Dwyieithrwydd

Cymrwch gip yma cyn i mi fynd ar bregeth. Dwyieithrwydd ar ei waethaf yn wir.

Mae’n beth od, mae’n siŵr, i gyfieithydd ddweud nad ydi o’n licio dwyieithrwydd. Er gwaethaf swnian di-ri lleiafrif o Gymry di-Gymraeg, i mi mae dwyieithrwydd yn anad dim yn gyfaddawd y mae’r Cymry Cymraeg, nid y di-Gymraeg, yn ei wneud. Mae bron yn ddull arall o orfodi’r byd mawr Saesneg i’n boddi – hynny ydi, chewch chi ddim gwneud dim byd oni bai eich bod yn ei wneud yn Saesneg hefyd.

Problem fawr dwyieithrwydd ydi pan fo’n cael ei orfodi ar iaith leiafrifol yna mae’n llwyr ddileu’r angen i wneud pethau yn yr iaith honno,o ysgrifennu ynddi i gynnal digwyddiadau drwy ei chyfrwng. Dyna pam y gall rhai o elynion yr iaith ddadlau’n rhwydd, ac weithiau’n effeithiol mae arnaf ofn, yn erbyn gorfod cyfieithu pethau i’r Gymraeg – ‘does mo’u hangen. Yn bersonol, byddwn i’n fwy na hapus gweld llai o bethau dwyieithog o blaid fwy o bethau uniaith, boed hynny’n Gymraeg neu Saesneg (yn dibynnu’n helaeth ar ardal a chynulleidfa, wrth reswm).

Dydw i ddim yn rhannu gweledigaeth y gwleidyddion o Gymru ddwyieithog, chwaith, ac alla’ i ddim smalio gwneud. Fydda i bob amser yn credu yn y Gymru Gymraeg ei hiaith, Cymru ysywaeth na wela’ i mohoni fyth, ond ta waeth am hynny. Y pwynt sylfaenol dwi’n ceisio’i wneud ydi hwn: o sicrhau dwyieithrwydd pur ni ellir sicrhau dyfodol dwy iaith, ac yng Nghymru dydi dwyieithrwydd fawr fwy na ffordd o ddistewi’r Gymraeg yn ddistaw barchus.

Dwi’n amau dim i ambell Dori neu Lafurwr craff ddeall hynny flynyddoedd nôl.

Ystyriwch hyn. Ni chiliodd y cymunedau Cymraeg ar y fath raddfa â’r sefyllfa bresennol cyn i ni gyrraedd oes dwyieithrwydd. Mae sawl ffactor arall ynghlwm wrth eu dirywiad gweddol ddiweddar, ond a ydi dwyieithrwydd yn un tybed? Heddiw, gallwn ddadlau yn y Gymru newydd ddwyieithog, wleidyddol-gywir sydd ohoni mai efallai un sir sy’n parhau lle mae mwyafrif y trigolion yn siarad Cymraeg fwyaf yn eu bywydau bob dydd. Y sir honno ydi Gwynedd. Os oes yn rhaid gwneud pethau’n ddwyieithog yn y fan honno mae hi wir yn ddu arnom.

Ni sy’n nychu. Ni sy’n araf weld ein diwedd. A ydi ein cyfaddawd mawr yn fargen deg, neu’n ffordd gyfrwys o’n tawelu?