Un baned

Aeth i mewn i’r siop goffi. Doedd y lle ei hun ddim at ei ddant ond roedd o wedi cael paned yno sawl gwaith, bron pob tro yr âi i’r dre a dweud y gwir, ac wedi penderfynu ei fod yn licio’r coffi o leiaf. Cadw at ei drefn arferol. Yr un archeb bob tro.

            ‘Cappuchino,’ cyfarthai at y weinyddes. Roedd hi’n oer tu allan a doedd o’n teimlo fawr gynhesach ei hun heddiw. Arhosai’n ddiamynedd wrth iddi ffwndro’r archeb yn y til yn ddwl.

            ‘Did you say latte babes?’ meddai hi’n ôl ar ôl amser a deimlai fel awr. “Babes”. Dwi ddeg mlynedd yn hŷn na chdi, feddyliodd. Ac os wyt ti methu cofio un archeb funud ar ôl i mi ei gwneud mewn siop goffi fyddi di am byth, cariad.

            ‘No. Cappuchino,’ meddai’n fwriadol nawddoglyd wrthi. Cafodd hi’r neges, doedd ‘na ddim awydd cwrteisi diangen ar hwn – roedd o jyst isio panad. ‘I’ll sit outside,’ meddai cyn lluchio arian ati a’i heglu am y drws fel petai am adael y lle.

            Cafodd le tu allan ar fwrdd unig. Roedd y dre’n brysur heddiw. Miloedd o bobl ddibwrpas yn dechrau ar eu siopa ‘Dolig. Rhoes ei sbectol haul amdano a’u gwylio’n ddirmygus; rhai’n llusgo traed ac yn gwylltio’r bobl gyflym. Neb ohonynt yn cerdded yn gall fel y gwnâi o, naill ai’n ei malwennu hi’n drwsgl neu’n llamu fel merlod. Twpsod. Pam fod pawb yn gorfod cerdded mor wahanol iddo fo? A ble oedd y blydi panad ‘na?

            Cyrhaeddodd y gweinydd. ‘Cappuchino?’ gofynnodd.

            ‘Yes,’ cyfarthai eto, ond edifar braidd y tro hwn. Gwyddai nad oedd angen bod felly wrth ryw dipyn o weinydd ifanc druan, yn gweithio ar ddydd Sul yn lle gorwedd yn ei wely’n drewi o gwrw’r noson gynt. A dweud y gwir, dyna fyddai’n well ganddo fo wneud, ond ddigwyddodd hynny ddim. Eto. Gorfododd ei hun i ychwanegu, ‘That’s great, thank you very much’ gan daro gwên fawr ddanheddog tuag ato. Gwnaeth hynny’r tric, gwenodd y gweinydd yn ei ôl cyn mynd i glirio bwrdd arall.

            Ymfalchïai yn ei wên yn fawr. Cofiai flynyddoedd yn ôl i ferch brydferth iawn ddweud wrtho fod ganddo wên neis, a daliai at yr un ganmoliaeth fechan honno byth ers hynny. Gwyddai fod hynny’n bitw, ond mor brin y canmoliaethau a dderbyniai'n ddiffuant cadwodd honno yn ei gof. Roedd o’n coelio ei fod wedi perffeithio’i wên i guddio popeth. Ddefnyddiai o mohoni i ddal sylw merched del, budron tafarndai tywyll y ddinas, mor anaml y gweithiai y rhoes y gorau i hynny. Ond fel giât castell ei ben roedd hi’n berffaith am gadw’r cwestiynau draw.

            Trodd at y baned, a chydio ynddi, a chymryd y llymaid cyntaf. Doedd y gwpan gynnes fawr o gysur iddo. Ei glustiau fo oedd yn rhynnu wedi'r cwbl, nid ei ddwylo. 

             Roedd hi’n chwerw. Doedd ganddo fawr o amser i goffi chwerw, ond ddaeth ‘na ddim siwgr efo’r baned diolch i’r gweinydd ifanc gwirion. Trodd y wên yn wg wrth iddo droi’n ôl at syllu ar yr haid o siopwyr. Ymfalchïai yn ei wg hefyd. Dywedai wrth ei hun ei fod yn gwneud iddo edrych yn feddylgar; yn ddoeth hyd yn oed, fel petai’n ystyried dirgelon mawr ac yn eu deall yn iawn. Twyll arall wrth gwrs. Ond dydi hunan-dwyll ddim bob amser y peth gwaethaf, cyn belled â bod rhywun yn gwybod mai dyna ydi o, ac ei fod yn twyllo pawb arall hefyd.

            Cymrodd swigiad arall. Cynnes oedd y baned, yn union fel yr hoffai, a leddfodd rywfaint ar ei chwerwder, a throdd yntau ei sylw’n ôl at y stryd. Wyddai o’m unrhyw un yno. Rholiodd ei lygaid wrth weld un dyn boliog hŷn yn gwisgo hwdi porffor, yr union un yr oedd ganddo fo, a barodd iddo fwmian rhegfeydd dan ei wynt. Roedd yn gas ganddo bobl yn gwisgo’r un dillad, yn enwedig hen ddynion, fynta’n ddim tebyg iddyn nhw yn ei ben. Ddim eto o leiaf. Ac yna cwpwl tew fel dau fynydd yn sglaffio’n farus ar grempogau poeth y cabanau ‘Dolig. Roedden nhw’n edrych yn hapus, ond faliai o ddim am hynny. Mynnodd ei argyhoeddi ei hun taw’r crempogau yn hytrach na’i gilydd oedd pam yr oedden nhw’n gwenu. Wrth gwrs y gwyddai fel arall. Ond pa ots? Jyst dau fasdad tew oedden nhw. Pa hawl oedd ganddyn nhw i fod mor hapus yn edrych fel’na, tra bod o’n rhannu bwrdd â neb ond yr oerfel?

            Syrffedodd braidd ar wylio pobl a phaneidio – gwnâi fawr o les i’w dymer heddiw - a llyncodd weddill y coffi heb roi cyfle i’w hun ei fwynhau. Roedd o wedi gwastraffu deg munud ac roedd hynny’n ddigon. Roedd yn amser rhoi’r cynllun ar waith; crwydro’r dref a’r siopau ei hun, efallai trïo ambell ddilledyn cyn digalonni eu bod ddim yn ei siwtio. Efallai prynu ffilm i wastraffu awr neu ddwy’n nes ‘mlaen am na wyddai beth arall i’w wneud ag amser eithr ei wastraffu. Coffi arall beryg. Unrhyw beth i fyrhau’r munudau maith.

           

A chododd o’i sedd ac ymgorffori’n ddibwrpas i’r bobl ddibwrpas ddiddiwedd, yn un ohonyn nhw.

Mân wrthgyferbyniadau mawr byw

Dydi bywyd fawr ddim onid ydyw’n gydblethiad godidog ac anghyfforddus o wrthgyferbyniadau. Does fawr ddim nad ydyw’n llwyddo ei groesi ei hun; gwên drist a deigryn hapus, haul oer y gaeaf, eiliadau dyfnion sgwrs ysgafn; rhyddhad aflwyddiant a gwewyr gweld yr un sy’n tanio’th galon; jyst bod yn chdi dy hun heb wybod pwy ddiawl ‘di hwnnw. Y bodlondeb a deimlaf o wneuthur na chlywed dim a gwacter dwfn gorfod gwneud popeth. Unigedd mewn cwmni ac ymberthyn unigedd. Blinder sy’n canlyn paned o goffi mewn tipyn o gaffi ac egni a enynnir gan nofio urddasol elyrch ar ddiwrnod niwlog disymud. Myfyrio am farw a phrysurdeb difeddwl byw. Goleuadau stryd sy’n tywyllu’r enaid; duwch nos yn goleuo’r sêr. Sêr bychain dy ben yw heulwen dy ddydd, tra bod heuliau’th fyd yn gyson ymachlud.

Moment od  y bore, dal dy lygaid dy hun yn y drych wrth hanner brwsio dy ddannedd yn ddifynadd dros sinc sydd angen ei llnau. Gweld y cyfan heb weld dim. Dy dalcen yn hirach nag y bu mewn hen luniau. Y llinellau newydd fel camlesi’r lleuad, yn ensynio blinder ond yn deillio o oriau maith o chwerthin a’r hwyl a aeth i garchar y gorffennol; adeg a ddiflannodd ond sy’n esgor ar yr hyn sydd eto i ddod. A’r hen lygaid na elli ond â syllu iddynt; lympiau blonegog meddal sy'n cyfleu llond enaid o dân a rhew, o gas a charu. Yr un teimlad â methu â pheidio ag edrych ar ddamwain car. Gan un edrychiad gweled cant o bethau a aeth o’u lle, a dychmygu'r un peth hwnnw all unioni’r cyfan.

Y ffordd anghysurus honno o wybod popeth mewn eiliad hyd at ddyfnion meithaf môr ein bod, ac anghofio’r cyfan ymhen awr neu fis neu flwyddyn. Y ffordd y mae pob cam yn nesáu at rywbeth ac yn ymbellhau rhag llall. Y ffordd y mae meiddio dy roi dy hun i obaith yn fwy o fraw nag o fendith.

Y ffordd y mae popeth yn y byd mawr crwn yn wrthgyferbyniad llwyr, a’r gwrthgyferbyniadau hynny sy’n creu pob peth. A’r ffaith fy mod i’n gwybod hyn oll, heb imi erioed ei ddysgu.

Eryrod Pasteiog VI: Cerddi'r Werin

Waldo

"Y beirdd a anghofiasant symlrwydd y gerdd, gan lunio barddoniaeth iddynt hwy eu hunain i fynnu gan ei gilydd ganmoliaeth. Enillasant gadeiriau a choronau â chwpledi ac englynion nad oeddent i'r lliaws, dim ond i ddetholedigion y maestrefi moethus. Deallusrwydd a droesant yn eiriau diystyr na allai neb eu deall. I ba le aethai barddoniaeth y werin, a diniweidrwydd yr awen? Gwaedlif calon y genedl Gymraeg a gyfnewidid am orfeddwl diangen sydd, gan amlaf na pheidio, yn ddiystyr hefyd.Y mae mawredd ein llên nid mewn cysyniadau cymhleth ond ar adain seiniau hoff y famiaith yn anwesu'r glust a gwneud i'r enaid wenu.

Yn syml, fel ag yw - y mae ein llên am ein lladd."

 

Y GATH 

Hwran ffwr ewinog

Yn chwilio darn o hadog,

O Bwllheli i Borthmadog

Erfynia bryd adeiniog,

Basdad anrhugarog;

Basdad blewog.

Y MÔR

Lwmp hylifog o angau.
Llon ei longau.
Gwae ei wymon.
Cewch fisged arno ar gwch.
Pysgod hefyd

Y GARDIGAN

Y cythraul coslyd.
Cynnes ei gaeafau – ni wêl haf.
Cyfaill yr henoed yw’r hen wallt dafad hwn....
Ni all gwylan ei gwisgo na
llewpart ei hamgyffred;
a dyna wefr y gardigan.

Y GOEDAN ‘FALA

Y pren hwn.

Y gangen hon.

Yr afalau hyn.

Gwaethaf goeden ‘fala,

Coedan ‘fala ddi-afal.

Y CYMRO

Gwron y frechdan gaws,

Salad crîm rydd ar ei fitrwt

A chan wledda arno chwardd i’r awyr

a thery ei goes gan gnoi,

canys

Cymro yw.

Ie, Cymro yw.

YR OFN

Dwi’m yn ofni dim,

‘Does dim yn ofni fi,

Megis dafad

Efo llif,

Prin yw’r bygwth yn fy mrefu

Blino'r Angylion

Pa un a erfynia dyn fwyaf, yma ar ddiwedd popeth? Bywyd di-boen ynteu farwolaeth ddi-ganlyniad; y ddau fawr anwireddadwy. Pan fo geiriau’n troi’n sŵn a mudandod yn glebran di-baid, a ffurfiau’n cydblethu gylch dy drem yn bopeth ac yn ddim byd. Nid oes yn y  dyddiau hynny law i afael ynddi a allai leddfu. Nid oes llaw. Nid oes cwmni eithr rhithiau; yn chwerthin ar dy dwpdra, yn mwynhau pob eiliad fall ac yn trwchu ar dy newyn. Ni ellir ond â fferu ac ymaros nes i bethau eto finiogi, nes i’r llwydni droi’n lliwiau, a meddwl ai’r tro nesaf y daw’r ildiad mawr.

Cylchfan bywyd a’th flinaist di. Yr un cylch mawr cythryblus, yr un anwybyddu’r allanfeydd, am na wyddost i le’r ânt. Daeth y daith yn syrffed llwyr. Sut aeth popeth o’i le? Pa ddiawl â’th hudaist lawr y lôn hon i dreisio dy enaid, a pham wyt yn ei ddilyn bob tro? Ai twp wyt ti, neu ai’r gwir yw dy fod yn mwynhau’r artaith? Sgrechiaist gangwaith i’r awyr am angel, ond nid arhosai ond am ennyd. Fe’i blinaist gan dy flinder wrth i bob bore’n araf droi’n ddiwedd newydd. Am mai ti ydi’r un all flino hyd yn oed angel. Am allu cas i’w roddi.

Anadlaf fwg fy chwerwder. Caraf ei losg ynof. A throi hynny’n awyr o nadroedd llwydion yn gwingo o’m blaen wedi hynny, fel petaent mewn dŵr berw gwyllt. Rhyfeddaf ar lonni eu poen a didrafferthrwydd eu diflannu.

Oherwydd dyna’r oll sydd rhwng yr eiliadau.

Cywilyddi ym mreuder dy feddwl, yng nghri dy eiriau. Ai fy llais i ydi hwn? Y ffaith iti anghofio’r nad arferai fod fel hyn; nid yw ond atgof chwerw o’r dyddiau llawen y ffarweliaist â nhw amser mor faith yn ôl. Cofio erfyn traethell cyn eto boddi ym môr dy dduwch a chasáu caru. 

Ond nid y tro hwn, meddaist ti. Nid y tro hwn. Ond nid wyt broffwyd ychwaith.