Ambell feddwl am y ras i olynu Rhodri

Ffordd dda o asesu cryfder presennol Llafur Cymru yw ystyried y tri darpar arweinydd a synfyfyrio pwy a fyddai’r gwrthbleidiau yn ei ofni fwyaf. Ar y sail honno gellir dweud yn ddiamheuaeth y dylai Plaid, y Ceidwadwyr a’r Democratiaid Rhyddfrydol fod yn fodlon iawn.

Dydw i ddim am fynd i fanylder yma, ond yn hytrach cynnig ambell sylw byr iawn ar yr ymgeiswyr.

Byddai dewis y ceffyl blaen, Carwyn Jones, yn gwneud fawr ddim i Lafur yn y pen draw. Dydi o ddim, mewn difri, wedi bod yn flaenllaw yng ngwleidyddiaeth Cymru dros y ddwy flynedd diwethaf. Mae’n rhy ‘Gymreigaidd’ i ambell Lafurwr, ond y gwir ydi dydi o ddim yn ddigon Cymraeg i allu ad-ennill y Gymru Gymraeg (os ydi’r sïon nad yw’n siarad Cymraeg i’w blant yn wir yna mae hynny’n dweud y cyfan – ond dydw i ddim yn gwybod hynny’n bersonol).

Yn ogystal â hynny, mae ganddo enw am fod yn ddiog ac nid oes ganddo chwaith mo garisma Rhodri Morgan. Yn wir, mae Gordon Brown yn enghraifft berffaith o pam fod angen carisma ar arweinydd. O safbwynt personol, mae’n un o wleidyddion mwyaf overrated Cymru a byddai ei ddyrchafu i Brif Weinidogiaeth Cymru yn amlygu ei ddiffygion.

Byddai Edwina Hart yn gambl rhy fawr i’r blaid Lafur. Gwir, mae’n weithiwr caled ac yn weddol dda ar ei swydd ond mae’r Aelodau Seneddol yn ei chasáu, ac mae ei pherfformiad o flaen y camerâu yn llipa iawn. Byddai’r hollt a grëid ganddi rhwng Llafur Cymru a Llafur Llundain yn risg na fyddai’r aelodau cyffredin yn ei chymryd – er yn y tymor hir mi dybiaf y byddai hynny’n talu ar ei ganfed. Ddigwyddith hynny ddim, fodd bynnag.

Ond y risg fawr efo Edwina ydi ei sedd hi. Ar bapur, prin y byddai rhywun yn synnu petae Gŵyr yn mynd i ddwylo’r Ceidwadwyr yn 2011, a fyddai’n embaras mawr i Lafur.

Ond dwi’n amgyffred ar hyn o bryd mai gan Edwina Hart y mae’r momentwm, ac mae momentwm yn gallu bod yn arf hynod mewn gwleidyddiaeth.

Yn olaf mae Huw Lewis. Yn anad dim hwn ydi’r un y mae’r pleidiau eraill isio’i weld yn arweinydd ar Lafur. Dydi’r ffaith ei fod yn dysgu Cymraeg yn golygu dim – dydi hwn ddim yn un o garedigion yr iaith ac ni fyddai yn ad-ennill y Fro i Lafur (gan fynnu’n groch nad oes gan Lafur broblem yn yr ardaloedd hynny). Ond byddai apêl Huw Lewis y tu allan i gadarnleoedd Llafur yn eithriadol o gyfyngedig, ac mae lle i gredu yn ôl rhai nad yw’n eithriadol o boblogaidd yn y Cymoedd chwaith.

Fo fyddai fwyaf tebygol o arwain at dranc y glymblaid bresennol, ond fydd hynny ddim yn digwydd – mae arnaf ofn na fyddai gan Blaid Cymru yr asgwrn cefn i wneud hynny, pe câi’r dewis i wneud.

Ond mae gan Lafur un fantais waeth pwy a etholir ganddi – yr arweinwyr eraill. Dydi Nick Bourne ddim y dyn i sicrhau enillion mawr i’r Ceidwadwyr yn 2011, er mi dybiaf y gallai Johnathan Morgan fod yn beryg iawn yn hynny o beth os bydd yn tynnu’i fys allan ac yn mynd amdani. Er, o leiaf fod gan y Ceidwadwyr arweinydd posibl yn yr ymylon. ‘Does gan y Democratiaid Rhyddfrydol ddim dewis bellach ond am gadw efo Kirsty, a phrin o lwyddiant y mae hi wedi’i gael hyd yn hyn (fodd bynnag, fwy na thebyg byddai dirywiad mawr i Lafur yn 2011 er budd Plaid Cymru a’r Ceidwadwyr yn yr etholaethau yn arwain at gynnydd yn nifer y seddi Rhyddfrydol ar y rhestr, p’un a fyddant yn cynyddu eu pleidlais eu hunain ai peidio).

Ac Ieuan Wyn Jones ydi’r gorau y gall Plaid Cymru’r Cynulliad ei gynnig hefyd – a dwi ‘di newid fy meddwl amdano llawer gwaith ers 2007. Ar y funud dwi eto ddim yn ffan. A dwi’n ofni, ac yn teimlo yn mêr fy esgyrn, na fydd y Blaid yn gweld cynnydd mawr yn 2011, ac na fydd Adam Price yn AC bryd hynny chwaith. Byddai’r cyfnod diweddar o sefydlogi Plaid Cymru yn parhau yn hytrach na arwain at gyfnod o ffyniant – fe gewch chi weld.

Ond ta waeth, boed Carwyn, Edwina neu Huw yn bennaeth arnom ar garreg drws y ‘Dolig, dwi ddim yn meddwl y dylai neb arall ofni’r un ohonynt. O’r gwaelod i fyny y mae angen i’r Blaid Lafur ail-adeiladu, a chan na fu byth yn wannach ar lawr gwlad a’i gwrthwynebwyr cyn gryfed, a oes yn wir unrhyw un yn ei rhengoedd a allai atal ei thrai?