Preseli Penfro

Dwi’n dechrau mentro rŵan, at ardal nad ydwyf yn ei hadnabod gystal, ac wrth i mi ddechrau gwneud hynny dwi’n mynd i ddechrau dibynnu rhywfaint yn fwy ar reddf a gwybodaeth gyffredinol, a llawer ar ystadegau. Ond eto dydi Preseli Penfro ddim yn gwbl anghyfarwydd i mi – dwi wedi ymweld â’r ardal ambell waith,, yn fwyaf ddiweddar i Dyddewi am ychydig ddyddiau, ac yn adnabod ambell un o’r cyffiniau.

Mae p’un a ydi hynny’n fy nghymhwyso i gynnig dadansoddiad gwleidyddol o’r ardal yn rhywbeth gwahanol, wrth gwrs!

Felly dyma ddechrau arni. Nid yn annhebyg i ddwy o’r tair proffwydoliaeth ddiwethaf, mae etholaeth Preseli Penfro yn un amrywiol ei natur. Mae’r gogledd-ddwyrain yn parhau i siarad Cymraeg gan fwyaf, a’r gogledd-orllewin bellach yn Saesneg ei hiaith, ac mae’r Gymraeg ar drai enfawr a chyson yn y rhan hon o’r byd. Fodd bynnag, mae’r etholaeth hefyd yn cynnwys trefi mawr fel Hwlffordd (poblogaeth: 11,000) ac Aberdaugleddau (14,000) a oedd yn siarad Saesneg ymhell cyn i hyd yn oed Mynwy wneud.

Er bod tua thraean o’r etholaeth yn medru Cymraeg, mae ‘na lawer iawn o fewnfudwyr yn yr ardal, ac yn ystod nawdegau’r ganrif ddiwethaf, trodd iaith naturiol nifer o bentrefi, gyda Solfach yn enghraifft enwog o hyn, o Gymraeg i Saesneg. Dydi’r newid hwnnw heb â pheidio, ac o natur y mewnfudo a dirywiad y Gymraeg mae un peth bellach yn amlwg yn wleidyddol: mae’r Ceidwadwyr yn gryfach yma o’i herwydd. At hynny, mae sedd y gallai ar yr wyneb ymddangos yn ddigon addawol i Blaid Cymru bellach fod yn eithaf mynydd i’w ddringo – dydi hi ddim yn gwbl annhebyg i Aberconwy yn yr ystyr hwnnw.

Dylai sefyllfa gyfredol Preseli Penfro orfodi’r Blaid i gadw golwg ar Fôn, Ceredigion, a hyd yn oed Dwyfor-Meirionnydd yn y dyfodol, os mae tueddiadau mewnfudol a ieithyddol Cymru yn parhau, ond awn ni ddim ar y trywydd hwnnw rŵan.

Gan mai ym 1997 y crëwyd y sedd hon, mae unrhyw ddata o bwys yn dechrau yn y flwyddyn honno, a dwi am ddefnyddio’r data hwnnw i wneud un peth ar f’unwaith, sef diystyru Plaid Cymru. Ym 1999 a 2007 llwyddodd i gael chwarter y bleidlais mewn etholiadau Cynulliad – a’r gwir amdani ydi y byddech chi wedi disgwyl iddi wneud o leiaf fymryn yn well yma. Yn ddigon anhrawiadol cafodd hanner hynny yn etholiadau Prydeinig 2001 a 2005, ac er bod hynny wedi dyblu o 6% ym 1997, mae gan Blaid Cymru lawer iawn o waith i wneud yma i osod ei marc.

Ni fydd natur gyfredol yr etholaeth yn gadael iddi wneud hynny yn 2010, waeth beth fydd yn digwydd. Byddai hyd yn oed cyfateb i lefelau’r gefnogaeth a geir yn etholiadau’r Cynulliad yn ganlyniad rhagorol.

Os yw pleidlais y cenedlaetholwyr yn sî-sô rhwng Caerdydd a Llundain, mae un y Rhyddfrydwyr druan wedi seguro. O gael rhwng 11% - 13% ym mhob etholiad Cymreig neu Brydeinig rhwng ’97 a ’05, cafodd lai na degfed o’r bleidlais yn etholiadau 2007 a 2009. Hwyrach mai Llafurwyr dadrithiedig ydi gobaith mwyaf y Dems Rhydd i greu argraff yma – yn wir, petae hon yn etholaeth yn Lloegr digon hawdd byddai dychmygu hon yn frwydr rhwng y Ceidwadwyr a’r Rhyddfrydwyr.

Ond nid dyna’r achos yng Nghymru. Ac felly, fel mewn sawl etholaeth ar lefel San Steffan, mae hi rhwng dwy – Llafur a’r Ceidwadwyr.

Dydyn ni ddim am gael llawer o wybodaeth o etholiadau cyngor: dwi’n meddwl fy mod yn gywir yn dweud bod gan y Ceidwadwyr (a Phlaid Cymru) ddau gynghorydd a’r Blaid Lafur un yn y sedd hon – yn wir, mae mwyafrif helaeth cynghorwyr y sir gyfan yn rhai annibynnol.

Ni fyddai’n annheg dweud y bu hen sedd Penfro yn gymharol i Fynwy: sedd sy’n greiddiol Geidwadol ond yn dueddol o droi at Lafur ar adegau pan fyddai’r Ceidwadwyr yn amhoblogaidd. Llafur sy’n eithriadol amhoblogaidd ar hyn o bryd, ond cofiwch nad yw’r Ceidwadwyr mor boblogaidd ag y byddai dyn yn disgwyl iddynt fod. Yn wir, os yw’r polau diweddaraf i’w credu, mae’n bosibl bod Llafur yn adennill rhywfaint o bleidleisiau wrth y Torïaid.

Reit, ystadegau. Yn gyntaf perfformiad gorau’r ddau blaid. Dydi hi fawr o syndod mai perfformiad gorau Llafur oedd ’97, ac roedd yn berfformiad anhygoel mewn gwirionedd. Enillodd 48% o’r bleidlais a thros 20,000 o bleidleisiau. Mae hynny’n hawdd anghofio â Llafur yn y fath drallod heddiw. Felly mae dros ugain mil o bobl yn yr etholiad wedi pleidleisio i Lafur o leiaf unwaith.

O ran rhifau, roedd y Ceidwadwyr ar eu cryfaf yn 2005 (sydd eto fawr o syndod) gan ennill fymryn dros 14,000 o bleidleisiau, ond o ran y ganran Paul Davies AC sydd wedi llwyddo orau yma, gyda 39% o’r bleidlais yn 2007.

O ddefnyddio’r rhesymeg honno mae pleidlais uchaf y Blaid Lafur, ymddengys, gryn dipyn yn uwch na’r Ceidwadwyr, ond wrth gwrs y Ceidwadwyr sy’n dal y sedd, er bod y mwyafrif yn 2005 yn 607 o bleidleisiau yn unig. Ydi Llafur yn debygol o lenwi’r bwlch hwnnw? Anodd gen i ddychmygu ei bod.

Bu bron i draean o’r rhai a bleidleisiodd yn Etholiad Ewrop eleni bleidleisio dros blaid fach fel UKIP neu’r Gwyrddion. Enillodd y Ceidwadwyr yma gyda llai na thraean o’r bleidlais, sydd ymhell o fod yn drawiadol. Daeth Llafur y tu ôl i Blaid Cymru. Mae hynny’n awgrymu nad fydd y gefnogaeth i’r Ceidwadwyr yma’n anochel o gadarn, ond bod cefnogaeth y blaid Lafur ar chwâl. Am faint o seddau eraill y byddwn ni’n dweud hynny dros y misoedd nesaf, tybed?

Rhaid i ni fod yn onest – dylai’r mân ddadansoddiad hwn ddim ofyn pwy fydd yn ennill yma flwyddyn nesa’. Mi fydd Stephen Crabb yn parhau’n Aelod Seneddol, er gwaetha cael ei losgi fymryn gan y busnes treuliau. Yn hytrach rhaid gofyn y ddau gwestiwn canlynol: yn gyntaf, beth fydd y mwyafrif Ceidwadol, ac yn ail pa mor wael a wnaiff Llafur yma?

Yn etholiad cynulliad 2007, trodd llai na 8,000 (27%) allan i bleidleisio i Lafur. I roi perspectif arall arno, disgynnodd ei chefnogaeth rhwng 1997 a 2007 chwe deg y cant. Gostyngiad angheuol? Ddim o reidrwydd. Os nad yw’r pleidleisiau segur hynny’n mynd i rywle arall, mae llygedyn o obaith ganddi. Dydw i ddim yn meddwl y bydd chwalfa arfaethedig 2010 Llafur cyn waethed â’r disgwyl – yn yr un modd ag y cafwyd Shy Tory Syndrome mewn polau cyn etholiad 1992, credaf y gwelwn rywbeth tebyg yn yr etholiad nesaf, ond alla i ddim darogan i ba raddau, nac effaith bosibl hynny mewn seddau unigol. Blogiad arall ydi hynny, cofiwch.

Tra ei bod yn anodd gen i gredu y bydd y niferoedd sy’n pleidleisio dros y blaid yn llai yn 2010 nac yn 2007, mae’n anodd hefyd gen i weld y bydd y ganran a gaiff Llafur yn fawr uwch na hynny. O ran y Ceidwadwyr, credaf y gwelwn ogwydd tuag atynt yma na fydd yn rhy wahanol iawn i’r gogwydd cenedlaethol, sef cynnydd gweddol ym mhleidlais y Ceidwadwyr ond cwymp mawr yn y bleidlais Lafur.

Hefyd, mae rhywun yn dueddol o feddwl nad dyma’r fath o etholaeth y byddai UKIP yn denu pleidleisiau yn eu miloedd oddi wrth y naill blaid na’r llall, petai’n sefyll. Fy nhemtasiwn fyddai dweud mai’r Democratiaid Rhyddfrydol allai gael y budd mwyaf o ddirywiad y blaid Lafur mewn sedd fel hon, ond disgwyliwn weld perfformiad cryfach gan Blaid Cymru hefyd – ond ddim yn ddigon i sicrhau’r ail safle.


Proffwydoliaeth: Buddugoliaeth o tua 5,000 - 6,000 i Stephen Crabb.