S4C i ddangos rhaglenni Saesneg?

Egwyddorion ac ymarferoldeb. Dwi wedi sôn am hynny o’r blaen. Dyma erthygl arferol o fer ar Golwg360 lle mae Arwel Ellis Owen yn dweud ei bod yn ‘anochel’ y bydd S4C yn ailddechrau dangos rhaglenni Saesneg.

Yn egwyddorol, mae hynny’n gwbl, gwbl anghywir. Sianel Gymraeg ydi S4C a dyna ddiwedd arni. Mae hi’n sianel Gymraeg cyn ei bod yn sianel i Gymru hyd yn oed. Ei bwriad ydi hyrwyddo’r Gymraeg a sicrhau ei bod yn rhan o’r byd modern. Pa gyfraniad a wna dangos rhaglenni Saesneg at hynny? Dim. Rhaid dweud yn gwbl glir: ni ddylai fod unrhyw le i raglenni Saesneg ar S4C atalnod llawn ffwl stop – does ‘na ddim dadl am y peth.

Ond y gwir ydi mae’r peth yn wirion o anymarferol hefyd, i’r graddau ei bod yn stiwpid – a dwi’n defnyddio’r gair ‘stiwpid’ achos fedra i ddim meddwl am ffordd gryfach na gwell o’i gyfleu. Pa raglenni Saesneg, dwad? Rhaglenni gan y BBC? Rhaglenni gan Channel 4?

Rydyn ni’n yr oes ddigidol, neno’r tad. Ers dyfod teledu digidol, os mae rhywun isio gwylio raglen sydd ar Channel 4, fe wnânt hynny. Hyd yn oed os mae o ar yr un pryd ar S4C, Channel 4 fydd pobl yn ei gwylio i weld y rhaglen. ‘Sneb yn troi at S4C gyda’r bwriad o wneud unrhyw beth ond am wylio rhaglen Gymraeg.

Ailddarllediadau o raglenni ar sianeli eraill? Eto, mae hynny’n stiwpid. Gall pobl recordio rhaglenni yn hollol ddidrafferth, fynd i wefannau sianeli neu yn achos Channel 4 gwylio Channel 4 +1. Erbyn hyn, mae’r gynulleidfa i raglenni Saesneg ar S4C, i bob pwrpas, yn llai nag i’r rhaglenni Cymraeg. Hyd yn oed ar ôl y toriadau erchyll sy’n dyfod, ‘does ‘na ddim sens yn y peth.

Ychydig eiliadau dwi wedi’u cymryd i feddwl bod hwn yn syniad hurt ac esbonio pam. Tasa S4C yn blentyn swni’n gafal arno, yn rhoi sgytwad iawn iddo a deutha fo ffwcin callio.

Refferendwm 2011 - myfyrio bras

Y mae pob pôl a wnaed hyd yn hyn yn awgrymu buddugoliaeth ddidrafferth i’r Ymgyrch ‘Ie’ yn refferendwm mis Mawrth, a hynny’n sicr ymhlith y rhai sy’n bwriadu pleidleisio. Hynny ohonynt a fydd yn pleidleisio, wrth gwrs. Ym mêr fy esgyrn dwi’n rhyw deimlo y bydd llai na hanner pobl Cymru yn bwrw pleidlais ar Fawrth 3ydd, ac er fy mod yn disgwyl buddugoliaeth, fydd hynny yn ei hun yn rhywbeth negyddol iawn i’n democratiaeth ifanc – hynny ydi, trosglwyddir pwerau i’r Cynulliad heb fandad gwirioneddol.

Ond a ydym ni am ennill y flwyddyn nesaf a beth fydd maint y fuddugoliaeth honno? O ran y cwestiwn cyntaf dwi fy hun yn hyderus iawn o ganlyniad y refferendwm, ac y caiff y Senedd bwerau deddfu llawn yn y meysydd datganoledig i gyd ar unwaith, gan ddisodli’r system drwsgl sydd ohoni. Ond mae maint y fuddugoliaeth yn ddadl arall, ddiddorol, a fydd yn dweud llawer i ni am y Gymru gyfoes.

Dwi’n hyderus y bydd pob sir a bleidleisiodd o blaid sefydlu cynulliad yn gwneud hynny unwaith eto yn 2011, ac eithrio Ynys Môn – yn wir, fe alla’ i’n hawdd weld Môn yn dweud ‘na’. Mae dros y degawd diwethaf elfen o elyniaeth wedi dod i’r amlwg yn y Gogledd tuag at y Cynulliad, a’r hen llinell a ddywedwyd gangwaith ac nid yn ddi-sail “mae popeth yn mynd i Gaerdydd”. Mae’r teimlad hwnnw’n gryf – ac mae Seisnigeiddio’r Ynys (ynghyd â’r Gogledd cyfan) yn bwrw amheuaeth dros y canlyniad yno.

Mae’n hawdd gen i hefyd weld gynnydd yn y bleidlais ‘ie’ yng ngweddill siroedd y Gogledd (ac eithrio o bosibl Wynedd) ond nid i’r graddau y bydd yr un ohonynt yn pleidleisio o blaid. Gallwn o bosibl weld buddugoliaethau bach yng Nghonwy a Sir Ddinbych, neu’n fwy tebygol Wrecsam, ond bydd Sir y Fflint eto’n gymharol gadarn yn erbyn mi dybiaf. Felly mae’n bosibl yn y Gogledd o leiaf y bydd y bleidlais o blaid yn cynyddu ond mai Gwynedd fydd yr unig sir o blaid. Gogwydd, ond nid pleidlais o hyder, a geir o’r Gogledd.

Gallai newidiadau cymdeithasol yng Ngheredigion, Powys, Sir Gaerfyrddin a Sir Benfro arwain at gynnydd yn y niferoedd sy’n dweud ‘na’ yn fy marn i. Fel Môn, gallai canlyniad Ceredigion fod yn sioc, er nad ydw i’n gweld hynny’n digwydd. Yn sicr, alla i ddim gweld Powys yn pleidleisio o blaid. Fawr o newid ydi ‘nheimlad i yn y bôn.

A beth am y De? Wn i ddim a fydd newidiadau enfawr yn y De, ond un peth dwi’n sicr yn ei ddisgwyl ydi y bydd Caerdydd yn pleidleisio o blaid. Mae’r agwedd at ddatganoli yn y ddinas wedi gweddnewid dros ddegawd, ac yn wir gall y fuddugoliaeth yno fod yn un gadarn. Dwi’n meddwl y bydd ‘na ddifaterwch mawr yn rhai o’r Cymoedd, sy’n fwy tebygol o ffafrio’r ymgyrch ‘ie’. Synnwn i ddim a fydd siroedd Torfaen a Bro Morgannwg yn pleidleisio o blaid y tro hwn. Beth bynnag fydd yn digwydd, anodd gen i weld gogwydd at ‘Na’ yn Ne Cymru.

Dadansoddiad bras iawn ydi’r uchod wrth gwrs. Ydw, dwi’n rhagweld buddugoliaeth, ond buddugoliaeth all fod fymryn yn wag oherwydd nifer isel yn pleidleisio. Ac mewn rhai ardaloedd, gall y canlyniad fod yn arwydd o’r newidiadau llawr gwlad sy’n mynd rhagddynt, ac achosi dirfawr bryder am ganlyniad arall, sef rhai’r Cyfrifiad a gynhelir hefyd yn 2011.

Pobl flin, pobl ddig

Yn ôl pob tebyg, fyddwch chi sy’n dilyn helynt y blog hwn yn cael sioc o’r datganiad canlynol: ar y cyfan, dydw i ddim yn fasdad blin. Dwi’n aml yn rhwystredig, ac yn aml yn ddadrithiedig, ac mae fel y gwyddoch gant a mil o bethau yn y byd sy’n mynd ar fy nerfau - ond does fawr o dymer arnaf yn y bôn.

Mae’r ffordd a wylltiwn yn un o’n nodweddion. Cyn iddo gael strôc flynyddoedd nôl, roedd fy nhaid yn berson na wylltiai fyth. Mae’r hen Lowri Llewelyn fach felly hefyd mewn difri. Wedyn mae ‘na rai pobl, fel Steff (sydd isho mensh ar y blog) sy’n hynod hawddgar ac yn anodd tu hwnt i wylltio. Ond pan mae’n gwylltio, mae’n gwylltio’n gacwn (dywed ef, dwi ddim actiwli yn ei gredu yn y mymryn lleiaf – deud hynna i edrych yn tyff mae o). Ac wedyn mae ‘na bobl, megis Haydn blin, sy wastad yn flin. Efallai y gwelwch eich hun yn un o’r disgrifiadau uchod.

Nid felly fi. Yn gyffredinol, dwi’n rhywun sydd â ffiws ofnadwy o fer ond sydd, ar y cyfan, yn distewi yn gymharol hawdd ... er fi fydd y cyntaf i gyfadda fod gen i dueddiad i bwdu! Prin iawn y gwna i wylltio o’r enaid ar rywun neu rywbeth. Mi fedraf fod yn siarp iawn a chodi’n llais, ond y funud nesaf wenu ‘tha giât.

Ar hyn o bryd mae’r ffiws yn fyrrach na’r arfer. Cyfuniad o bethau ydi hyn. Rhyngo chi a fi a’r Gymru Gymraeg, ac eithrio’r Nadolig ei hun, lle bydda i er gwaetha fy nghwyno yn ddigon bodlon, ryw gyfuniad o bwdu, anfodlonrwydd cyffredinol ar fywyd a chwerwder ydyw. Er bod gen i resymau penodol, yn gyffredinol mi fyddaf rywbeth tebyg bob blwyddyn rhwng diwedd mis Tachwedd nes dechrau’r Chwe Gwlad.

SAD? Wel, dwi ‘di cael fy ngalw’n waeth....

Siopa 'Dolig

Fel arfer fydda i’n cwyno ac achwyn am y Nadolig. Dydi ‘leni fawr wahanol – mae masnacheiddio a materoleiddio’r ŵyl yn rhywbeth y dylai unrhyw un call ffieiddio arno. Hyd yn oed os nad ydych yn grefyddol, onid amser i’r teulu ddod ynghyd (i ffraeo a checru ar ei gilydd, dwi’m yn deud) ydyw a threulio amser ddi-hid â’r bobl sydd agosach atoch? Efallai mai fi sy’n or wrth-faterol am bethau felly.

Neu efallai ei bod hi i gyd am y presanta rŵan, wn i ddim. ‘Sgen i fawr o fynadd cael anrhegion Dolig achos, gan o bosibl swnio’n anniolchgar, dwi’n gwybod y bydda i’n gorfod smalio fy mod i’n falch o gael y rhan fwyaf ohonynt, cyn eu rhoi i lechu mewn rhyw anghysbell gornel o’r llofft a gobeithio byth eu gweld eto.

Rŵan, er i mi ddweud uchod fy mod yn ffieiddio ar fateroldeb ar y cyfan, dwi fel rheol yn hen fasdad cynnil efo arian; hynny ydi dwi’m yn licio gwario. Serch hynny, mae gwario ar bresanta yn rhywbeth dwi ddim yn meindio gwneud – mi fentraf ddweud fy mod yn cael llun o deimlad cynnes ynof o wario ar rywun arall heblaw amdanaf fy hun. Ar fy nheulu, o leiaf, i bawb arall mae gofyn i mi brynu hyd yn oed beint yn ddigon i ennyn tragwyddol gasineb.

Ac, eleni, yn ôl f’addewid, mae’r siopa Nadolig wedi’i wneud mewn da bryd. Rhywbeth bach i Dad, achos ddiolchiff mo hwnnw petawn i’n prynu Man Utd ei hun iddo. Rhywbeth bach i Nain ei sarhau, sef ei ffordd hi o ddweud diolch. Aiff yn anrheg fwyaf ystyriol i Mam – wedi’r cyfan, er gwaetha’r ffaith ei bod hi’n Saesnes boncyrs y mae ei meddwl yn aml blanedau i ffwrdd o’m un i, mae hi’n fam i mi ac yn haeddu mwy na alla’ i ei fforddio eniwe.

Yn eironig, aiff yr anrheg ddrutaf i’r chwaer. Mae’n eironig oherwydd, fel sydd wedi’i grybwyll ar y blog yn y gorffennol, nid yn unig ydi’r Hogyn a’i chwaer yn bobl debyg mewn unrhyw fath o ystyr, a maen nhw’n cecru fel nas gwelwyd. Yn aml iawn dydyn ni ddim hyd yn oed yn hoffi’n gilydd fawr ddim, ond rydyn ni’n ddi-ffael yn amddiffynnol o’n gilydd. Cyfuniad rhyfedd de? A’r unig adag o’r flwyddyn y cydnabyddir y ffaith ddibwys honno ydi’r Nadolig, efo anrheg ddrud gan ei brawd mawr.

A dyna’r agosaf dwi’n dod at bod yn ciwt.

Y Mesur Iaith a safbwynt gwahanol

Mater dathlu ydi pasio’r Mesur Iaith ddoe yn ein Cynulliad. Bydd i’r Gymraeg statws na chawsai, boed yn swyddogol ai peidio, ers canrifoedd unwaith eto ar ddechrau’r flwyddyn newydd. Rhaid llongyfarch Alun Ffred, a hefyd Blaid Cymru, am lywio’r mesur yn wyneb rhwystrau mawr dros gyfnod mor hir, a dal ati i’r diwedd. Mi aiff Guto Dafydd a Blogmenai i fwy o fanylder am y Mesur ei hun na wnaf i ... yn wir, os ydi lefel eich dealltwriaeth o ddeddfwriaeth mor boenus o isel â’m un i, mae’r Q&A hwn gan BBC Wales yn o handi!

Y pwynt ydi, mae’r Gymraeg bellach i bob pwrpas yn iaith swyddogol yng Nghymru, a ddylai rhoi gwên ar wyneb pawb a siarada’r Gymraeg heddiw.

Mae gen i ddau bwynt i’w wneud, heb fod yn rhy negyddol, er mae’n siŵr felly y’u cyflëir! Cyn mynd ymlaen, rhaid o waelod calon ddiolch i Gymdeithas yr Iaith am i ni gyrraedd y pwynt hwn. Heb ei hymgyrchu cyson am y nesaf peth i ddegawd, mae’n annhebygol y byddai gennym fesur mor gryf ; a hyd y gwelaf i, mae yn fesur cryf. Dwi’n poeni i ymateb cymharol lugoer y Gymdeithas (fy argraff i o’r ymateb yn sicr) at y Mesur wneud iddi swnio ychydig yn, sut y galla’ i ddweud, fel ei bod yn swnian er mwyn swnian - ac mae’n cyferbynnu’n llwyr ag ymateb Richard Wyn Jones ac Emyr Lewis, er enghraifft. Mae peryg i’r Gymdeithas gyfleu ei bod yn fudiad eithafol yn hyn o beth, a fyddai’n annheg iawn arni hi, a chydymffurfio â’r ddelwedd whingeing nashies.

Ac mae’n rhaid i mi ategu Guto Dafydd yn dweud bod yr ymosodiadau personol a wnaed ar Alun Ffred (neu jyst ‘Ffred’ yn ôl golwg360 am ryw reswm od ar y diawl) wedi suro pethau, ac na haeddodd hynny yn y lleiaf. Serch hynny, rhaid ategu bod dyled unwaith eto gan y Cymry Cymraeg i’r Gymdeithas, ac wrth gwrs Plaid Cymru.

Mae un peth arall, sydd yn boendod i mi’n bersonol, er wn i ddim a yw’n bryder a rennir gan eraill. Yn bersonol, a heb ddiystyru’r ymgyrch Deddf Iaith hirfaith, dwi bob amser wedi credu y dylid bod wedi ymgyrchu dros Ddeddf Eiddo yn lle. Fe wnâi honno, yn fy marn i, fyd o les i’r Gymraeg ar lawr gwlad. Mae diogelu’r ardaloedd prin sydd o hyd â mwyafrif Cymraeg yn bwysicach na statws yr iaith.

 chryn betruster, rhaid i mi ddweud na chaiff y Ddeddf Iaith unrhyw effaith ar y Gymraeg yn yr ystyr hanfodol hwn. Yn wir, o ‘swyddogoli’ cenedl y Cymry dros y degawd diwethaf, mae’r iaith ar lawr gwlad yng Nghymru benbaladr (ac eithrio Caerdydd) wedi chwalu ar raddfa fwy erchyll nag erioed o’r blaen, am amryw resymau. Fydd ffigurau Cyfrifiad 2011, i ni garedigion y Fro Gymraeg, yn siom dorcalonogol: ni fydd y Ddeddf Iaith yn effeithio dim ar y tueddiadau cymdeithasol ac ieithyddol sy’n difetha’r iaith, a hynny yn anad dim sydd ei angen ar y Gymraeg i sicrhau ei pharhad. Yn nwfn calonnau’r rhai a adwaen y Fro, mi dybiaf y cytunant, os yn amharod felly. Colli’r Fro yw colli Cymru, ac ni wnaeth yr un ddeddf iaith ronyn o wahaniaeth i ddirywiad yr iaith ymhlith pobl Cymru.

Iechyd da i’r Mesur Iaith a llwnc destun iddo; ond mae brwydr yr iaith, gwaetha’r modd, yn fyw ac iach o hyd yng Nghymru’r Gymraeg swyddogol. Cofiwch hynny.

Lawr y lôn

Seiclwyr. Dylen nhw gadw at y llwybrau seiclo, neu, yn well fyth, brynu car. Well gen i ladd eirth gwyn na mynd i’r lên nesa’.

Motobeiciwrs. Dyma chi ffycars y ffyrdd, dwi wedi cwyno amdanyn nhw o’r blaen ‘fyd, yn sbydu’n wyllt a neud lol. A ‘sdim gwaeth mewn traffig na’u gweld nhw’n pasio pawb drwy’r canol.

Pobol sy ddim yn dweud diolch. Pan fyddwch chi’n gadael rhywun i fynd o’ch blaen a dydyn nhw’m yn codi llaw. Dyna chi ddiawliaid. Ac mae ‘na rai pobl sy’n lot waeth am hyn na’r lleill, ond rhag ofn i’r cachu hitio’r ffan wna i’m dweud tan i mi weld chi'n pyb.

Carfanau. Absoliwt ffycars.

Fflagiau Lloegr. Dim ond yn digwydd bob tua dwy flynedd fel rheol ond mae ‘na rywbeth yn nwfn enaid y Cymry yn casáu hyn â chas pur. Ac mae hynny’n fy nghynnwys i. Y peth gwaethaf i’w weld ar ffyrdd Cymru sy’n berwi fy ngwaed a gwneud i mi sgrechian ‘blydi Saeson’ i mi’n hun.

Y Cyflymslo. Wyddoch chi, y bobl ‘na sy’n mynd yn arafach na chi, ond ddim yn ddigon araf i chi allu eu pasio nhw heb yrru’n beryg neu oryrru’n echrydus. Ambell waith dwi wedi gweddïo am daflegrau ar adegau fel hyn.

Pawb heblaw amdanaf i. Yn gryno, ‘lly.

Fela mai a fela fydd

Minnau a ddysgynnais nos Wener. Iawn, mi gyfrannodd alcohol at hyn ond i fod yn deg mi gyfrannodd y rhew ato hefyd. Dyma fi’n llithro am fy ôl a disgyn ben yn gyntaf ar y croncrid, heb na llaw na het i ysgafnhau’r trawiad. Wn i ddim am faint yr o’n i’n anymwybodol o’n ro’n i’n blydi oer yn deffro – o ystyried ei bod hi’n blydi oer eniwe dwi’m yn meddwl fy mod allan ohoni am ry hir, diolch byth. Fe’mh elpwyd gan anhysbys wron i godi. Ta waeth, mi gollais fy waled hefyd (ella na fo a’i gymrodd, wnim wir) so ta waeth gystal noson oedd hi, doedd hi ddim yn noson lwyddiannus.

Es i ddim am ddoctor, wrth gwrs – maen nhw’n fy ngweld i’n rhy aml, ond dwi yn teimlo fel brechdan, ychydig yn chwil, ac mae ‘mhen i’n brifo – ac mae gen i flas gwaed, ond ddim gwaed, yn fy ngheg. Rhyfedd, bryderus fyd.

Fel y gallwch ddychmygu felly, doedd gweddill y penwythnos byth am fod yn llawn gweithgarwch. I’r gwrthwyneb, pwdu am fy waled wnes i ... bwdish i ddim am fy mhen, fydda’n well gen i fod wedi cadw fy ngherdiau a tharo’n hun a llithro ddwywaith yn galetach.

Strach ydi colli cerdiau yn fwy na dim. Mae’n fwy o strach achos dim ond wythnos dwytha y cefais gerdyn banc newydd. A minnau’n fwy dwl na’r arfer, torri’r llall wnes i yn meddwl bod cerdyn arall a gyrhaeddodd yn cyfateb i’r cyfrif cyfredol, ond ro’n i’n rong ac wedi bod yn defnyddio cyfrif hollol wahanol ers ychydig wythnosau. Sy’n profi o leiaf waeth faint y sobraf neu a daraf fy mhen hyd poen, fydda i byth llawn llathen.

Da 'di Rwsia

Dwi ddim am wneud blog hirfaith am fethiant Lloegr i gynnal Cwpan y Byd yn 2018, ‘does gen i fawr o egni ar ôl gan mai dim ond newydd stopio chwerthin ydw i. Mi allwn baladurio yn dweud diolch byth oherwydd y byddai mwy o arian o Gymru yn cael ei arallgyfeirio gan fudiadau fel y Loteri ac ar ein colled y byddwn ni, heb sôn am orfod dioddef nid yn unig fflagiau o Loegr dros ein gwlad ond unrhyw ymwelwyr eto fyth yn meddwl mai rhan o Loegr ydym.

Argoel, ma gan y Saeson ma wyneb yn dweud mai nhw sy’n ein hariannu ni yn does? A tha waeth rhwng y Gemau Olympaidd a Cwpan Rygbi’r Byd maen nhw’n cael degawd da fel y mae hi.

Na, dwi am fod yn onast. Dwi’n falch na chafodd y Saeson Gwpan y Byd ffwl stop. Dim ots gen i am safon eu cais. Dim ots gen i am yr anfanteision ariannol y byddai Cymru’n ei dioddef am flynyddoedd. Saif un ffaith, dydi’r Saeson ddim yn cael Cwpan y Byd a diolch, diolch yn fawr i Dduw am hynny – byddai’r hunanfodlonrwydd yn ormod i unrhyw Gymro call ei oddef!