae gen i eithaf ofn ryw fudreddau felly.
Tshaen am oriad dwi’n ei olygu, bobl. Yn nyddiau anterth fy meddwod yn y Brifysgol, chollais i ddim byd erioed. Ers hynny dwi ‘di colli o leiaf dri ffôn a dwy waled, ac fel y cwynais nid yn y gorffennol pell, pan fydd rhywun yn colli waled maen nhw’n colli pob mathia.
“Dylia chdi ddim mynd â waled efo chdi,” dywedodd Dad, y byddwn fel rheol yn fwy tebygol o wrando ar rap Cymraeg na’i gyngor, “rho digon o bres yn dy bocad ac wedyn o leiaf os golli di rywbeth wnei di’m colli popeth”. Syniad difyr. Ac, er fy mod i’n poeni y bydd myn jîns i yn disgyn gan bwysau pob chwech a dimau o newid a gawn, mae’n syniad call.
Y goriad ydi’r broblem. Fel arfer, mae fy ngoriad yn fy waled - felly heb sôn am golli cardiau ac arian, pe collwn fy waled mi a gollwn f’unig ffordd o fyned y tŷ. Felly mi ges frên-wêf. Petawn yn cael tshaen fach i roi o amgylch un o ddolenni’r belt a’r goriad ar y pen arall yn fy mhoced, byddwn o leiaf yn gallu cyrraedd adra oni chollwn bâr o drowsus.
Yn fy meddwod, nid a synnwn petawn.
Ond mae’n insiwrans o ryw fath. Y broblem ydi, er crwydro fel diawl, dwi methu dod o hyd i tshaen o’r fath, nid hyd yn oed yn y siopau torri goriadau. Yr unig rai sydd ar gael ydi rhai metel mawrion sy’n llenwi dy boced, ac sydd felly’n anymarferol tu hwnt at y diben, a’r rhai bach lwminws yr arferai pobl eu gwisgo gyda’u bym bags a’u llinynnau dal sbectols haul yn ôl yn negawd euraidd yn nawdegau.
Ydw i’n iawn i feddwl y gall rhywun gael un fechan sy’n iawn i roi’n gyfleus am ddolen y belt? Efallai ddim, un o freuddwydwyr y genedl fues ‘rioed. Bydd rhaid dal ati i chwilio p’un bynnag - mae’r Chwe Gwlad yn dyfod, ac am o leiaf bump o’r saith penwythnos nesaf mi fydda i’n gachu bants. Ond y tro hwn, tai’m i golli dim - mi a dwyllaf feddwod os caf tshaen i’r goriad.
lunedì, febbraio 01, 2010
Pontypridd
Dwi am ddweud rhywbeth y bydd y rhan fwyaf ohonoch yn anghytuno ag ef: dros yr ychydig flynyddoedd nesaf Pontypridd ydi’r sedd debycaf yng Nghymru o droi’n hollt bedair ffordd. Er yn draddodiadol Llafur ei naws, mae Plaid Cymru wedi bod yn rym yma ers 1999. Mae’r Democratiaid Rhyddfrydol ar gynnydd cadarn yma, ac mae poblogaeth fach o fyfyrwyr yma hefyd. Wrth i’r cymoedd deheuol hefyd raddol droi’n faestrefi i Gaerdydd gall hyd yn oed y Ceidwadwyr fanteisio ar hynny – yn wir dyma’r unig ran o RCT y mae ganddynt gynghorydd ynddo.
Ond beth am y sefyllfa gyfredol? Awn drwy hyn fesul plaid, a ‘does lle gwell i ddechrau na gyda’r deiliaid cyfredol, Llafur, a gallwn gael getawê gyda gwneud hynny’n fras.
Ar ôl cael bron i 30,000 o bleidleisiau ym 1997, cafodd ychydig yn llai na 21,000 yma yn 2005, felly mae hi dal yn sedd gadarn i’r blaid Lafur – ond ‘does angen i chi fod yn fathemategydd i weld maint y dirywiad. Mae hi hefyd wedi dal y sedd yn y Cynulliad yn weddol ddiffwdan ers ’99. Ac yn etholiadau Ewrop y llynedd cafodd dros fil yn fwy o bleidleisiau na’r ail blaid.
Dwi’n meddwl fy mod wedi gwneud fy symiau yn iawn, a bod 24 o gynghorwyr yn etholaeth Pontypridd. O’r rhain, mae hanner yn Llafur. Does ‘na heb fod trai enfawr yma ar y cyngor i Lafur ers 1999. Y gwir plaen amdani ydi hyn: mae gan Lafur fwyafrif o 13,191 yma ac mae angen gogwydd o 16.7% ar yr ail blaid i’w disodli. Mae Pontypridd, er gwaethaf popeth, yn un o’i chadarnleoedd. Ond gyda Kim Howells yn ymddeol, ac mae ganddo barch mawr yn yr etholaeth, mae’r mwyafrif hwnnw yn debygol iawn o leihau.
Plaid Cymru sydd nesaf ar fy rhestr wirio. Yn draddodiadol, dydi Plaid Cymru ddim mor gryf ym Mhontypridd ag ydi hi yn y Rhondda neu Gwm Cynon, ond roedd yn un o lond dwrn o seddau y daeth o fewn trwch blewyn i’w cipio ym 1999, gan lwyddo cael bron deng mil o bleidleisiau. Ers hynny, mae ‘na drai wedi bod. Roedd gogwydd o 11.5% oddi wrth y blaid yn etholiadau Cynulliad 2003, ac erbyn 2007 daeth y blaid yn drydydd siomedig.
Yn San Steffan, daeth Plaid Cymru yn ail yn 2001 gan bron ddyblu ei phleidlais. Dwi’n meddwl ei bod yn deg dweud ein bod bellach yn disgwyl i Blaid Cymru wneud tua chystal ag y gwnaeth y flwyddyn honno, ond daeth yn bedwerydd yn 2005. O’r ugain o gynghorwyr a lwyddodd Plaid Cymru eu hanfon i’r Cyngor yn 2008, dim ond pedwar ddaeth o’r rhan hon o’r sir.
Aeth pethau’n well yn 2009. Daeth y blaid yn ail eto, ond roedd hi’n ail gwael mewn gwirionedd – ni tharodd yr 20%. Cael a chael fydd hi i Blaid Cymru yma eleni. Byddai cael nifer debyg o bleidleisiau, yn hytrach na chynnydd, wirioneddol yn mynd â hi’n ôl i gam un.
Gan ddweud hynny, mae tua 10,000 o bobl yn yr etholaeth wedi pleidleisio i Blaid Cymru yn y gorffennol - nid yn unig ym 1999, ond yn isetholiad 1989 hefyd. Mae’r Blaid hefyd mewn sefyllfa well i ddenu Llafurwyr dadrithiedig na’r Ceidwadwyr neu’r Dems Rhydd yn y rhan hon o’r byd, felly dydi sicrhau’r ail safle eleni ddim yn anobeithiol. Hefyd, yn wahanol i’r pleidiau eraill, mae Plaid Cymru yn dueddol o ehangu neu grebachu yn ddaearyddol. Ar hyn o bryd mae hi ar gynnydd. Drwy wneud yn weddol yn y sir yn 2008 a 2009, ac i’r de yng Ngorllewin Caerdydd, gall effeithio ar Bontypridd yn y pen draw. Amser a ddengys os oes sylweddol i’r ddamcaniaeth honno.
Ond nid y Blaid ydi’r unig un i nesáu at y 10,000 mewn cof – mae’r Ceidwadwyr wedi hefyd. Yn wir, ar ôl cael ychydig dros y deng mil ym 1983, cafodd tua hynny yn ’87 a ’92 (ond nid isetholiad 1991). Tua hanner y bleidlais honno y mae wedi cael ers hynny, ond dydi’r Ceidwadwyr ddim wedi cael llai na phum mil chwaith, felly mae ‘na isafswm pleidleisiau eithaf pendant yma ar lefel San Steffan. Efallai y daeth y gefnogaeth gyson honno i’r amlwg wrth i’r Ceidwadwyr sicrhau sedd cyngor yma yn 2008 – y tro cyntaf ers cyn cof, os nad erioed, iddynt sicrhau cynrychiolaeth ar RCT.
Serch hynny, dydi’r Ceidwadwyr byth wedi gwneud yn dda iawn yma yn y Cynulliad – pedwerydd fel rheol ydyn nhw yma. Ond efallai bod etholiad San Steffan, yn enwedig ar adeg lle bo’r Ceidwadwyr ar gynnydd, yn wahanol. Mae’r cynsail yno; y cwestiwn yw a all y Ceidwadwyr adennill y lefel honno o gefnogaeth bron ugain mlynedd yn ddiweddarach.
I fod yn deg, daeth yn drydydd parchus yn Etholiadau Ewrop – tua 500 pleidlais y tu ôl i Blaid Cymru. Gyda UKIP dim ond mymryn y tu ôl iddynt hwythau’n eu tro, teg dweud y gallai’r Ceidwadwyr fod wedi dod yn ail yma ar ddiwrnod gwell.
Daw hynny â ni at y blaid ddaeth yn ail parchus iawn yma yn 2005 – y Democratiaid Rhyddfrydol. Cyn 2005, nid oedd ganddynt fawr o hanes yma, ond mae pethau wedi newid yn ystod y pum mlynedd diwethaf. Er na chyrhaeddwyd yr 20%, na chwaith y 10,000 hudol y profwyd ei fod o fewn cyrraedd Plaid a’r Ceidwadwyr, cawsant 7,827 o bleidleisiau, a oedd yn sylweddol fwy na’r ddwy blaid hynny.
Er na lwyddwyd i ennill yr un faint o bleidleisiau yn 2007, disodlodd y Rhyddfrydwyr Blaid Cymru fel ail blaid Pontypridd ar lefel y Cynulliad. Yn wir, cynyddodd eu pleidlais 13.2%, sy’n anferthol o gynnydd. Petai rhywun yn teimlo bod ganddynt seiliau cwbl gadarn yma, byddai dyn yn disgwyl iddynt wthio i ennill yma yn 2011.
Ond mae seiliau yma. Mae pob un o gynghorwyr RCT y blaid yn yr etholaeth, sef 4 (cymaint â Phlaid Cymru), ond fel ymhobman daeth siom y llynedd wrth i’r blaid ddod yn bumed yma. I fod yn deg, mae’r Democratiaid Rhyddfrydol yn gyson gwneud yn ofnadwy mewn etholiadau Ewropeaidd yng Nghymru. Dyfalu y byddem petaem yn dweud ein bod yn gwybod i bwy y byddai’r dros fil a bleidleisiodd i’r Gwyrddion neu’r BNP, neu’r 2,500 a bleidleisiodd i UKIP, yn bwrw pleidlais drostynt mewn etholiad cyffredinol. Dadl arall ydi honno, ond mae’r posibiliadau yn ddigon eang.
Beth ddysgwyd o hynny felly?
Mae pleidlais y Blaid Lafur yn dirywio yma ar raddfa debyg i nifer eraill o seddau Cymru.
Gall y Ceidwadwyr ennill hyd at 10,000 o bleidleisiau yma mewn etholiad cyffredinol, ac mae isafswm gweddus i’w cefnogaeth.
Mae bron i 10,000 o bobl wedi pleidleisio dros Blaid Cymru yma, ond mae hi wedi bod ar drai cymharol yma ers degawd.
Y Democratiaid Rhyddfrydol sy’n ail yma ac maent wedi bod yn cryfhau ers blynyddoedd bellach.
Yr unig sicrwydd sydd gennym ydi y bydd Llafur yn colli pleidleisiau. Gan gael 52.8% o’r bleidlais yn 2005, mae’n hawdd ei gweld yn cael llai na hanner eleni. Gyda Kim Howells yn ymddeol fel AS, gallai’r bleidlais gwympo’n syfrdanol ond mae’n anodd gen i weld, hyd yn oed yn y sefyllfa waethaf yn San Steffan, y caiff Llafur lai na 40% yma eleni. Mewn difri, synnem oll petai’n gwneud cyn waethed â hynny.
Mae dyfalu pwy ddaw’n ail yn ddigon anodd - a dwi’n dweud dyfalu yn hytrach na darogan am dda reswm. Tua 3,300 o bleidleisiau oedd rhwng yr ail a’r pedwerydd safle y tro diwethaf - sy actiwli ddim yn lot, dim ond pump y cant o’r etholwyr. Mae’n anodd hefyd, yn y sefyllfa sydd ohoni, gyflwyno dadl dda dros pam y byddai’r un o’r tair plaid arall yn colli pleidleisiau. Tueddaf i feddwl ei fod yn fater syml o bwy fydd yn ennill y mwyaf.
Os ystyried amhoblogrwydd Llafur, mae’n deg dweud y gall yr ail blaid, pa bwy bynnag y bo, agosáu at y deng mil. O ran y Rhyddfrydwyr, dwy fil o bleidleisiau’n ychwanegol byddai ei hangen i gyflawni hyn, felly nhw sy’n y sefyllfa orau, ond mae’r cenedlaetholwyr a’r Ceidwadwyr wedi profi y gallant ennyn y lefel honno o gefnogaeth.
Yn fy marn onest i, ymhen y deg i bymtheg mlynedd nesaf, os bydd y Democratiaid Rhyddfrydol yn parhau i gryfhau, Plaid Cymru yn adennill y gefnogaeth y gall ei chael, y Ceidwadwyr yn cynyddu eu sail, a Llafur yn parhau i ddirywio, fe fydd Pontypridd o bosibl yn ras bedair ffordd.
Eleni, mae un sicrwydd – daw Llafur adref ym Mhontypridd.
Proffwydoliaeth: Mwyafrif o 6,000 – 8,000 i Lafur dros y Democratiaid Rhyddfrydol.
Ond beth am y sefyllfa gyfredol? Awn drwy hyn fesul plaid, a ‘does lle gwell i ddechrau na gyda’r deiliaid cyfredol, Llafur, a gallwn gael getawê gyda gwneud hynny’n fras.
Ar ôl cael bron i 30,000 o bleidleisiau ym 1997, cafodd ychydig yn llai na 21,000 yma yn 2005, felly mae hi dal yn sedd gadarn i’r blaid Lafur – ond ‘does angen i chi fod yn fathemategydd i weld maint y dirywiad. Mae hi hefyd wedi dal y sedd yn y Cynulliad yn weddol ddiffwdan ers ’99. Ac yn etholiadau Ewrop y llynedd cafodd dros fil yn fwy o bleidleisiau na’r ail blaid.
Dwi’n meddwl fy mod wedi gwneud fy symiau yn iawn, a bod 24 o gynghorwyr yn etholaeth Pontypridd. O’r rhain, mae hanner yn Llafur. Does ‘na heb fod trai enfawr yma ar y cyngor i Lafur ers 1999. Y gwir plaen amdani ydi hyn: mae gan Lafur fwyafrif o 13,191 yma ac mae angen gogwydd o 16.7% ar yr ail blaid i’w disodli. Mae Pontypridd, er gwaethaf popeth, yn un o’i chadarnleoedd. Ond gyda Kim Howells yn ymddeol, ac mae ganddo barch mawr yn yr etholaeth, mae’r mwyafrif hwnnw yn debygol iawn o leihau.
Plaid Cymru sydd nesaf ar fy rhestr wirio. Yn draddodiadol, dydi Plaid Cymru ddim mor gryf ym Mhontypridd ag ydi hi yn y Rhondda neu Gwm Cynon, ond roedd yn un o lond dwrn o seddau y daeth o fewn trwch blewyn i’w cipio ym 1999, gan lwyddo cael bron deng mil o bleidleisiau. Ers hynny, mae ‘na drai wedi bod. Roedd gogwydd o 11.5% oddi wrth y blaid yn etholiadau Cynulliad 2003, ac erbyn 2007 daeth y blaid yn drydydd siomedig.
Yn San Steffan, daeth Plaid Cymru yn ail yn 2001 gan bron ddyblu ei phleidlais. Dwi’n meddwl ei bod yn deg dweud ein bod bellach yn disgwyl i Blaid Cymru wneud tua chystal ag y gwnaeth y flwyddyn honno, ond daeth yn bedwerydd yn 2005. O’r ugain o gynghorwyr a lwyddodd Plaid Cymru eu hanfon i’r Cyngor yn 2008, dim ond pedwar ddaeth o’r rhan hon o’r sir.
Aeth pethau’n well yn 2009. Daeth y blaid yn ail eto, ond roedd hi’n ail gwael mewn gwirionedd – ni tharodd yr 20%. Cael a chael fydd hi i Blaid Cymru yma eleni. Byddai cael nifer debyg o bleidleisiau, yn hytrach na chynnydd, wirioneddol yn mynd â hi’n ôl i gam un.
Gan ddweud hynny, mae tua 10,000 o bobl yn yr etholaeth wedi pleidleisio i Blaid Cymru yn y gorffennol - nid yn unig ym 1999, ond yn isetholiad 1989 hefyd. Mae’r Blaid hefyd mewn sefyllfa well i ddenu Llafurwyr dadrithiedig na’r Ceidwadwyr neu’r Dems Rhydd yn y rhan hon o’r byd, felly dydi sicrhau’r ail safle eleni ddim yn anobeithiol. Hefyd, yn wahanol i’r pleidiau eraill, mae Plaid Cymru yn dueddol o ehangu neu grebachu yn ddaearyddol. Ar hyn o bryd mae hi ar gynnydd. Drwy wneud yn weddol yn y sir yn 2008 a 2009, ac i’r de yng Ngorllewin Caerdydd, gall effeithio ar Bontypridd yn y pen draw. Amser a ddengys os oes sylweddol i’r ddamcaniaeth honno.
Ond nid y Blaid ydi’r unig un i nesáu at y 10,000 mewn cof – mae’r Ceidwadwyr wedi hefyd. Yn wir, ar ôl cael ychydig dros y deng mil ym 1983, cafodd tua hynny yn ’87 a ’92 (ond nid isetholiad 1991). Tua hanner y bleidlais honno y mae wedi cael ers hynny, ond dydi’r Ceidwadwyr ddim wedi cael llai na phum mil chwaith, felly mae ‘na isafswm pleidleisiau eithaf pendant yma ar lefel San Steffan. Efallai y daeth y gefnogaeth gyson honno i’r amlwg wrth i’r Ceidwadwyr sicrhau sedd cyngor yma yn 2008 – y tro cyntaf ers cyn cof, os nad erioed, iddynt sicrhau cynrychiolaeth ar RCT.
Serch hynny, dydi’r Ceidwadwyr byth wedi gwneud yn dda iawn yma yn y Cynulliad – pedwerydd fel rheol ydyn nhw yma. Ond efallai bod etholiad San Steffan, yn enwedig ar adeg lle bo’r Ceidwadwyr ar gynnydd, yn wahanol. Mae’r cynsail yno; y cwestiwn yw a all y Ceidwadwyr adennill y lefel honno o gefnogaeth bron ugain mlynedd yn ddiweddarach.
I fod yn deg, daeth yn drydydd parchus yn Etholiadau Ewrop – tua 500 pleidlais y tu ôl i Blaid Cymru. Gyda UKIP dim ond mymryn y tu ôl iddynt hwythau’n eu tro, teg dweud y gallai’r Ceidwadwyr fod wedi dod yn ail yma ar ddiwrnod gwell.
Daw hynny â ni at y blaid ddaeth yn ail parchus iawn yma yn 2005 – y Democratiaid Rhyddfrydol. Cyn 2005, nid oedd ganddynt fawr o hanes yma, ond mae pethau wedi newid yn ystod y pum mlynedd diwethaf. Er na chyrhaeddwyd yr 20%, na chwaith y 10,000 hudol y profwyd ei fod o fewn cyrraedd Plaid a’r Ceidwadwyr, cawsant 7,827 o bleidleisiau, a oedd yn sylweddol fwy na’r ddwy blaid hynny.
Er na lwyddwyd i ennill yr un faint o bleidleisiau yn 2007, disodlodd y Rhyddfrydwyr Blaid Cymru fel ail blaid Pontypridd ar lefel y Cynulliad. Yn wir, cynyddodd eu pleidlais 13.2%, sy’n anferthol o gynnydd. Petai rhywun yn teimlo bod ganddynt seiliau cwbl gadarn yma, byddai dyn yn disgwyl iddynt wthio i ennill yma yn 2011.
Ond mae seiliau yma. Mae pob un o gynghorwyr RCT y blaid yn yr etholaeth, sef 4 (cymaint â Phlaid Cymru), ond fel ymhobman daeth siom y llynedd wrth i’r blaid ddod yn bumed yma. I fod yn deg, mae’r Democratiaid Rhyddfrydol yn gyson gwneud yn ofnadwy mewn etholiadau Ewropeaidd yng Nghymru. Dyfalu y byddem petaem yn dweud ein bod yn gwybod i bwy y byddai’r dros fil a bleidleisiodd i’r Gwyrddion neu’r BNP, neu’r 2,500 a bleidleisiodd i UKIP, yn bwrw pleidlais drostynt mewn etholiad cyffredinol. Dadl arall ydi honno, ond mae’r posibiliadau yn ddigon eang.
Beth ddysgwyd o hynny felly?
Mae pleidlais y Blaid Lafur yn dirywio yma ar raddfa debyg i nifer eraill o seddau Cymru.
Gall y Ceidwadwyr ennill hyd at 10,000 o bleidleisiau yma mewn etholiad cyffredinol, ac mae isafswm gweddus i’w cefnogaeth.
Mae bron i 10,000 o bobl wedi pleidleisio dros Blaid Cymru yma, ond mae hi wedi bod ar drai cymharol yma ers degawd.
Y Democratiaid Rhyddfrydol sy’n ail yma ac maent wedi bod yn cryfhau ers blynyddoedd bellach.
Yr unig sicrwydd sydd gennym ydi y bydd Llafur yn colli pleidleisiau. Gan gael 52.8% o’r bleidlais yn 2005, mae’n hawdd ei gweld yn cael llai na hanner eleni. Gyda Kim Howells yn ymddeol fel AS, gallai’r bleidlais gwympo’n syfrdanol ond mae’n anodd gen i weld, hyd yn oed yn y sefyllfa waethaf yn San Steffan, y caiff Llafur lai na 40% yma eleni. Mewn difri, synnem oll petai’n gwneud cyn waethed â hynny.
Mae dyfalu pwy ddaw’n ail yn ddigon anodd - a dwi’n dweud dyfalu yn hytrach na darogan am dda reswm. Tua 3,300 o bleidleisiau oedd rhwng yr ail a’r pedwerydd safle y tro diwethaf - sy actiwli ddim yn lot, dim ond pump y cant o’r etholwyr. Mae’n anodd hefyd, yn y sefyllfa sydd ohoni, gyflwyno dadl dda dros pam y byddai’r un o’r tair plaid arall yn colli pleidleisiau. Tueddaf i feddwl ei fod yn fater syml o bwy fydd yn ennill y mwyaf.
Os ystyried amhoblogrwydd Llafur, mae’n deg dweud y gall yr ail blaid, pa bwy bynnag y bo, agosáu at y deng mil. O ran y Rhyddfrydwyr, dwy fil o bleidleisiau’n ychwanegol byddai ei hangen i gyflawni hyn, felly nhw sy’n y sefyllfa orau, ond mae’r cenedlaetholwyr a’r Ceidwadwyr wedi profi y gallant ennyn y lefel honno o gefnogaeth.
Yn fy marn onest i, ymhen y deg i bymtheg mlynedd nesaf, os bydd y Democratiaid Rhyddfrydol yn parhau i gryfhau, Plaid Cymru yn adennill y gefnogaeth y gall ei chael, y Ceidwadwyr yn cynyddu eu sail, a Llafur yn parhau i ddirywio, fe fydd Pontypridd o bosibl yn ras bedair ffordd.
Eleni, mae un sicrwydd – daw Llafur adref ym Mhontypridd.
Proffwydoliaeth: Mwyafrif o 6,000 – 8,000 i Lafur dros y Democratiaid Rhyddfrydol.
mercoledì, gennaio 27, 2010
Dyffryn Clwyd
Nôl i Glwyd â ni, gyfeillion, ac i etholaeth sydd wedi dechrau dod yn llawer mwy ymylol nag y bu dros y blynyddoedd diwethaf – Dyffryn Clwyd. Mae Dyffryn Clwyd yn cynnwys rhai o drefi mwyaf adnabyddus y gogledd, megis Prestatyn, Dinbych a’r Rhyl. Mae llawer o Gymraeg yn ne’r etholaeth, ond rydych chi’n fwy tueddol o glywed acenion Seisnig wrth yr arfordir. Ganwyd tua 57% o’r boblogaeth yng Nghymru, sy’n fwy na Gorllewin Clwyd, ond ychydig dros bumed fedr Cymraeg. Mae bron i chwarter y boblogaeth wedi ymddeol, ac mae gan chwarter yn union salwch hirdymor sy’n eu cyfyngu.
Lle braf, felly. Ond yn wleidyddol un o newydd-ddyfodiaid y Glwyd newydd oedd Dyffryn Clwyd a ddaeth i fodolaeth ar gyfer 1997. Mae cadarle Llafur yn Rhyl, ond mae llawer iawn o gefnogaeth i’r Ceidwadwyr yn yr etholaeth, a thua’r de mae gan y Blaid fymryn o gefnogaeth gynhenid.
Y Blaid Lafur sydd wedi dal y sedd ers ei chreu, yn y Cynulliad yn ogystal ag ar lefel San Steffan. Dydi hynny ddim yn syndod enfawr – wedi’r cyfan, ardal y Rhyl ydi’r ardal fwyaf poblog, ac o’r fan honno y daw ei chefnogaeth graidd. Fodd bynnag, awn yn gyntaf i drafod y Democratiaid Rhyddfrydol a Phlaid Cymru.
Er bod gan y Blaid fwy o gefnogaeth ‘naturiol’ yn yr etholaeth (er bod y gefnogaeth honno isel iawn), mae’r Democratiaid Rhyddfrydol wedi dod yn drydydd yma’n gyson yn etholiadau San Steffan, ond dydi eu pleidlais heb gynyddu rhyw lawer ers 1997 – thua thri y cant. Tua dau y cant fu’r cynnydd ym mhleidlais y Blaid ers hynny. Gyda’r canrannau mor isel mae trafod y niferoedd yn ddibwynt.
O ran diddordeb, rhwng 6% a 10% y caiff y Dems Rhydd yma mewn etholiad Cynulliad (daethent yn bumed yma ym 1999) a Phlaid Cymru yn well, rhwng 14% a 20% yw ei hanes hi. Ni welir yma, nac yng ngweddill Clwyd, sedd werdd neu felen eleni.
Dechreuwn, pam lai, gyda Llafur, y ceffylau blaen ers dros ddegawd. Dydi cefnogaeth Llafur yma heb ddirywio i’r fath raddau â nifer o’i seddau eraill. O dros ugain mil o bleidleisiau ym 1997, cafodd fymryn yn llai na 15,000 yn 2005. Dydi’r dirywiad ddim yn fwy nag wyth y cant o ran y ganran o’r bleidlais gafwyd. Felly, mewn termau cymharol, mae Llafur yn dal ei thir. Efallai na fydd dal tir yn gymharol yn ddigon eleni, fodd bynnag.
Cafodd y Ceidwadwyr gweir yma ym 1997 – cawsant 11,662 o bleidleisiau ond roedd hynny gwta naw mil yn llai na Llafur. Ond fel Llafur, mae pleidlais y Ceidwadwyr hefyd wedi dirywio yma o dros fil. Fodd bynnag, mae’r ganran wedi bod yn gyson ar y traean, felly dydi’r dirywiad heb fod yn nodedig. Y broblem i Lafur ydi bod hynny wedi digwydd ar adegau lle’r oedd y Ceidwadwyr y tu ôl yn y polau piniwn, ac nid dyna’r achos mwyach.
Felly’r mwyafrif yn 2005 oedd 4,669 (14.4%). Digon i beri pryder.
Chafodd y Ceidwadwyr fawr o effaith yma yn y Cynulliad hyd 2007, ond y flwyddyn honno newidiodd pethau’n syfrdanol, gyda Dyffryn Clwyd yn un o’r llond dwrn o seddau y daethent o fewn trwch blewyn i’w cipio. ‘Doedd y gogwydd o 7.4% ddim yn ddigon i ennill yma, ond roedd yn ddigon i hollti’r mwyafrif Llafur i lawr i 92 o bleidleisiau, wrth i’r Ceidwadwyr sicrhau dros wyth mil o bleidleisiau.
Roedd y gwahaniaeth ym mhleidleisiau yn Etholiadau Ewrop y llynedd yn sylweddol. Fel a ganlyn oedd hi:
Ceidwadwyr 4,956 (31.2%)
Llafur 2,798 (17.9%)
Roedd hi’n fuddugoliaeth glir, ond sylwch eto, thua thraean o’r bleidlais gafodd y Torïaid (er gwybodaeth 36% gafwyd yn 2007). O ystyried hynny, y cwestiwn mawr yw hyn – a all y Ceidwadwyr gael yn sylweddol fwy na thraean o’r bleidlais? Mae’n anodd dweud gan nad oes cynsail i hyn.
Fodd bynnag, yn 2008, llwyddodd y Ceidwadwyr nid yn unig ennill mwy o bleidleisiau yma yn yr Etholiadau Cyngor, ond cipiwyd seddau o Lafur yn unman llai na’r Rhyl. Er bod y niferoedd a bleidleisiodd yn isel iawn, roedd hynny’n eithaf camp.
Iawn, felly rydyn ni wedi dod i’r casgliad mai’r Ceidwadwyr sydd ar ei fyny yma. Am hwyl, neu hynny o hwyl y gallwn ei gael gydag ystadegau, beth am adlewyrchu gogwydd etholiadau Cynulliad 2007 mewn etholiad cyffredinol, gan dybio y bydd mymryn yn fwy o bobl yn pleidleisio. Felly y byddai:
Ceidwadwyr 13,415 (39.0%)
Llafur 13,278 (38.6%)
Byddai hynny’n ddigon i’r Ceidwadwyr ennill yma, ond dim ond o drwch blewyn. Gwyddom y gall Llafur gael 20,000 o bleidleisiau yma, a byddai rhywun yn meddwl, yn dilyn tueddiadau diweddar San Steffan, y gallai ei phleidlais ddisgyn i tua 12,000 yn yr etholiad hwn.
O ran y Ceidwadwyr, mae’n anodd eu gweld yn cael llai na 11,000 y tro hwn, ond eto byddai cael dros 14,000 o bleidleisiau yn ganlyniad rhagorol mewn difrif. Ond efallai mai dyna sy’n rhaid ei wneud i ennill.
Nid y gogwydd ydi’r broblem i’r Ceidwadwyr, mae’r fath ogwydd, a mwy, yn cael ei awgrymu gan y rhan fwyaf o bolau, y broblem yw’r niferoedd. Serch hynny, mae popeth yn awgrymu y dylent ennill sedd fel hon. Mae’n debycach hefyd y bydd Ceidwadwyr yr ardal yn llawer tebycach o bleidleisio na Llafurwyr ardal y Rhyl a mannau eraill. Gallai bygythiad llywodraeth Geidwadol, fodd bynnag, sbarduno llawer mwy i bleidleisio. Beth am dybio gogwydd o 7.4% unwaith eto ond y tro hwn gyda 70% yn penderfynu pleidleisio. Dyma’r canlyniad:
Ceidwadwyr 14,300
Llafur 14,100
Y broblem gyda’r canlyniad hwnnw ydi bod y bleidlais Lafur yn dal ei thir – synnwn i ddim y gallai Plaid a’r Dems Rhydd rannu mil neu fwy o bleidleisiau ar draul Llafur, gan wneud y sedd yn ddiogel i’r Ceidwadwyr.
Damcaniaethol yw pob proffwydoliaeth, wrth gwrs. Gyda’r Ceidwadwyr yn amlwg ar gynnydd yma nhw sydd debycaf o ennill – ond fel seddau eraill Clwyd a ddadansoddwyd hyd yn hyn, rhaid cofio bod cipio’r seddau hyn am gymryd llawer o waith caled – mae uchafswm pleidleisiau Llafur llawer yn uwch na’r Ceidwadwyr, ond y Ceidwadwyr debyg sydd debycaf o bleidleisio. Ni ddylem gymryd buddugoliaeth Geidwadol yn ganiataol. Ond chyda’r Dems Rhydd a Phlaid yn barod hefyd i gymryd mantais ar gwymp arfaethedig Llafur, ‘sdim rhyfedd ei bod yn ymddangos y bydd yn colli yma eleni.
Proffwydoliaeth: Mwyafrif o tua 2,000 i’r Ceidwadwyr – ond gall o bosibl fod yn agosach.
Lle braf, felly. Ond yn wleidyddol un o newydd-ddyfodiaid y Glwyd newydd oedd Dyffryn Clwyd a ddaeth i fodolaeth ar gyfer 1997. Mae cadarle Llafur yn Rhyl, ond mae llawer iawn o gefnogaeth i’r Ceidwadwyr yn yr etholaeth, a thua’r de mae gan y Blaid fymryn o gefnogaeth gynhenid.
Y Blaid Lafur sydd wedi dal y sedd ers ei chreu, yn y Cynulliad yn ogystal ag ar lefel San Steffan. Dydi hynny ddim yn syndod enfawr – wedi’r cyfan, ardal y Rhyl ydi’r ardal fwyaf poblog, ac o’r fan honno y daw ei chefnogaeth graidd. Fodd bynnag, awn yn gyntaf i drafod y Democratiaid Rhyddfrydol a Phlaid Cymru.
Er bod gan y Blaid fwy o gefnogaeth ‘naturiol’ yn yr etholaeth (er bod y gefnogaeth honno isel iawn), mae’r Democratiaid Rhyddfrydol wedi dod yn drydydd yma’n gyson yn etholiadau San Steffan, ond dydi eu pleidlais heb gynyddu rhyw lawer ers 1997 – thua thri y cant. Tua dau y cant fu’r cynnydd ym mhleidlais y Blaid ers hynny. Gyda’r canrannau mor isel mae trafod y niferoedd yn ddibwynt.
O ran diddordeb, rhwng 6% a 10% y caiff y Dems Rhydd yma mewn etholiad Cynulliad (daethent yn bumed yma ym 1999) a Phlaid Cymru yn well, rhwng 14% a 20% yw ei hanes hi. Ni welir yma, nac yng ngweddill Clwyd, sedd werdd neu felen eleni.
Dechreuwn, pam lai, gyda Llafur, y ceffylau blaen ers dros ddegawd. Dydi cefnogaeth Llafur yma heb ddirywio i’r fath raddau â nifer o’i seddau eraill. O dros ugain mil o bleidleisiau ym 1997, cafodd fymryn yn llai na 15,000 yn 2005. Dydi’r dirywiad ddim yn fwy nag wyth y cant o ran y ganran o’r bleidlais gafwyd. Felly, mewn termau cymharol, mae Llafur yn dal ei thir. Efallai na fydd dal tir yn gymharol yn ddigon eleni, fodd bynnag.
Cafodd y Ceidwadwyr gweir yma ym 1997 – cawsant 11,662 o bleidleisiau ond roedd hynny gwta naw mil yn llai na Llafur. Ond fel Llafur, mae pleidlais y Ceidwadwyr hefyd wedi dirywio yma o dros fil. Fodd bynnag, mae’r ganran wedi bod yn gyson ar y traean, felly dydi’r dirywiad heb fod yn nodedig. Y broblem i Lafur ydi bod hynny wedi digwydd ar adegau lle’r oedd y Ceidwadwyr y tu ôl yn y polau piniwn, ac nid dyna’r achos mwyach.
Felly’r mwyafrif yn 2005 oedd 4,669 (14.4%). Digon i beri pryder.
Chafodd y Ceidwadwyr fawr o effaith yma yn y Cynulliad hyd 2007, ond y flwyddyn honno newidiodd pethau’n syfrdanol, gyda Dyffryn Clwyd yn un o’r llond dwrn o seddau y daethent o fewn trwch blewyn i’w cipio. ‘Doedd y gogwydd o 7.4% ddim yn ddigon i ennill yma, ond roedd yn ddigon i hollti’r mwyafrif Llafur i lawr i 92 o bleidleisiau, wrth i’r Ceidwadwyr sicrhau dros wyth mil o bleidleisiau.
Roedd y gwahaniaeth ym mhleidleisiau yn Etholiadau Ewrop y llynedd yn sylweddol. Fel a ganlyn oedd hi:
Ceidwadwyr 4,956 (31.2%)
Llafur 2,798 (17.9%)
Roedd hi’n fuddugoliaeth glir, ond sylwch eto, thua thraean o’r bleidlais gafodd y Torïaid (er gwybodaeth 36% gafwyd yn 2007). O ystyried hynny, y cwestiwn mawr yw hyn – a all y Ceidwadwyr gael yn sylweddol fwy na thraean o’r bleidlais? Mae’n anodd dweud gan nad oes cynsail i hyn.
Fodd bynnag, yn 2008, llwyddodd y Ceidwadwyr nid yn unig ennill mwy o bleidleisiau yma yn yr Etholiadau Cyngor, ond cipiwyd seddau o Lafur yn unman llai na’r Rhyl. Er bod y niferoedd a bleidleisiodd yn isel iawn, roedd hynny’n eithaf camp.
Iawn, felly rydyn ni wedi dod i’r casgliad mai’r Ceidwadwyr sydd ar ei fyny yma. Am hwyl, neu hynny o hwyl y gallwn ei gael gydag ystadegau, beth am adlewyrchu gogwydd etholiadau Cynulliad 2007 mewn etholiad cyffredinol, gan dybio y bydd mymryn yn fwy o bobl yn pleidleisio. Felly y byddai:
Ceidwadwyr 13,415 (39.0%)
Llafur 13,278 (38.6%)
Byddai hynny’n ddigon i’r Ceidwadwyr ennill yma, ond dim ond o drwch blewyn. Gwyddom y gall Llafur gael 20,000 o bleidleisiau yma, a byddai rhywun yn meddwl, yn dilyn tueddiadau diweddar San Steffan, y gallai ei phleidlais ddisgyn i tua 12,000 yn yr etholiad hwn.
O ran y Ceidwadwyr, mae’n anodd eu gweld yn cael llai na 11,000 y tro hwn, ond eto byddai cael dros 14,000 o bleidleisiau yn ganlyniad rhagorol mewn difrif. Ond efallai mai dyna sy’n rhaid ei wneud i ennill.
Nid y gogwydd ydi’r broblem i’r Ceidwadwyr, mae’r fath ogwydd, a mwy, yn cael ei awgrymu gan y rhan fwyaf o bolau, y broblem yw’r niferoedd. Serch hynny, mae popeth yn awgrymu y dylent ennill sedd fel hon. Mae’n debycach hefyd y bydd Ceidwadwyr yr ardal yn llawer tebycach o bleidleisio na Llafurwyr ardal y Rhyl a mannau eraill. Gallai bygythiad llywodraeth Geidwadol, fodd bynnag, sbarduno llawer mwy i bleidleisio. Beth am dybio gogwydd o 7.4% unwaith eto ond y tro hwn gyda 70% yn penderfynu pleidleisio. Dyma’r canlyniad:
Ceidwadwyr 14,300
Llafur 14,100
Y broblem gyda’r canlyniad hwnnw ydi bod y bleidlais Lafur yn dal ei thir – synnwn i ddim y gallai Plaid a’r Dems Rhydd rannu mil neu fwy o bleidleisiau ar draul Llafur, gan wneud y sedd yn ddiogel i’r Ceidwadwyr.
Damcaniaethol yw pob proffwydoliaeth, wrth gwrs. Gyda’r Ceidwadwyr yn amlwg ar gynnydd yma nhw sydd debycaf o ennill – ond fel seddau eraill Clwyd a ddadansoddwyd hyd yn hyn, rhaid cofio bod cipio’r seddau hyn am gymryd llawer o waith caled – mae uchafswm pleidleisiau Llafur llawer yn uwch na’r Ceidwadwyr, ond y Ceidwadwyr debyg sydd debycaf o bleidleisio. Ni ddylem gymryd buddugoliaeth Geidwadol yn ganiataol. Ond chyda’r Dems Rhydd a Phlaid yn barod hefyd i gymryd mantais ar gwymp arfaethedig Llafur, ‘sdim rhyfedd ei bod yn ymddangos y bydd yn colli yma eleni.
Proffwydoliaeth: Mwyafrif o tua 2,000 i’r Ceidwadwyr – ond gall o bosibl fod yn agosach.
Newidiadau mawrion bywyd
“Myn sbienddrych i,” ddywedodd y Dwd, gan droi ataf a bron fy nharo oddi ar y gwely gyda’i thrwyn enfawr, “dan ni’n edrych yn hŷn”. Cyn i mi fynd ymlaen dylwn egluro digwydd bod ar y gwely er mwyn mynd drwy hen luniau prifysgol yr oeddem. Roedden ni ar fin mynd am dro i ASDA ond roeddwn i wrthi’n trefnu dillad i roi i elusen, sef sanau gan fwyaf, wyddoch yn y bagiau hynny a ddaw i’ch tŷ bob hyn a hyn ac fe’u cesglir yn nes ymlaen. Rhoes y Dwd ffrae i mi am hyn, gan ddweud eu bod nhw’n cwyno eisoes bod pobl yn defnyddio siopau elusen fel biniau dillad ac na werthfawrogid fy hen slipars llychlyd.
Basdads anniolchgar, feddyliais i, cyn eu rhoi nhw’n y bag yn barod i fynd i’r siop, a throi at y lluniau ennyd.
Am flynyddoedd ar ôl brifysgol roeddwn i’n erfyn am fynd nôl. Dwi wedi pasio hynny rŵan, newidiwn i mo ‘mywyd ar y cyfan, er y byddai ambell fis nôl yn Senghennydd yn codi ‘nghalon. Ond ‘rargian, roedd ‘na olwg ar y rhan fwyaf ohonom. Mae’r wynebau ffres, opstimistaidd wedi troi’n fodlon ac mor amlwg, amlwg hŷn, a’r ddillad ‘smart’ yn edrych yn unrhywbeth ond am hynny – mae byd o wahaniaeth rhwng deunaw oed a chanol yr ugeiniau.
Erbyn hyn, gofia’ i ddim sut beth oedd bod yn naw stôn na chael gwallt trwchus. Gas gen i’r gwallt tenau a etifeddwyd gan fy Mam. Dyddiau da yw dyddiau fu. Mae’r newid yn rhywun o adael ysgol fawr i ddechrau’r ugeiniau yn anferthol – o fynd i brifysgol, os dyna’ch ffawd, rydych yn aeddfedu i raddau ond eto ddim. Ar ôl gadael a chyrraedd 22-23 mae ‘na aeddfedu pellach wedi mynd rhagddo wrth i rywun ddechrau dallt faint o gostus yw byw a pha mor undonog y gall byd gwaith fod. Rwyt erbyn hynny, waeth beth fo’th rawd, yn oedolyn.
Ond sylwais adref dros y penwythnos bod un newid mwy yn digwydd mewn bywyd, sef ymadael â ysgol fach a mynd i’r ysgol fawr. Roedd y nesaf peth i bedair blynedd ar ddeg yn ôl y tro diwethaf i mi grio, a chofiaf yn iawn mai’r diwrnod y gadewais Ysgol Llanllechid ydoedd. Er gwaethaf ambell gyfnod isel ers hynny, fydd hwnnw wastad yn un o ddyddiadu tristaf fy mywyd. Ar y llwyfan, yn canu ‘ysgol Llan yw’r ysgol orau...’, gwyddwn â’r doethineb rhyfedd hwnnw sy’n perthyn i blant fod rhywbeth arbennig wedi dod i ben yn fy mywyd.
Feddyliais am hyn wrth ddarllen fy hen ddyddiaduron. Y flwyddyn oedd 1996 a minnau ym mlwyddyn olaf Llanllechid. Gwelais yn syth pa mor ddi-niwed a dwl a bodlon yr oeddwn o’r ysgrifennu – o fynd i hel penbyliaid yng Nghae Poncs i Sion Bryn Eithin yn ffendio porno yng ngwrychoedd yr ysgol a Jarrod yn sgrechian arnynt, ew, atgofion da, os nad od. Erbyn mis Medi roeddwn yn Nyffryn Ogwen. Ar y cyfan, wnes i ddim mwynhau’r ysgol fawr – dwi ddim yn meddwl y buodd tan y chweched i mi wirioneddol dechrau mwynhau bywyd i fod yn onast – ond gwelir o’r ffordd yr ysgrifennais erbyn Rhagfyr ’96 – ‘nothing happened today’, ‘not bothered to write anything’ – y newid mawr sydd rhwng y ddwy ysgol. Mae’n ymylu ar drawmatig.
Un cofnod diddorol oedd o 1997 fymryn cyn etholiad hanesyddol y flwddyn honno. Y geiriau ysgrifennwyd yn y dyddiadur (a oedd am ryw reswm yn ddyddiadur yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol) ‘I want the Lib Dems to win and Plaid Cymru to win a seat’.
Dydi pobl ddim yn hoff o newidiadau, myfi yn eu mysg, ond dylwn ddiolch am rai!
Basdads anniolchgar, feddyliais i, cyn eu rhoi nhw’n y bag yn barod i fynd i’r siop, a throi at y lluniau ennyd.
Am flynyddoedd ar ôl brifysgol roeddwn i’n erfyn am fynd nôl. Dwi wedi pasio hynny rŵan, newidiwn i mo ‘mywyd ar y cyfan, er y byddai ambell fis nôl yn Senghennydd yn codi ‘nghalon. Ond ‘rargian, roedd ‘na olwg ar y rhan fwyaf ohonom. Mae’r wynebau ffres, opstimistaidd wedi troi’n fodlon ac mor amlwg, amlwg hŷn, a’r ddillad ‘smart’ yn edrych yn unrhywbeth ond am hynny – mae byd o wahaniaeth rhwng deunaw oed a chanol yr ugeiniau.
Erbyn hyn, gofia’ i ddim sut beth oedd bod yn naw stôn na chael gwallt trwchus. Gas gen i’r gwallt tenau a etifeddwyd gan fy Mam. Dyddiau da yw dyddiau fu. Mae’r newid yn rhywun o adael ysgol fawr i ddechrau’r ugeiniau yn anferthol – o fynd i brifysgol, os dyna’ch ffawd, rydych yn aeddfedu i raddau ond eto ddim. Ar ôl gadael a chyrraedd 22-23 mae ‘na aeddfedu pellach wedi mynd rhagddo wrth i rywun ddechrau dallt faint o gostus yw byw a pha mor undonog y gall byd gwaith fod. Rwyt erbyn hynny, waeth beth fo’th rawd, yn oedolyn.
Ond sylwais adref dros y penwythnos bod un newid mwy yn digwydd mewn bywyd, sef ymadael â ysgol fach a mynd i’r ysgol fawr. Roedd y nesaf peth i bedair blynedd ar ddeg yn ôl y tro diwethaf i mi grio, a chofiaf yn iawn mai’r diwrnod y gadewais Ysgol Llanllechid ydoedd. Er gwaethaf ambell gyfnod isel ers hynny, fydd hwnnw wastad yn un o ddyddiadu tristaf fy mywyd. Ar y llwyfan, yn canu ‘ysgol Llan yw’r ysgol orau...’, gwyddwn â’r doethineb rhyfedd hwnnw sy’n perthyn i blant fod rhywbeth arbennig wedi dod i ben yn fy mywyd.
Feddyliais am hyn wrth ddarllen fy hen ddyddiaduron. Y flwyddyn oedd 1996 a minnau ym mlwyddyn olaf Llanllechid. Gwelais yn syth pa mor ddi-niwed a dwl a bodlon yr oeddwn o’r ysgrifennu – o fynd i hel penbyliaid yng Nghae Poncs i Sion Bryn Eithin yn ffendio porno yng ngwrychoedd yr ysgol a Jarrod yn sgrechian arnynt, ew, atgofion da, os nad od. Erbyn mis Medi roeddwn yn Nyffryn Ogwen. Ar y cyfan, wnes i ddim mwynhau’r ysgol fawr – dwi ddim yn meddwl y buodd tan y chweched i mi wirioneddol dechrau mwynhau bywyd i fod yn onast – ond gwelir o’r ffordd yr ysgrifennais erbyn Rhagfyr ’96 – ‘nothing happened today’, ‘not bothered to write anything’ – y newid mawr sydd rhwng y ddwy ysgol. Mae’n ymylu ar drawmatig.
Un cofnod diddorol oedd o 1997 fymryn cyn etholiad hanesyddol y flwddyn honno. Y geiriau ysgrifennwyd yn y dyddiadur (a oedd am ryw reswm yn ddyddiadur yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol) ‘I want the Lib Dems to win and Plaid Cymru to win a seat’.
Dydi pobl ddim yn hoff o newidiadau, myfi yn eu mysg, ond dylwn ddiolch am rai!
martedì, gennaio 26, 2010
Castell-nedd
Sedd ddiddorol ydi Castell-nedd, dyna fy marn i, er na fentrwm ddweud y ffasiwn beth ddeuddeg mlynedd nôl. Os ydym i weld ‘Portillo Moment’ yng Nghymru, dyma’r bet gorau. Yn wir, byddai’r gogwydd a fyddai ei angen ar yr ail blaid i ennill yma yn ddigon tebyg i hwnnw a gafwyd yn Ne Enfield ym 1997. Ar yr olwg gyntaf, mae Peter Hain yn un o fawrion y Blaid Lafur, yn fwystfil gwleidyddol, ond teimla rhywun ei fod wedi’i ddatgysylltu â chyhoedd Cymru dros y blynyddoedd diweddar. Bydd ystyried y sgandalau yn ei gylch yn ffactor a fydd yn ei niweidio, ond i ba raddau? Efallai tua’r un graddau â Lembit, ond nid yw’r bygythiad i Hain yng Nghastell-nedd i’r un graddau â’r her sy’n wynebu Lembit ym Maldwyn (er y mynegais fy marn am hynny ynghynt).
Beth am felly fwrw ati’n syth bin, ac ystyried Castell-nedd yng nghyd-destun Oes Hain. Er iddo ddod i gynrychioli’r sedd drwy isetholiad yn ’91, ystyriwn 1992 ymlaen. Soniwn yn fras am 1992 a 1997. Rydyn ni’n dueddol o gymryd yn ganiataol erbyn hyn mai Plaid Cymru yw prif wrthwynebwyr y blaid Lafur yng Nghastell-nedd, ond nid dyma’r achos yn ystod y rhan fwyaf o’r nawdegau. Y Ceidwadwyr ddaeth yn ail yma yn ystod yr etholiadau hynny, ond rhaid pwysleisio mai ail ofnadwy fu hi: cafwyd 15% o’r bleidlais ym 1992 a ddisgynnodd i 9% ym 1997.
Roedd mwyafrifoedd Llafur yn y nawdegau yn anferthol yma – yn wir, roedd mwyafrif ’97 Llafur yma yn fwy na’r mwyafrif yn y Rhondda; y ganran a gafwyd yn uwch nag yn Nhorfaen. Dyna felly’r cyd-destun. Ers hynny, mae Llafur wedi dirywio’n enbyd. Ro’n i am addo i’m hun i beidio â dweud ‘dirywiad o draean yn nifer y pleidleisiau ers 1997’, ond, wel, dyna fi wedi’i ddweud – 37.9% i fod yn gwbl gywir, mymryn dros draean.
Dirywiodd y nifer a bleidleisiodd ddeuddeg y cant rhwng ’97 a ’05, ond gwnawn ddadansoddiad byr o’r tair plaid arall ar ôl gweld y newid yn y ganran rhwng y blynyddoedd hynny.
Llafur (-20.9%)
Plaid Cymru (+9.0%)
Dems Rhydd (+8.0%)
Ceidwadwyr (+2.8%)
Rhaid dweud yn gyntaf bod dirywiad Llafur yma yn waeth na’r hyn a welwyd gennym hyd yn hyn. Mae’r Ceidwadwyr wedi tynnu’n ôl mymryn ond dydyn nhw ddim yn rym yma o gwbl – maen nhw’n amhwysig a dweud y lleiaf.
Dydi hi ddim yn syndod gweld bod Plaid Cymru wedi gweld y fath gynnydd – rhyw fath o orlif, bosib, o Lanelli a Dinefwr, ond mae’r Democratiaid Rhyddfrydol hefyd wedi gweld cynnydd trawiadol yn yr ardal. Yn wir, yn 2005, roedd y ddwy blaid o fewn mil o bleidleisiau i’w gilydd fwy na heb – Plaid Cymru ar 17% a’r Dems Rhydd ar 14%. Y gwahaniaeth ydi bod elfen naturiol i gefnogaeth y Blaid yma, ond nid i’r Rhyddfrydwyr i’r un graddau.
Gan dynnu’r Ceidwadwyr o’r hafaliad (oni chawn wneud hynny ym mhobman!), sy’n ddigon teg dwi’n meddwl, dyma’r newid mewn pleidleisiau ers 1997.
Llafur -11,489
Plaid Cymru +2,781
Dems Rhydd +2,515
Felly cynnydd parchus i’r cenedlaetholwyr a’r rhyddfrydwyr ond cwymp erchyll, os nad di-droi’n ôl, yn y bleidlais Lafur.
Tueddaf i feddwl y bydd y bwlch rhwng etholiadau Cynulliad a San Steffan yn araf leihau yn ystod y blynyddoedd nesaf, a chawn olwg gyflym ar sefyllfa’r etholaeth ar lefel genedlaethol ac nid Prydeinig am eiliad. Dydi crap Llafur ar sedd Bae Caerdydd ddim yn gadarn o gwbl, a Phlaid Cymru yw’r unig rai a all gipio’r sedd. Dyma ganlyniad 2007:
Llafur 10,934
Plaid Cymru 8,990
Mwyafrif Llafur: 1,944 (7.7%)
Gogwydd o 7.3% Llaf > PC
Cafodd Plaid Cymru lai o bleidleisiau yma yn 2007 na chafodd yn ’99, a hefyd Llafur, ond dydi’r canrannau na nifer y pleidleisiau yn ofnadwy o wahanol. Yr hyn sy’n wahanol ydi bod y mwyafrif yn is. Mae hon yn sedd y gall Plaid Cymru ei chipio'r flwyddyn nesaf - os saif Adam Price byddwn i’n fodlon rhoi bet hegar arni - ac o wneud hynny, ymhen rhyw ddegawd, gall hon droi’r wyrdd ar lefel San Steffan, yn debyg i sut y gall Llanelli wneud eleni.
Y gwahaniaeth ydi seddau cyngor. Er bod y rhan fwyaf o seddau cyngor Plaid Cymru ar y cyngor yn yr etholaeth hon, ni welwyd newid mawr yma ers blynyddoedd, ac mae Castell-nedd Port Talbot yn un o ddau gyngor a reolir gan y Blaid Lafur gyda mwyafrif dros bawb. Mae hynny’n bryder os yw’r cenedlaetholwyr am weld cynnydd cynaliadwy yma.
Dyma ganlyniad Etholiad Ewrop 2009:
Llafur 5,419 (29.9%)
Plaid Cymru 4,175 (23.0%)
Rŵan, gwn mai adrodd ffigurau yr wyf yn yr uchod yn hytrach na dadansoddi. Gellir o bosibl dweud hyn, fodd bynnag; mae dirywiad Llafur yng Nghastell-nedd wedi bod yn aruthrol, a Phlaid Cymru sydd wedi camu i’r bwlch yn fwy na neb arall. Llanelli i raddau llai ydyw.
Dwi hefyd yn meddwl y bydd agwedd Peter Hain at ddatganoli, y ffordd y mae wedi mynd ati i gyflawni ei rôl fel Ysgrifennydd Gwladol, a hefyd yr holl ffars yn ymwneud â’i ymgyrch am y dirprwy arweinyddiaeth, am ei niweidio’n fawr. Mae’n amhosibl gwybod i ba raddau heb fod yn yr etholaeth o ddydd i ddydd – ond dwi’m yn meddwl ei fod o wedi pechu digon i roi fflich i fwyafrif sy’n agosáu at 13,000.
O ystyried y cyfan o’r uchod, tueddwn i feddwl na chaiff Plaid Cymru lai na 7,000 o bleidleisiau yma eleni, ond mae’n anodd ei gweld yn torri’r 10,000 mewn gwirionedd. O ran Llafur, yn sicr ni chaiff lai na tua 12,000 o bleidleisiau, a byddwn i’n dueddol o ddweud y bydd hi’n cael tua phymtheg mil.
Dydi’r polau fawr o ddefnydd i ni fan hyn. Po fwyaf y darllenaf am bolau Cymreig YouGov, y mwyaf dwi’n eu hamau - ond mewn sedd lle nad yw’r Ceidwadwyr yn rym ni fydd y polau Prydeinig o ddefnydd ychwaith. Pan fo Plaid Cymru ar gynnydd yma (2001 a 2007) mae’n dueddol o fod yn ogwydd rhwng saith a naw y cant wrth Lafur i’r Blaid. Yn wahanol i ambell le, nid dirywiad enfawr Llafur yn unig sy’n esbonio’r gogwydd, ond hefyd gynnydd ym mhleidlais Plaid Cymru. Nid ydi’r Blaid am weld cynnydd fel y gwelsai yn etholiad 2001 ledled Cymru, yn fy marn i, ond mae Llafur yn waeth ei byd o gryn dipyn, felly tueddaf i feddwl bod gogwydd o tua naw y cant yn ddigon posibl.
Gyda dwy ran o dair o’r etholwyr yn pleidleisio, bydda’r canlyniad yn rhywbeth tebyg:
Llafur 16,400
Plaid Cymru 9,800
Mwyafrif: tua 6,600
Yn reddfol, mae’n ddigon posibl y gall Plaid Cymru gyrraedd tua deg mil o bleidleisiau yma eleni. Wedi’r cyfan, mae tua hynny wedi pleidleisio dros y Blaid o leiaf unwaith, ond tuedda rhywun i feddwl bod y ffigur i Lafur (-2,400) efallai yn optimistaidd o’i rhan hi. A fyddai’n deg, tybed, ddweud iddi ddisgyn i tua’r pymtheg mil a rhannu’r gweddill rhwng y Ceidwadwyr a’r Democratiaid Rhyddfrydol (a gall yr ail yn sicr dynnu pleidleisiau wrth Lafur, hyd yn oed yma)? Mae’n ddigon posibl.
Yn olaf, beth am alw draw i’r bwcis? Dyma’r odds diweddaraf y gallwch ei gael ar Gastell-nedd:
Llafur 1/7
PC 4/1
Mae’n syndod mawr gen i fod y Blaid yn 4/1 – pris gwael iawn dwi’n credu, oherwydd er gwaethaf popeth welwn ni ddim ogwydd o 18% yng Nghastell-nedd eleni, sef y gogwydd sydd ei angen ar Blaid Cymru i ennill yma. Pe bawn yng nghyd-destun y Cynulliad, byddai’n wahanol. Os llwydda Plaid Cymru atgyfnerthu o ddifrif yn ardal Llanelli dros y ddegawd nesa’, a phe bai etholiad mewn degawd, byddwn i ddim mor siŵr. Ond ‘Portillo Moment’, nid a gawn eleni. Sori i’ch siomi!
2010 yw hi, nid 2020, ac eleni bydd Llafur o hyd yn teyrnasu yma.
Proffwydoliaeth: Peter Hain i ddychwelyd i San Steffan, gyda mwyafrif llawer llai o amgylch y 6,000.
Beth am felly fwrw ati’n syth bin, ac ystyried Castell-nedd yng nghyd-destun Oes Hain. Er iddo ddod i gynrychioli’r sedd drwy isetholiad yn ’91, ystyriwn 1992 ymlaen. Soniwn yn fras am 1992 a 1997. Rydyn ni’n dueddol o gymryd yn ganiataol erbyn hyn mai Plaid Cymru yw prif wrthwynebwyr y blaid Lafur yng Nghastell-nedd, ond nid dyma’r achos yn ystod y rhan fwyaf o’r nawdegau. Y Ceidwadwyr ddaeth yn ail yma yn ystod yr etholiadau hynny, ond rhaid pwysleisio mai ail ofnadwy fu hi: cafwyd 15% o’r bleidlais ym 1992 a ddisgynnodd i 9% ym 1997.
Roedd mwyafrifoedd Llafur yn y nawdegau yn anferthol yma – yn wir, roedd mwyafrif ’97 Llafur yma yn fwy na’r mwyafrif yn y Rhondda; y ganran a gafwyd yn uwch nag yn Nhorfaen. Dyna felly’r cyd-destun. Ers hynny, mae Llafur wedi dirywio’n enbyd. Ro’n i am addo i’m hun i beidio â dweud ‘dirywiad o draean yn nifer y pleidleisiau ers 1997’, ond, wel, dyna fi wedi’i ddweud – 37.9% i fod yn gwbl gywir, mymryn dros draean.
Dirywiodd y nifer a bleidleisiodd ddeuddeg y cant rhwng ’97 a ’05, ond gwnawn ddadansoddiad byr o’r tair plaid arall ar ôl gweld y newid yn y ganran rhwng y blynyddoedd hynny.
Llafur (-20.9%)
Plaid Cymru (+9.0%)
Dems Rhydd (+8.0%)
Ceidwadwyr (+2.8%)
Rhaid dweud yn gyntaf bod dirywiad Llafur yma yn waeth na’r hyn a welwyd gennym hyd yn hyn. Mae’r Ceidwadwyr wedi tynnu’n ôl mymryn ond dydyn nhw ddim yn rym yma o gwbl – maen nhw’n amhwysig a dweud y lleiaf.
Dydi hi ddim yn syndod gweld bod Plaid Cymru wedi gweld y fath gynnydd – rhyw fath o orlif, bosib, o Lanelli a Dinefwr, ond mae’r Democratiaid Rhyddfrydol hefyd wedi gweld cynnydd trawiadol yn yr ardal. Yn wir, yn 2005, roedd y ddwy blaid o fewn mil o bleidleisiau i’w gilydd fwy na heb – Plaid Cymru ar 17% a’r Dems Rhydd ar 14%. Y gwahaniaeth ydi bod elfen naturiol i gefnogaeth y Blaid yma, ond nid i’r Rhyddfrydwyr i’r un graddau.
Gan dynnu’r Ceidwadwyr o’r hafaliad (oni chawn wneud hynny ym mhobman!), sy’n ddigon teg dwi’n meddwl, dyma’r newid mewn pleidleisiau ers 1997.
Llafur -11,489
Plaid Cymru +2,781
Dems Rhydd +2,515
Felly cynnydd parchus i’r cenedlaetholwyr a’r rhyddfrydwyr ond cwymp erchyll, os nad di-droi’n ôl, yn y bleidlais Lafur.
Tueddaf i feddwl y bydd y bwlch rhwng etholiadau Cynulliad a San Steffan yn araf leihau yn ystod y blynyddoedd nesaf, a chawn olwg gyflym ar sefyllfa’r etholaeth ar lefel genedlaethol ac nid Prydeinig am eiliad. Dydi crap Llafur ar sedd Bae Caerdydd ddim yn gadarn o gwbl, a Phlaid Cymru yw’r unig rai a all gipio’r sedd. Dyma ganlyniad 2007:
Llafur 10,934
Plaid Cymru 8,990
Mwyafrif Llafur: 1,944 (7.7%)
Gogwydd o 7.3% Llaf > PC
Cafodd Plaid Cymru lai o bleidleisiau yma yn 2007 na chafodd yn ’99, a hefyd Llafur, ond dydi’r canrannau na nifer y pleidleisiau yn ofnadwy o wahanol. Yr hyn sy’n wahanol ydi bod y mwyafrif yn is. Mae hon yn sedd y gall Plaid Cymru ei chipio'r flwyddyn nesaf - os saif Adam Price byddwn i’n fodlon rhoi bet hegar arni - ac o wneud hynny, ymhen rhyw ddegawd, gall hon droi’r wyrdd ar lefel San Steffan, yn debyg i sut y gall Llanelli wneud eleni.
Y gwahaniaeth ydi seddau cyngor. Er bod y rhan fwyaf o seddau cyngor Plaid Cymru ar y cyngor yn yr etholaeth hon, ni welwyd newid mawr yma ers blynyddoedd, ac mae Castell-nedd Port Talbot yn un o ddau gyngor a reolir gan y Blaid Lafur gyda mwyafrif dros bawb. Mae hynny’n bryder os yw’r cenedlaetholwyr am weld cynnydd cynaliadwy yma.
Dyma ganlyniad Etholiad Ewrop 2009:
Llafur 5,419 (29.9%)
Plaid Cymru 4,175 (23.0%)
Rŵan, gwn mai adrodd ffigurau yr wyf yn yr uchod yn hytrach na dadansoddi. Gellir o bosibl dweud hyn, fodd bynnag; mae dirywiad Llafur yng Nghastell-nedd wedi bod yn aruthrol, a Phlaid Cymru sydd wedi camu i’r bwlch yn fwy na neb arall. Llanelli i raddau llai ydyw.
Dwi hefyd yn meddwl y bydd agwedd Peter Hain at ddatganoli, y ffordd y mae wedi mynd ati i gyflawni ei rôl fel Ysgrifennydd Gwladol, a hefyd yr holl ffars yn ymwneud â’i ymgyrch am y dirprwy arweinyddiaeth, am ei niweidio’n fawr. Mae’n amhosibl gwybod i ba raddau heb fod yn yr etholaeth o ddydd i ddydd – ond dwi’m yn meddwl ei fod o wedi pechu digon i roi fflich i fwyafrif sy’n agosáu at 13,000.
O ystyried y cyfan o’r uchod, tueddwn i feddwl na chaiff Plaid Cymru lai na 7,000 o bleidleisiau yma eleni, ond mae’n anodd ei gweld yn torri’r 10,000 mewn gwirionedd. O ran Llafur, yn sicr ni chaiff lai na tua 12,000 o bleidleisiau, a byddwn i’n dueddol o ddweud y bydd hi’n cael tua phymtheg mil.
Dydi’r polau fawr o ddefnydd i ni fan hyn. Po fwyaf y darllenaf am bolau Cymreig YouGov, y mwyaf dwi’n eu hamau - ond mewn sedd lle nad yw’r Ceidwadwyr yn rym ni fydd y polau Prydeinig o ddefnydd ychwaith. Pan fo Plaid Cymru ar gynnydd yma (2001 a 2007) mae’n dueddol o fod yn ogwydd rhwng saith a naw y cant wrth Lafur i’r Blaid. Yn wahanol i ambell le, nid dirywiad enfawr Llafur yn unig sy’n esbonio’r gogwydd, ond hefyd gynnydd ym mhleidlais Plaid Cymru. Nid ydi’r Blaid am weld cynnydd fel y gwelsai yn etholiad 2001 ledled Cymru, yn fy marn i, ond mae Llafur yn waeth ei byd o gryn dipyn, felly tueddaf i feddwl bod gogwydd o tua naw y cant yn ddigon posibl.
Gyda dwy ran o dair o’r etholwyr yn pleidleisio, bydda’r canlyniad yn rhywbeth tebyg:
Llafur 16,400
Plaid Cymru 9,800
Mwyafrif: tua 6,600
Yn reddfol, mae’n ddigon posibl y gall Plaid Cymru gyrraedd tua deg mil o bleidleisiau yma eleni. Wedi’r cyfan, mae tua hynny wedi pleidleisio dros y Blaid o leiaf unwaith, ond tuedda rhywun i feddwl bod y ffigur i Lafur (-2,400) efallai yn optimistaidd o’i rhan hi. A fyddai’n deg, tybed, ddweud iddi ddisgyn i tua’r pymtheg mil a rhannu’r gweddill rhwng y Ceidwadwyr a’r Democratiaid Rhyddfrydol (a gall yr ail yn sicr dynnu pleidleisiau wrth Lafur, hyd yn oed yma)? Mae’n ddigon posibl.
Yn olaf, beth am alw draw i’r bwcis? Dyma’r odds diweddaraf y gallwch ei gael ar Gastell-nedd:
Llafur 1/7
PC 4/1
Mae’n syndod mawr gen i fod y Blaid yn 4/1 – pris gwael iawn dwi’n credu, oherwydd er gwaethaf popeth welwn ni ddim ogwydd o 18% yng Nghastell-nedd eleni, sef y gogwydd sydd ei angen ar Blaid Cymru i ennill yma. Pe bawn yng nghyd-destun y Cynulliad, byddai’n wahanol. Os llwydda Plaid Cymru atgyfnerthu o ddifrif yn ardal Llanelli dros y ddegawd nesa’, a phe bai etholiad mewn degawd, byddwn i ddim mor siŵr. Ond ‘Portillo Moment’, nid a gawn eleni. Sori i’ch siomi!
2010 yw hi, nid 2020, ac eleni bydd Llafur o hyd yn teyrnasu yma.
Proffwydoliaeth: Peter Hain i ddychwelyd i San Steffan, gyda mwyafrif llawer llai o amgylch y 6,000.
Iscriviti a:
Post (Atom)