Sylwadau sydyn ar Syria

Dwi’n meddwl bod pawb, fwy neu lai, wedi’u rhannu ar Syria, neu yn fwy fanwl, a ddylai’r Gorllewin ymyrryd yno. Ar yr un llaw mae Irac, a’r llanast sy’n parhau yno, ym meddyliau pawb. Does neb isio Irac arall. Mae hynny’n safbwynt dealladwy a theg. Ond tydw i ddim yn siŵr a alla i’n bersonol gytuno. Egluraf pam.

 

Wedi’r cyfan, mae’r sefyllfa’n wahanol iawn a dylid cofio hynny. Aethpwyd i Irac ar gelwydd, dan gysgod yr arfau niwclear a chemegol honedig yr oedd Saddam Hussein yn eu celu, a’r bygythiad yr oedd i’r byd o’u herwydd. Pe byddai’r DU ac UDA wedi mynd i ryfel ar y sail bod angen disodli unben erchyll a ormesai ei bobl ei hun – i’r graddau na allwn ni ei amgyffred yn ein bywydau breintiedig yng Ngorllewin Ewrop ein hoes – mae’n bosibl y byddai’r gefnogaeth wedi bod yn fwy, a’r rheswm ei hun yn gyfiawn; a hynny hyd yn oed petai pethau o hyd wedi mynd yn draed moch. Doedd disodli Saddam ynddo’i hun ddim yn beth drwg.

 

Yn wir, tydi disodli arweinwyr gwledydd sy’n cam-drin ac yn gormesu eu pobl eu hunain ddim yn beth anghyfiawn ynddo’i hun. I’r gwrthwyneb, gellid dadlau mai dyma’r peth cyfiawn i’w wneud. Dylai pawb, ym mhob cwr o’r byd, fyw dan lywodraeth sy’n gofalu amdanynt ac yn rhoi iddynt hawliau sylfaenol fel yr hawl i fynegi barn a byw mewn heddwch. Tydi’r Gorllewin ddim yn berffaith yn hyn o beth – wedi’r cyfan, gwelsai Prydain dan Lafur Newydd gyfyngu mawr ar ein rhyddid personol, ac mae’n digwydd yn UDA dan Barack Obama yn llawer mwy na ddigwyddasai dan lywodraeth George Bush. Ond pan  ddaw at yr enghreifftiau gorau o lywodraethau agored sy’n gwneud yr hyn y dylai llywodraeth ei wneud – gofalu am ei phobl – y mae’r model gorllewinol yn cymharu’n dda â mathau eraill o lywodraeth.

 

Y mae gennym ddywediad yn y Gymraeg, Y pechod gwaethaf yw gweld pechod a gwneud dim amdano. Dyna wnaeth y byd cyfan yn Rwanda yn y 90au. Tydi Syria ddim yn yr union un sefyllfa â Rwanda, ond mae’r ddau yn gyffredin am eu bod yn dangos anallu’r byd i ymyrryd yn effeithiol ac yn ddigon cyflym pan fo sefyllfaoedd felly’n codi.

 

Ymddengys mai’r unig drywydd y gellid ei gymryd yn achos Syria ydi ymyrraeth filwrol. Ni fydd pwysau gwleidyddol yn cyflawni dim, nid pan fo gan Assad gyfaill pwerus a ffyddlon ar ffurf Rwsia – sydd ddim â llywodraeth all hawlio’r tir uchel moesol ar fawr ddim. A dybiwn i na châi sancsiynau economaidd unrhyw newid i wlad sydd â’i seilwaith economaidd yn rhacs. Ac a ydi’r rheiny’n ymatebion ddigonol pan fo gwlad yn gormesu ei phobl? Dengys enghraifft Gogledd Corea inni mai ‘na’ ydi’r ateb. Yn wir, dyna ichi wlad sydd eto’n dangos anallu’r byd i ymyrryd pan fo gormes yn rhan o fywyd bob dydd yno.

 

Un peth dwi’n sicr yn ei gylch yn yr holl sefyllfa: tydi o ddim yn iawn gwneud dim. Mae gan holl wledydd y byd ddyletswydd foesol i ymyrryd pan ormesir pobl gan eu harweinwyr. Y piti mwyaf ydi, er gwaethaf y ffaith fod gennym y Cenhedloedd Unedig a datganiadau lu ynghylch hawliau dynol, fod cynifer o wledydd – nid yn unig y rhai amlwg fel Sawdi Arabia neu Syria neu Ogledd Corea, ond rhai fel Rwsia a Tsieina – yn dal i reoli eu pobl dan bawen dduraidd, ddigyfaddawd. A pha gyfle gwirioneddol sydd i ddod â’r ddwy(+) ochr at y bwrdd trafod erbyn hyn? Dim.

 

Y cwestiwn mawr ydi, a oes gan y Gorllewin ddyletswydd, neu hawl, foesol i ymyrryd? Wel, oes. Er gwaethaf y ffaith fod sylfeini ein cymdeithas o blaid rhyddid, cyfiawnder a democratiaeth yn amherffaith ac weithiau’n wantan, a bod ein llywodraethau yn ddigon parod i gynghreirio ag unbeniaid a’u tebyg pan fo’n gyfleus iddynt, dwi’n meddwl y gallwn ni hawlio’r tir moesol pan ddaw at lywodraethu. Pwy yn wir allai ddweud i’r gwrthwyneb? Allwch chi ddim dweud bod llywodraeth Ffrainc yn fwy gormesol nag un Zimbabwe, er enghraifft, neu'r Almaen yn llymach na Byrma. Onid ydych chi’n gwbl wallgof, hynny yw.

 

Pan fo dioddef ar raddfa o’r fath rydyn ni’n ei gweld yn Syria, rhaid gwneud rhywbeth. Ac yn y sefyllfa hon, nid dim ond UDA a’i phwdl, Prydain, sy’n meddwl hynny. Y mae Ffrainc hefyd. Y mae nifer o wledydd y Gorllewin yn edrych tua’r Dwyrain Canol ac yn dechrau meddwl mai’r peth gwaethaf yw gwneud dim.

 

Dwi’n gwybod bod yr uchod yn ddadansoddiad syml iawn a bod bylchau i’w cael ynddi e.e. bod mwy na dwy ochr i’r rhyfel, y gallai’r Gorllewin waethygu’r sefyllfa drwy ymyrryd heb gynllunio'n drylwyr, ymateb Rwsia ac Iran. Tydw i ddim yn awgrymu eu hanwybyddu. Ond allan nhw ddim atal y Gorllewin rhag ceisio dwyn y rhyfel brawychus hwn i ben.

 

Pan fo pobl yn cael eu lladd yn eu cannoedd a’u miloedd, pan fo arfau cemegol yn cael eu defnyddio ar ddinasyddion cyffredin, a phan fo’r dioddef ar raddfa rydym yn ffodus na allwn ei gwerthfawrogi fel dinasyddion y Gorllewin – pethau rydym yn falch yn y Gorllewin ein bod yn ymwrthod â nhw yn ein gwledydd ein hunain o leiaf – sut allwn ni fyth wynebu’r rhai yn ein byd sy’n dioddef a dweud “Wnaethon ni ddim am mai dyna’r peth cywir i’w wneud – rhyngo chi a’ch pethau”?

 

Dylai’r un person yn y byd cyfan hwn ddioddef dan law ei lywodraeth. Mae’r ffaith ein bod yn caniatáu iddo ddigwydd yn warth arnom oll. Ac os gall y Gorllewin atal llywodraeth Syria rhag lladd ei phobl ei hun, fe ddylai wneud, hyd yn oed os taw ymateb milwrol ydi’r ateb.

 

A dyma pam fy mod i'n amharod gefnogi ymyrraeth filwrol. Hawdd gweiddi heddwch, ond y pechod mwyaf ydi gweld pechod a gwneud dim amdano.

 

Hir Oes i Brydain

Fydda i nôl yng Nghaerdydd ymhen rhai dyddiau felly tawelu wnaiff y blog eto dybiwn i. Ond wyddoch, ar ryw fath o hap a dweud y gwir, mi drydarais hwn yn gynharach heddiw:

 

 

Rhyw ffaith fach ddiddorol ro’n i’n ei feddwl. Ond mi ddechreuais feddwl felly, tybed pa mor hir neu fyrhoedlog ydi’r Deyrnas Unedig go iawn? Nid yn y cyd-destun rhyngwladol, achos tydi hi ddim wedi bod o gwmpas bron dim ers i wareiddiad ddechrau (er bod y Cymry’n genedl hen iawn, dydyn ni ddim erioed wedi bod yn wladwriaeth ond am rai blynyddoedd dan Hywel Dda, Rhodri Fawr a Glyndŵr). Ond yn hytrach, yng nghyd-destun ynysoedd Prydain. Sut mae bodolaeth y Deyrnas Unedig hyd yma fel gwladwriaeth bendant, unigryw yn cymharu â theyrnasoedd a gwladwriaethau eraill yr ynysoedd hyn?

Tydi’r isod ddim yn ddiffiniol – dydyn ni ddim yn gwybod pryd y sefydlwyd ambell deyrnas. Ac mae rhai wedi ymffurfio’n raddol a dadfeilio’n rannol. A dwi heb gynnwys pob un wrth reswm! Rhestr fras ydi hon - a sori ymlaen llaw am ei blerwch.

 

1.       Gwynedd                       5ed G – 1282                      800+ mlynedd  

2.       Teyrnas yr Alban           9fed G – 1653              odd. 800 mlynedd

3.       Munster                          340 – 1138                           798 mlynedd

4.       Teyrnas Lloegr               927 – 1649                           722 mlynedd

5.       Powys                            5ed G – 1160                      700+ mlynedd

6.       Ystrad Clud                    5ed G – 11eg G            odd. 600 mlynedd

7.       Dyfed                             410 – 920                             510 mlynedd

8.       Ceredigion                     5ed G – 10fed G            dd. 500 mlynedd

9.       Manaw a’r Ynysoedd     849 – 1216                           417 mlynedd

10.   Mersia                            527- 918                               391 mlynedd

11.   Wessex                          6ed G – 927                        377 mlynedd

12.   Dwyrain Anglia               6eg G – 918                  odd. 370 mlynedd

13.   Sussex                           477 – 825                            348 mlynedd

14.   Y Deyrnas Unedig        1707 -                   306 mlynedd hyd yma

15.   Northumbria                    653 – 954                         301 mlynedd     

16.   Cernyw                           577 – 875(?)                        298 mlynedd

17.   Deheubarth                     920 – 1197                           277 mlynedd

18.   Seisyllwg                        680 – 920                             240 mlynedd

19.   Rheged                          6ed G – 7fed G            odd. 100 mlynedd

20.   Danelaw                         886 – 954                       68 mlynedd       

 

Felly, fel y gwelwch, babi bach ydi’r Deyrnas Unedig o’i chymharu â rhai o wladwriaethau eraill yr ynysoedd hyn a bydd yn rhaid iddi fodoli am o leiaf hanner mileniwm arall i ddisodli Gwynedd.

Tybed pa ods y byddai William Hill yn ei gynnig ar hynny’n digwydd?

Môn: y dadansoddi'n dechrau

Pleser o'r mwyaf yw gallu ysgrifennu 1000fed blogiad y blog 'newydd' ar fuddugoliaeth Rhun ap ar Ynys Môn 

Fydd pawb yn baglu dros ei gilydd heddiw i ddadansoddi neithiwr ond, diawl, ni ddisgwyliasai neb hynny. Neb. Roedd yn ganlyniad anhygoel. Yn ôl Dafydd Êlar Twitter, y mwyaf rhyfeddol ers 40 mlynedd. Efallai wir. Ond hoffwn gynnig dadansoddiad bras o ganlyniad pob plaid – ac eithrio Llafur Sosialaidd, tydw i ddim am wastraffu eiliadau prin fy mywyd yn gwneud hynny. Hoffwn gynnig beth oedd yn dda, beth oedd yn ddrwg, a gair i gall i atal pobl rhag mynd dros ben llestri gydag unrhyw un ohonynt. Mewn geiriau eraill, sbwylio hwyl pawb! Rhaid i rywun sbwylio’ch hwyl, yn does? (bydd Syniadau fwy na thebyg yn bitshio am y peth yn nes ymlaen heddiw i wneud hynny, ond twll ei din o, medda' fi).

Y DEMOCRATIAID RHYDDFRYDOL

Da: Allan nhw ddim gwneud yn waeth na hyn. Wir-yr. Dim peryg.  

Drwg: Wel, popeth. Ddaethon nhw’n olaf un, hyd yn oed y tu ôl i’r Blaid Lafur Sosialaidd sydd heb fath o wreiddiau yma, sy’n embaras llwyr. Yn waeth na hynny, mae 'na awgrym yng nghanlyniad neithiwr y gallai'r Dems Rhydd  fod yn blaid gwbl Seisnig yn 2015, heb dim ASau yng Nghymru na'r Alban. Y mae'n fwy o bosibiliad, o leiaf.  

Gair i gall: O’r cychwyn cyntaf roedd hwn am fod yn un anodd i’r Dems Rhydd. Mae Ynys Môn yn un o’u seddi gwannaf beth bynnag, ac mae’r cyd-destun gwleidyddol yn anffafriol iawn iddyn nhw. Fydd ‘na ddim tonnau o hyn. Ac eto, mae’n arwydd bach fod y blaid Gymreig yn mynd i’r llwch. Tybed beth ydi’r odds heddiw mai ond hi ei hun y bydd Kirsty Williams yn ei harwain yn y Senedd yn 2016?

 

CEIDWADWYR

 

Da: Eto, dim byd. Does dim cysur yn y canlyniad hwn i’r Torïaid, ond am y ffaith ei bod yng nghanol tymor llywodraeth Geidwadol, ac mae’r Ceidwadwyr wedi colli isetholiad wedi isetholiad ac yna ennill etholiad cyffredinol cofiwch (er, doedd dim UKIP i’w styrbio bryd hynny). Yr unig beth cadarnhaol oedd bod Neil Fairlamb wedi llonni calonnau ambell un ohonom ar Pawb a’i Farn ... roedd o’n lyfli, doedd?

Drwg: Roedd y canlyniad ei hun yn wael iawn, ond yn fwy na hynny dyma’r farwol i obeithion y Ceidwadwyr o ailadeiladu ar yr ynys. Tybia rhywun iddynt golli pleidleisiau nid yn unig i UKIP, ond dybiwn i Blaid Cymru hefyd y tro hwn (y mae yno ar Fôn bleidlais sy’n gogwyddo rhwng y Ceidwadwyr a Phlaid Cymru). Ond dylai’r canlyniad hwn hoelio ar ddrws y Ceidwadwyr y ffaith, mewn etholaethau tebyg i Fôn yng Nghymru, fod UKIP yn fygythiad go iawn iddyn nhw. Allwch chi ddychmygu isetholiad yn Aberconwy neu Orllewin Clwyd ar y funud?

Gair i gall: Gan ddweud hynny, dyma’r stwffiad oedd ei angen ar y Ceidwadwyr i sortio’u hun allan go iawn ar Fôn – rhywbeth tebyg i ganlyniad siomedig iawn Plaid Cymru yn 2010. Gallan nhw ddysgu o Blaid Cymru sut i adfywio’u hunain. Ond er hynny mae’n dangos bod natur y bleidlais Geidwadol yng Nghymru – yn y gogledd yn benodol, efallai – yn ffafriol i gynulleidfa UKIP. Ac mae’n gwneud i’r sedd Ewropeaidd honno edrych yn freuach. Fentrwn i ddim edrych at 2016 eto o ran y Ceidwadwyr, mae ‘na ormod o bosibiliadau.

 

UKIP

Da: Canlyniad parchus iawn. Bron â dod yn ail wedi’r cyfan. Ac mae eu neges ‘genedlaethol’ yn taro deuddeg â pheth ran o'r etholwyr. Ac mae’n dangos pa mor agored yw’r bleidlais Geidwadol yng Nghymru iddynt, a dybiwn i fod hefyd bleidleisiau i’w dwyn oddi ar Lafur. Byddai gweld blychau Caergybi wedi bod yn ddiddorol.

Drwg: Y gwir plaen ydi mai dim ond 14% o’r bleidlais gawson nhw. Mae hynny’n llais nag y gallen nhw ei ddisgwyl mewn etholaeth gyffelyb yn Lloegr, ac o ystyried y cyd-destun gwleidyddol cyfredol, parchus – nid da – oedd eu pleidlais. Dwi’n rhyw dybio, yn gyfrinachol, yr hoffai UKIP fod wedi gwneud yn well.

Gair i gall: Dydi eu pleidlais gref ddim yn dynodi môr o newid yng ngwleidyddiaeth Cymru – y mae uchafbwynt pendant i’w cefnogaeth yma, sy’n gyfyng, er yn gallu creu problemau i bleidiau eraill. Ond o gael y lefel hon o gefnogaeth yn rhywle fel Môn fe allant fod yn hyderus at etholiadau Ewrop y flwyddyn nesaf; maen nhw’n sicr o gadw eu sedd Gymreig. Serch hynny, ymddengys nad ydi UKIP yn mynd i’r unman, mae wedi ei sefydlu ei hun, a hynny yng Nghymru yn ogystal ag ar y lefel Brydeinig. Y tric i UKIP ydi nodi a thargedu eu cefnogwyr yn hytrach na bloeddio’r un neges at bawb, er bod hynny’n gweithio i raddau hefyd. Os gwnawn nhw hynny, mi fyddan nhw’n rym peryglus dros y blynyddoedd nesaf.

 

LLAFUR

Da: Daeth y selogion allan i bleidleisio. Mewn rhai ardaloedd mae hynny o hyd yn ddigon, er nid ym Môn. A byddai dyn yn disgwyl i Lafur ddysgu llu o wersi o’r isetholiad hwn. Os na wnawn nhw maen nhw’n dwpsod o’r radd flaenaf.

Drwg: Yn fras, y bleidlais, canran y bleidlais a phob elfen ar yr ymgyrch a’u rhagflaenodd. Roedd hwn yn ganlyniad trychinebus i Lafur – fe ddylen nhw fod yn gwneud yn well ym Môn, dyna’r gwir amdani. Ond roedden nhw’n ddi-glem. Roedd hyn er gwaethaf i fawrion y blaid yng Nghymru ddod i ymgyrchu, ac yn ôl y sôn i £100,000 gael ei wario ar yr ymgyrch (er hoffwn i weld tystiolaeth o hynny). Isetholiad ai peidio, dangosodd arolwg barn ar ôl arolwg barn eleni y câi Llafur tua hanner y bleidlais yng Nghymru pe bai etholiad cynulliad – mae hynny’n ddigamsyniol ffafriol waeth beth fo materion penodol isetholiad lleol. Roedd 16% yn gywilyddus. Rhaid datgan yn glir, roedd isetholiad Ynys Môn yn drychineb i’r blaid Lafur, a phob elfen ar yr holl beth yn negyddol. Y gwir ydi, roedd yn gamp ynddo’i hun na lwyddon nhw gau’r bwlch rhyngddyn nhw a Phlaid Cymru, o leiaf fymryn. Anhygoel, a dweud y gwir!

Gair i gall: Fydd Albert yn ‘cachu brics’, chwedyla Twitter? Na, er na fydd wedi’i gysuro ryw lawer. Roedd y cyfraddau pleidleisio isaf yn Amlwch a Chaergybi, y llefydd mae Llafur gryfaf, a bydd y bobl hynny’n pleidleisio mewn etholiad cyffredinol, neu yn sicr bydd mwy ohonynt yn pleidleisio na ddoe.

Yn fy marn i, Llafur o hyd yw’r ffefrynnau yn 2015 – y mae’r pethau aeth o’u lle iddynt eleni yn bethau y gallan nhw eu hunioni, ac yn fwy na hynny roedd y diffyg sylw (yng Nghymru, heb sôn am Brydain) wedi’u taro yn galed. Mi gânt y sylw hwnnw yn 2015. Ond mae hynny ynddo’i hun yn dangos pa mor fregus ydi peiriant etholiadol Llafur ar lawr gwlad y tu allan i’w gwir gadarnleoedd, y maen nhw’n dibynnu ar y cyfryngau, a phan nad oes cyfryngau maen nhw’n dioddef. Ond eto, ni fydd Plaid Cymru’n gallu rhoi cymaint o sylw i Fôn y tro nesaf chwaith. Felly tydi hi ddim yn fagddu ar Fôn i Lafur – ond prin iawn y bydd yno Lafurwyr sy’n edrych ymlaen at etholiad cyffredinol 2015 ar ôl neithiwr.

A thybed faint o etholwyr Môn oedd am anfon neges i lywodraeth Lafur Caerdydd – Lazy Labour (credaf fod lot fawr o filltiredd i’r slogan hwnnw!)? Byddai hynny’n newid mawr yng ngwleidyddiaeth Cymru, a’r dystiolaeth gyntaf o mid-term blues yn taro llywodraethau Cynulliad. Over to you, Dicw!

 

PLAID CYMRU

Da: Tri pheth. Y canlyniad – roedd hwn yn rhyfeddol ac y tu hwnt i unrhyw beth y meiddiai neb ei ddisgwyl. Yr ymgyrch – roedd yn amlwg iawn fod Plaid Cymru yn ymgyrchu’n galed iawn, ac mi dalodd ar ei ganfed. Yr ymgeisydd – ymgeisydd priodol a chryf a gyfiawnhaodd ei ddewis yn ddiamheuaeth. Roedd yn gyfuniad perffaith a ildiodd ganlyniad trawiadol tu hwnt.

Drwg: Yr unig negydd oedd y blas cas sy’n y geg am ymddygiad ambell Bleidiwr ar-lein – wyddoch chi’n iawn at bwy dwi’n ei gyfeirio ato. Os ydi hanes y Blaid yn dangos unrhyw beth, hynny ydi bod holltau yn gallu bod yn ddiawledig o beryglus i’w gobeithion etholiadol. Ond nid yw’r ‘drwg’ i Blaid Cymru ond yn negydd bach, ac yn bosibiliad bach - ond rhaid gwella'r briw.

Gair i gall: Er na allwch wadu mai Plaid Cymru oedd y ffefrynnau clir yma mewn difrif, nac ychwaith diglemrwydd eu gwrthwynebwyr, roedd maint y fuddugoliaeth yn wirioneddol anhygoel. Ond gochel a ddylai’r Blaid rhag datgan buddugoliaeth yn 2015. Nid yn unig y bydd y cyd-destun yn wahanol ond mae ‘na elfennau eraill i’w hystyried: ni fydd y llu o ymgyrchwyr a ddaeth i’r Ynys y tro hwn ar gael y tro nesaf – fwy na thebyg byddan nhw’n amddiffyn Arfon, a hyd yn oed Dwyrain Caerfyrddin, rhag yr ymchwydd Llafur. A bydd sylw’r cyfryngau Prydeinig i unrhyw etholiad yn fwrn, a mi fydd yn llu mewn etholiad cyffredinol, ar y telibocs bob nos. Yn fras, bydd 2015 o hyd yn etholiad anodd i’r Blaid. Serch hynny, mae rhywun yn teimlo y cofiodd y Blaid sut i ymladd ac ennill etholiad. Dyma oedd canlyniad gorau Plaid Cymru oddi ar 1999 – nid ym Môn, yn gyffredinol. Tybed a all y Blaid wneud yr hyn nad yw erioed wedi llwyddo’i wneud, a chynnal momentwm? Gofyn mawr o isetholiad, waeth pa mor dda’r canlyniad.

Ac er y bydd sylw pawb ar UKIP y flwyddyn nesaf, dwi’n eithaf siŵr y bydd gan Blaid Cymru bellach un llygad ar etholiadau Ewrop. Er na allwn drosi canlyniad isetholiad Môn yn ganlyniadau Ewropeaidd, os ydi Plaid Cymru’n defnyddio eu momentwm a’u dulliau ymgyrchu i’r eithaf, a bod yn gyfrwys, dydi ennill yr etholiad hwnnw ddim y tu hwnt i’w gafael.

Chwi gofiwch hefyd, dydi Plaid Cymru ddim yn rhai da am ddysgu gwersi. Ond y tro hwn, dysgu gwersi o fuddugoliaeth y maen nhw, nid o golli, ac mae hynny ynddo’i hun yn arwyddocaol.

 

*           *           *

 

Rhaid crybwyll yma hefyd yr isetholiad a gafwyd yng Nghaerffili ar ward Penyrheol – cadwodd Plaid Cymru ei sedd yno gyda mwyafrif mawr a thros hanner y bleidlais eto. Mewn ffordd mae hynny’n fwy arwyddocaol nag Ynys Môn. Os ystyriwn am funud fod Ynys Môn yn endid ar wahân yn wleidyddol, dydi Caerffili ddim – y mae’n fwy agored i ogwyddau cenedlaethol, ac mae pobl yn tueddu i ddilyn patrymau cenedlaethol hyd yn oed mewn etholiadau lleol i raddau helaeth. Fel y mae Richard Wyn Jones wedi’i ddweud (newydd ddarllen yr erthygl ar wefan y BBC ydw i – ‘di deud lot o be dwi wedi ‘fyd y diawl), er gwaethaf y ffaith bod Llafur ar y blaen yn y polau piniwn, y mae’r gefnogaeth honno’n feddal. Os na all Llafur ennill sedd cyngor yn y Cymoedd yn y cyd-destun gwleidyddol cyfredol (ac mae hynny gan ystyried ffactorau lleol) wel, mae’n gwneud i rywun feddwl ...

Rhun ap Iorwerth a Syniadau

Ni ddylai rhywun fel fi fod efo rheswm i gwyno am hyn y dweud y gwir, ond fedra i ddim ond â gwneud. Wedi’r cyfan, dwi wedi bod yn aelod o Blaid Cymru ddwywaith yn y gorffennol a dwi ond yn 28 oed – y gwir ydi, wrth fynd yn hŷn dwi wedi sylwi nad ydi bod yn aelod o blaid wleidyddol yn fy siwtio i. A dwi ddim yn meddwl, waeth beth fo daliadau gwleidyddol rhywun na chryfder y daliadau hynny, fod bod yn rhan o blaid wleidyddol i bawb. Digon teg, yn de?
 
Er bod lle i ddadlau ym mhob plaid wleidyddol werth ei halen, mae egwyddorion craidd y dylid cytuno arnynt. Ym Mhlaid Cymru, dyrchafu’r iaith ac annibyniaeth ydi’r ddau beth hynny. Dyna dwi'n ei feddwl eniwe. Dwi’n cytuno â’r rheiny o waelod calon, ond wedi amgyffred yn y gorffennol diffyg ewyllys ynghylch yr iaith ar adegau o du’r arweinyddiaeth. Rhyw deimlo oeddwn hefyd nad ydi’r drws yn agored ym Mhlaid Cymru i bobl sydd ar y dde wleidyddol. Tydw i ddim yn llwyr. O ran daliadau economaidd galla i bron â bod yn gomiwnydd, ond ar faterion cymdeithasol dwi’n geidwadwr mawr. Ddim at y graddau fy mod i isio saethu hipis ... dim ond rhoi slap iddynt a dwyn eu wîd.
 
Ond dydw i ddim isio trafod gwendidau na rhinweddau’r Blaid yma. Achos, yn y pen draw, 90% o’r amser mewn unrhyw etholiad, ymgeisydd y Blaid ydi’r un dwi isio iddo ennill. Ddim bob un tro, ond y mwyafrif llethol o weithiau.
 
A gan hynny, wrth gwrs mai Rhun ap Iorwerth ydw i’n ei gefnogi yn Ynys Môn, er nad oes gen i bleidlais. Roeddwn i’n un o’r rhai a amheuai’r sibrydion amdano’n ymgeisio, ond roeddwn i’n falch o glywed y byddai’n sefyll, ac ar ôl ei glywed ers hynny does dim amheuaeth ei fod yn ymgeisydd delfrydol i’r etholaeth honno.  Ac yn ymgeisydd cryf. A, rhaid dweud, y math o ymgeisydd y dylai unrhyw blaid wleidyddol fod yn falch o’i gael. Y mae unrhyw un sy’n rhoi i’r naill ochr yrfa lwyddiannus – a chymharol hawdd, sori cyfryngis! – am yr hyn a dybiaf sy’n swydd anodd, ddiddiolch yn aml, ac am dâl llai mi dybiaf, yn union y math o berson y dylem eu croesawu yn y byd gwleidyddol. Ac mae Rhun ap Iorwerth y math o (ddarpar!) wleidydd sydd ei angen ar Blaid Cymru. Dim dowt. Dim dowt.
 
Y mae’r isetholiad hwn hefyd yn un pwysig tu hwnt – rhywbeth nad oes neb wedi rhoi dyledus sylw iddo. Mae’n penderfynu a gaiff Llafur fwyafrif yn y Cynulliad ai peidio. Mae’n brawf mawr o gymaint y mae’r gwynt yn hwyliau Plaid Cymru hefyd. Mae’n brawf i arweinyddiaeth Leanne Wood. Y mae hefyd, i raddau llai, yn brawf i’r Ceidwadwyr ac UKIP ac yn gipolwg (bach iawn) ar sut y gallai’r frwydr honno ddatblygu. Dyma isetholiad pwysig iawn.
 
 minnau felly ddim yn aelod o unrhyw blaid, gallaf wneud rhywbeth dwi’n licio’i wneud, sef mynegi fy marn yn rhydd, a chynnig safbwynt diduedd hefyd. Ga’i ganmol a beirniadu fel y mynnaf. Os ydych chi’n aelod o blaid wleidyddol, fodd bynnag, rhaid i chi fod yn fwy disgybledig.
 
Felly fel chi mi dybiaf, dwi’n anghrediniol o sut mae blog Syniadau wedi ymateb i ymgyrch Rhun ap Iorwerth dros yr wythnosau diwethaf. Dechreuodd drwy bwdu, yna dilorni, cyhuddo ymgeisydd ei blaid ei huno gelwydda ac, yn goron ar y cyfan, mae’n dweud heddiw y byddai’n drychineb pe câi ei ethol. Tydw i ddim erioed yn cofio aelod o blaid wleidyddol yn mynd ati’n gwbl fwriadol, mewn etholiad mor hanfodol bwysig â hwn, i danseilio’r ymgeisydd sy’n sefyll dros ei blaid ar bob cyfle posibl. Dim jyst unrhyw aelod ydi o chwaith, cyn belled ag y mae aelodau Plaid Cymru nas etholir yn y cwestiwn, does fawr amlycach dybiwn i. O ystyried y feirniadaeth lu y mae Syniadau wedi’i chynnig ar Dafydd Êl a’i ddiffyg disgyblaeth, y mae’n rhagrith o’r radd flaenaf.
 
A hyn i gyd dros un mater – Wylfa B – gwendid canfyddedig Plaid Cymru yn yr etholiad hwn y mae Llafur wedi bod yn pigo arno dro ar ôl tro. Pe na bai gan y Blaid ymgeisydd cystal, sydd wedi cyfleu ei weledigaeth yn glir ac yn onest, gallai Llafur fod wedi cael llawer iawn o sbort efo hyn. Yn lwcus, achos cryfder yr ymgeisydd hwnnw, mae’n ymddangos nad ydi Llafur wedi gwneud hynny. Yn wir, y mwyaf y maen nhw wedi sylwi na allan nhw danseilio ymgyrch y Blaid na Rhun ap Iorwerth drwy sôn am Wylfa B, y lleiaf y maen nhw wedi’i drafod.
 
Ond dyna ni, pam ceisio’i danseilio tra bod rhywun yn ei blaid ei hun yn gwneud hynny, gan ennyn sylw’r Western Mail a nifer ar Twitter yn y broses? Yn fy marn i, mae ymddygiad Syniadau dros yr wythnosau diwethaf wedi bod yn warthus. Ychydig wythnosau y mae wedi’i gymryd imi fynd o fwynhau’r blog (er anghytuno ag o ar nifer o bynciau), i feddwl ei fod yn chwerthinllyd, yn blentynnaidd ac yn bwdlyd. Dwi'n eithaf sicr nad fi ydi'r unig un sydd wedi digio i'r diawl â fo.

A hefyd, mae’n sarhaus o’r ymdrech enfawr mae cynifer o aelodau’r Blaid – ac mi dybiaf rai pobl nad ydynt yn aelodau – wedi’i wneud dros yr wythnosau diwethaf i gefnogi ymgyrch y Blaid i gadw’r sedd. Y mae geiriau Syniadau gystal ymosodiad ar waith caled pob un wan jac ohonynt ag ydyw ar yr ymgeisydd ei hun.
 
Ta waeth...
 
Er fy mod i’n eithaf siŵr na fydd Rhun ei hun yn darllen, hoffwn ar lefel bersonol ddymuno pob hwyl iddo at yfory. Fo ydi’r ymgeisydd gorau i Fôn, ynys sy’n agos at fy nghalon innau hefyd. Bydd yn Aelod Cynulliad penigamp ac yn gynrychiolydd gwych i Sir Fôn – pobl Môn, nid Syniadau, a brofir yn iawn drwy ei ethol yfory.

 

Cerddoriaeth a Dirmyg

Tydw i ddim yn gigydd – hynny yw, rhywun sy’n licio mynd i gigiau, yn hytrach na’r bobol trin anifeiliaid celain. Meindiwn i ddim fod yn gigydd o’r math hwnnw achos dwi’n rêl boi am gig, ac yn eithriadol ddrwgdybus o lysieuwyr. Be ydi’i gêm nhw dŵad?

Ond yn gyffredinol welwch chi mohonof mewn gig.  Er, dibynna hynny ar y math o gig sy dan sylw. Os oes ‘na ddigon o le mae’n bosib y byddaf o gwmpas. Ro’n i yng Ngŵyl Gardd Goll ddoe, ac mae hynny’n iawn imi achos ga’i nôl ‘y nghwrw a sgwrsio efo fy ffrindiau heb amharu ar neb ond amdanyn nhw. Allwch chi ddim gwneud hynny mewn llawer o gigiau bychain achos disgwylir bryd hynny i rywun roi gwrandawiad. Ydw, dwi’n un o’r rheiny y mae pawb yn gwgu arno mewn gig fach achos dwi’n cymdeithasu yn hytrach na gwrando. A phan fydda i wedi cael peint does neb na siarada i â nhw. Felly tueddu i gadw draw o’r gigiau hynny ydw i.

Yn bersonol, dwi byth wedi deall yr holl ‘mynd i gig i wrando’ thing. I mi, mae bandiau bob amser yn swnio’n well ar gryno-ddisg beth bynnag, a gwell gennai dalu tenar am CD y galla i ei chwarae dro ar ôl tro na mynd i weld rhywun yn canu oddi ar lwyfan ac wedyn gorfod talu am gwrw eniwe.

Oce, mae ‘na eithriadau. Cyn belled ag y mae gigiau Cymraeg yn y cwestiwn chewch chi ddim gwell na gig Bryn Fôn. Mae’r rheiny’n hwyl ar y diawl – mae pawb yn racs jibidêrs a phawb yn cydganu rhai o’n caneuon mwyaf poblogaidd, a fawr ddim ohonyn nhw’n ‘bobol miwsig’. Wyddoch chi y teip hwnnw sy’n mynd i gigiau bob munud. Gwallt cyrliog, sbectol sgwâr, chinos (o mam fach dwi’n casáu blydi chinos), pobl y gwnâi pythefnos yn hel defaid fyd o les iddynt. Meddaf i yn gyfieithydd i gyd...

Tydw i’m isio bod yn rhy ddirmygus cofiwch, dwi’n licio cerddoriaeth yn fawr iawn hefyd. Does ‘na ddim llawer o gigiau dwi wedi bod iddynt nad ydw i wedi’u mwynhau mewn difrif – Meic Stevens yn methu cofio ei eiriau yn Clwb rywbryd oedd y gwaethaf mae’n siŵr. Dyna oedd gwastraff pres. Ond dyna ni, hanner yr hwyl efo gig Meic Stevens ydi ceisio dyfalu pa mor chwil fydd o wrth gyrraedd.

Gan hynny dwi yn licio fy ngherddoriaeth Gymraeg. Mae ‘na lot o fandiau ac unigolion dwi’n eu hoffi – y mae'r casgliad CD’s sy’n y car yn eithaf rhyfeddod i rai pobl, gan amrywio o’r Ods i Hogia’r Wyddfa. Ac wrth gwrs Celt. Byddai peidio â chael CD Celt yn y car, a dŵad o Rachub, yn bechod marwol.

Ond dwi’n meddwl y band Cymraeg imi ei fwynhau fwyaf dros y blynyddoedd diwethaf ydi Gwibdaith Hen Frân. Mi brynais eu cryno-ddisg newydd heddiw a gyrru o amgylch Pen Llŷn yn gwrando arni (gan fynd ar goll am tua awr, fyddwn i’m llai coll ‘tawn i’n Japan i fod yn onest). Wn i ddim a ydi’r gymhariaeth wedi’i gwneud o’r blaen ond mae Gwibdaith yn debyg iawn, iawn i Hogia Llandegai – fersiwn gyfoes ydyn nhw. Fydda i ddim yn gallu stopio gwenu yn gwrando ar Gwibdaith.  Dwi’n siŵr i rai o bobl Pen Llŷn gael eithaf sioc fy ngweld i’n gwenu achos does gen i mo’r wên ddeliaf yn y byd. Mae’n edrych braidd fel bod rhywun ‘di selotêpio banana i’m hwyneb.

Fydda i’n fwy tebygol o fynd i gig tra dwi’n Gogs ‘fyd yn hytrach na Chaerdydd. Er gwaethaf ei rhinweddau, ac mae llawer iawn ohonynt, mae gan Gaerdydd wendidau mawr. Y peth dwi ddim yn ei licio am y brifddinas ydi nad ydw i’n nabod fawr neb sy heb swydd bonslyd. Celfyddydau, cyfryngau, cyfieithu, addysgu, Llywodraeth ... mae ‘na rywbeth annormal iawn am Gymry Cymraeg y ddinas, maent yn perthyn i’w byd bach eu hunain. ‘Ffug’ ydi’r disgrifiad casaf dwi wedi’i glywed am i’w disgrifio, er rhaid imi ddweud byddwn i ddim yn anghytuno. Ydi, mae Cymry Cymraeg Caerdydd yn licio 'cael eu gweld' a chael eu nabod. Pe byddwn yn fentrus mi awgrymwn eu bod yn lleiafrif swnllyd a hunanbwysig sy'n gwneud fawr ddim lles i ddelwedd yr iaith. Ond gwell imi beidio bod mor fentrus â hynny. I fod yn deg, byddai hynny'n orgyffredinoli mawr.

Rhaid dweud, y mae rhaniad mawr, eithaf chwerw ar adegau, rhwng y Cymry Cymraeg dinesig – Caerdydd yn benodol – a’r Cymry Cymraeg cefn gwlad. Fel Cymro Cymraeg cefn gwlad (hynny ydi, o’r gogledd neu’r gorllewin yn hytrach na ‘chefn gwlad’ yn ei wir ystyr) sy’n byw yn y ddinas dwi wedi gweld dwy ochr y peth. Mae’r dirmyg sy gan y ddwy garfan at ei gilydd yn eithaf dwfn.

Ond wyddoch, maen nhw’n gwisgo chinos yn y ddinas. A tydi hynny, ym mha gyd-destun bynnag, jyst ddim yn iawn.

Rhwng y Fynwent a'r Capel

Ddoe, dysgwyd bod pawb ym Mynwent Coetmor wedi marw. Nid dyma’r achos bob tro. Pan fydda i yno, mi fydda i’n fyw. Un diwrnod mae’n bur debyg y bydda i’n farw yno, ond wrth imi ysgrifennu’r blog hwn dwi dal yn fyw. Neu efallai wedi marw a mynd i’r Rachub fawr yn yr awyr. Anodd dweud weithiau.

 

Ond mi af ambell waith i Fynwent Coetmor. Y mae’r llu beddi yno’n fy nhristau. Cynifer o bobl, a chyn lleied o ddagrau’n weddill iddynt. Does neb mwyach i alaru am y rhan fwyaf ohonynt. Pobl dda, pobl ddrwg – y mae hanes ym mhob beddrod, na ŵyr amdano’n awr. Hyd yn oed pe priodwn i a chreu Hogiau a Genod bach o Rachub, fydd neb i alaru amdana innau ychwaith ar ôl pwynt penodol.

 

Y rheswm yr af i Fynwent Coetmor ydi i weld Taid. Rŵan, mi ddylwn ddweud ar y pwynt hwn nad adnabûm ‘nhaid yn iawn o gwbl. A dweud y gwir defnyddiais ei farwolaeth fel esgus i beidio â mynd i’r ysgol y diwrnod wedyn am fod gen i wers ymarfer corff - a doedd dim ar ddaear nad a ddefnyddiwn fel esgus i osgoi’r rheiny. Ond mae rhywun yn teimlo rheidrwydd weithiau i weld pobl, yn enwedig pan fônt yn y gro. Does unman imi fynd i weld Anti Blodwen neu Nanna - aethon nhw i’r pedwar gwynt ar wasgar, er y bydd rhywun yn cofio amdanynt, ac yn ymwybodol ohonynt, o dro i dro.

 

Tydw i ddim yn anffyddiwr, dachi’n gweld. Y mae anffyddiaeth yn rhy syml a dideimlad imi. Does fawr ddim sy’n ein rhwygo o’n dynoliaeth gynhenid na’r rhesymeg oeraidd, hyll a gynigia.

 

Felly gan hynny mi ddywedaf fy mhader bob nos – fy nghyfrinach fawr, os mynnwch – ac mi af i feddwl a sgwrsio â’r bod mawr weithiau, sy’n gysur dieithriad, a gobeithio bod Anti Blodwen a Nanna a hyd yn oed Taid (y lleiaf tebygol o’r tri i fod fyny grisiau mentrwn ddweud) yn olreit.

 

Y broblem efo Taid ydi, wel, mi fydda i’n dweud  fy mod i’n mynd i’w weld ond tydw i heb ers blynyddoedd. Fedra i fyth ffeindio’r bedd, a tydi o ddim isio imi wneud – un felly oedd o. Cofiaf yn iawn o’i gynhebrwng, na fynychais, y ‘stori’; roedd yn ddiwrnod llonydd ac wrth ei roi i’r pridd bu hyrddiad mawr o wynt, a dywedodd pawb ar unwaith ‘Wil oedd hwnna’n deutha ni gyd bygyr off’.  

 

Stori ‘pobol y pentra’ os bu un erioed. Os bydd ‘y pentra’ yn dweud rhywbeth, gwae’r rhai na wrandawant. A thrwy hynny mae pentrefi’r gogledd (a phob cyffelyb bentref am wn i) yn magu rhyw deimlad o berthyn a phlwyfoldeb.

 

Un noson yn y Siôr, cyfarfûm â ffrind ysgol fach nad oeddwn wedi’i gweld ers rhai blynyddoedd, na wnaf i mo’i henwi yma er fy mod i’n gwbl siŵr nad ydi hi’n gwybod beth ydi blog heb sôn am ddarllen yr un gora yn y byd. Fel sy’n rhaid, trafod yr hen ddyddiau oedden ni yn ‘rysgol fach - fydda i, yn wahanol i lot o bobl, yn licio hel atgofion o’r fath, tydw i ddim yn ei weld fel conversation filler, mae’n rhywbeth naturiol a hwyl i’w siarad amdano - ac, wrth gwrs, pa mor bril ydi pobl Rachub.

 

Mi symudodd hi i Gerlan ychydig fisoedd ynghynt, a’i chariad wedi dweud wrthi mae’n siŵr ei bod hi’n falch o fod wedi symud o’r Bronx (Rachub, yn eithaf di-os, ydi Bronx Dyffryn Ogwen – er gwybodaeth y mae hefyd Beverly Hills swyddogol i’w gael, ond yn Nhregarth mae hwnnw). Ac er mai adrodd stori oedd hi, daeth ‘na fflach i’w llygada a thinc anghrediniol i’w llais. Dwi’n adnabod y cyfuniad yn berffaith glir. Dyma ymateb pobl Rachub at rywun sy’n meiddio sarhau Rachub. Ond roedd ei hymateb i’r hyn a ddywedodd ei chariad, yn ei geiriau hi, wedi fy llonni’n rhyfeddol.

 

Ddywedish i wrtho fo, “Ti’n galw ffycin Rachub yn Bronx? Sgynno chi’m hyd yn oed capal yng Ngerlan ... mae gynnon ni DRI!”

 

Felly chwi gofiwch, os ydych chi am geisio dilorni Rachub i un o’r trigolion, peidiwch â gwneud:

 

1.     Onid ydych chi’n barod i gael cweir; neu

2.     Onid ydych chi’n dod o rywle sydd ag o leiaf bedwar capel yno

Perthyn

Un o hoff jôcs pobol Rachub ydi (yr anfarwol Rachubiaid) “Faint o bobl sy ‘di marw ym mynwent Coetmor? Nhw gyd!”. Pobl ddoniol ydym ni, wyddoch.

Wn i ddim a ydw i wedi mynegi’n llawn hyn dros y degawd diwethaf (iep – mae ‘na neiniau ym Maesgeirchen sy’n iau na’r blog hwn – dwi ‘di bod o gwmpas yn llawer rhy hir), ond dwi’n caru Rachub. A dyma pam fy mod i yn Rachub ar hyn o bryd. Fel rheol, tydw i ddim yn licio pobl sy’n disgrifio’u hunain fel ‘mental’ - fel arfer dyma Saeson acen posh sy’n mynd ar bybcrol golffio ac yn yfed dau beint a shot o sambwca cyn chwydu a mynd adref a meddwl mai dyna noson dda – ond mi ydw i’n mental. Y mae’n bosib mai fi ydi’r unig berson yn hanes y byd, o Rachub, sydd wedi cymryd tair wythnos o wyliau i ffwrdd o’r gwaith, tair wythnos, er mwyn bod yn Rachub. Y mae rhywbeth difrifol am hyn.

Bydd y craffaf yn eich plith yn sylweddoli mai ond pan fydda i adref y bydda i’n ysgrifennu blogiadau fel hwn – anwleidyddol, dibwynt a di-strwythur. Ac mae hynny’n beth rhyfedd. Mae hyn yn digwydd bob tro y bydda i adra. Y mae rhywbeth yn y dŵr sy’n gwneud imi fod isio ‘sgwennu. Tydw i ddim yn gallu gwneud hynny yng Nghaerdydd – dwi byth wedi medru gwneud. Tydw i’m yn gwybod p’un ai Caerdydd sydd ar fai am beidio â’m hysbrydoli, rhaid imi gyfaddef tydw i byth wedi cael unrhyw ysbrydoliaeth o Gaerdydd. Cyn imi ddianc i’r brifysgol yn oes yr arth a’r blaidd yn y dyddiau cyn i Facebook droi pawb yn stelciwr, arferwn ysgrifennu’n aml. Cerddi, straeon byrion – you name it oedd Jês wedi’i ‘sgwennu. Ro’n i’n licio ysgrifennu cerddi yn fawr iawn, er fy mod i’n llawn ymwybodol o ba mor uffernol oedden nhw. ‘Sdim rhyfedd imi ddod yn olaf yn fy modiwl ‘Sgwennu Creadigol.

Os dachi’n crap ar farddoni, mi ddysgais, tydi prynu Odliadur ddim yn fuddsoddiad da.

Ond mae ‘na nofel ynof. Mae ‘na ddigonedd o straeon byrion ynof hefyd. Efallai cerdd gall ryw ddydd, pan fydd y mynyddoedd eto’n dywodfaen. Ond fedra i ddim mo’u hysgrifennu yng Nghaerdydd. A fedra i ddim dallt pam. Y funud esi i brifysgol mi stopiodd yr ysgrifennu. Rywsut, doedd gen i ddim byd i ‘sgwennu amdano.

Ers rhai blynyddoedd, fe ŵyr rhai ohonoch, dwi wedi bwriadu dod nôl i fyw i’r Gogledd. Am amryw resymau, sy ddim o’ch busnes chi, dydi’r big mŵf heb ddigwydd eto. Ond mi fydd. Ac ers rhai blynyddoedd deuthum yn ymwybodol o rywbeth yn y gwynt ar y ffrynt honno.

Dachi’n gweld, mae bod adref a bod yng Nghaerdydd yn teimlo’n wahanol. Tydw i ddim yn sôn am y cyferbyniad llwyr rhwng gwyrdd a llwyd, Cymraeg a Saesneg, gwirionedd cynhenid cefn gwlad a ffalsrwydd arwynebol y ddinas (wedi degawd o fyw mewn dinas fedra i dal ddim atal fy hun rhag meddwl mai pobl cefn gwlad sydd ora ym mhob agwedd ar bob dim erioed, a bod pobl y ddinas jyst ddim yn ei “dallt” hi ... ac os dachi ddim yn dallt be dwi’n ei feddwl wrth hynna, dachi o’r ddinas). Na, ddim sôn am y cyfryw bethau ydw i ond y teimlad ‘na.

Mi gymrodd, yn llythrennol, flynyddoedd imi amgyffred yn union yr hyn a deimlais. P’un ai’n cerdded o amgylch y lle yn sbïo ar yr adar neu’n prynu fodca a Llais Ogwan o Londis roedd y teimlad yno. Mae o arna i rŵan yn fy ystafell wely yn Nhyddyn Canol, ond nid yn Stryd Machen. Mae o i’w gael yn y Siôr, ond nid yn y Cornwall.

Perthyn ydi’r teimlad. Ac mae perthyn yn beth cynhenid, anesboniadwy y mae pob dyn yn erfyn amdano. A phan deimlo rhywun berthyn mi deimlo’n gyflawn. Ac felly dwi’n ei deimlo yn Rachub fach. A dyma pam dwi’n blogio. A dyma pam y bydd ‘na nofel ryw ddydd (rhag ofn i chi fy ngweld mewn ugain mlynedd a dweud “ble mae’r nofel ‘ma ta?” dyma ymwadiad - ddywedish i ‘rioed y câi ei chyhoeddi). A digon o straeon byrion. Ac efallai ambell gerdd.

 

Pentref digyffelyb

            ydyw Rachub,
Mae’n well na Thregarth -
            y mae hwnnw’n warth.

 

Oce – dim cerddi. Dwi’n addo.

Isetholiad Môn - rhagolwg

Tydw  i ddim am fynd i ddadansoddi gyrfa wleidyddol Ieuan Wyn Jones yn y blogiad hwn. Bydd cenedlaetholwyr yn sicr yn rhanedig eu barn ar ei gyfraniad at wleidyddiaeth Cymru a Phlaid Cymru. Er iddo arwain y Blaid i fod yn rhan o lywodraeth am y tro cyntaf erioed, a fydd yn cael ei ystyried yn beth cadarnhaol ar y cyfan pan ddadansoddir y cyfnod hwnnw ymhen rhai blynyddoedd, roedd degawd cyntaf yr 21ain ganrif yn un a nodweddwyd gan drai’r Blaid oddi ar 1999. Tuedd sydd, ymddengys, yn dal heb ildio’n llwyr.

Ta waeth, mae gan IWJ ei rinweddau ond ni fyddwn erioed wedi ystyried craffter gwleidyddol yn un ohonynt. Serch hynny, dwi’n tueddu i feddwl fod ei benderfyniad i sefyll i lawr ym Môn gan arwain y ffordd at isetholiad yn un craff. Mi egluraf pam.

Nid oes yn rhaid imi adrodd hanes gwleidyddol Môn i unrhyw un sydd yn darllen hwn, ond fe wyddoch fod pobl Môn yn licio’u cynrychiolwyr cyfredol ar y cyfan. Y tro diwethaf i aelod seneddol/cynulliad cyfredol golli ar yr Ynys oedd 1951 – ers hynny, yr unig ffordd y collasai plaid yma oedd drwy newid  ymgeisydd.

Dwi’n tueddu i feddwl drwy gynnal isetholiad y bydd gan Blaid Cymru fantais yn hyn o beth. Fe’i gwelir o hyd fel deiliad y sedd, ac mae’n haws amddiffyn sedd na’i chipio beth bynnag. Mantais Plaid Cymru felly.

Rhaid hefyd nodi bod Plaid Cymru wedi – ar ôl degawd o geisio – sortio’i hun allan ar Fôn. Y mae’r drefniadaeth yn dda, a gwnaeth y Blaid gystal ag y gallai fod wedi yn yr etholiadau lleol diweddar. Er i ambell un fynegi siom nad enillodd fwy o seddi, ac i bawb ohonom ryfeddu braidd ar naïfrwydd/twpdra’r Blaid yn dilyn yr etholiad, roedd yn enillydd clir. Roedd iddi seiliau cadarn eto ar Fôn.

Gair i gall – ni all rhywun ddarllen gormod i ganlyniadau etholiadau lleol ar y cyfan. Mae dweud bod Plaid Cymru yn siŵr o ennill yr isetholiad yn seiliedig ar etholiadau cyngor yr un mor dwp â dweud bod UKIP yn dirywio ledled Cymru am ei bod wedi gwneud yn wael ym Môn. Ond yn yr achos hwn mae’n bosibl bod yr etholiadau cyngor yn fwy arwyddocaol nag y bydden nhw fel arfer, a hynny yn syml oherwydd agosrwydd y ddau etholiad at ei gilydd. Mae momentwm yn beth peryg.

Mewn theori, hefyd, dylai etholiad Cynulliad fod yn dir mwy ffrwythlon i Blaid Cymru nag etholiad San Steffan. Ond mi fuaswn i’n rhoi cyngor caredig fan hyn nad dyma’r achos yn llwyr. Y gwir plaen ydi, ers 1999, mae patrymau pleidleisio etholiadau Cynulliad a San Steffan wedi dechrau bod yn gymharol debyg i’w gilydd. Mae gan Blaid Cymru fantais mewn etholiadau Cynulliad, ond dydi hi ddim yn fantais enfawr. Ystyriwch hyn: yn etholiad San Steffan 2010 enillodd Plaid Cymru 9,029 o bleidleisiau. Flwyddyn yn ddiweddarach, yn etholiadau’r Cynulliad, enillodd 9,969 o bleidleisiau. Dydi o ddim yn wahaniaeth rhyfeddol.

Felly, yn gryno, dydi’r ffaith fod isetholiad Cynulliad, yn hytrach nag isetholiad San Steffan, ar y gorwel, ddim yn fanteisiol tu hwnt. Ac fel y gwelir yn gyson, yr hyn sy’n digwydd yn San Steffan sy’n dylanwadu ar bleidleisiau pobl mewn bron pob etholiad arall ar lefel is. Mantais Llafur felly?

Llafur ydi’r unig blaid sy’n her wirioneddol i Blaid Cymru yn yr isetholiad (af i ddim i oblygiadau ymgeisyddiaeth bosibl Peter Rogers yma). Ond mae wedi dod i’r amlwg fod Llafur mewn cryn lanast ym Môn. Ni ellir anwybyddu’r etholiad trychinebus a gafodd ddeufis nôl, nac ychwaith y ffaith nad ydi Llafur wedi gwneud yn well na 3ydd mewn unrhyw etholiad Cynulliad yma. Dydi Llafur Môn ddim yn y sefyllfa gryfaf ar hyn o bryd. A, hyd y gwelaf i, dydi Llafur ddim yn gwneud gystal yn y polau ag y dylai fod yn ei wneud. Gweddol, go lew, ar y gorau ydi’r arolygon barn iddi.

Ond – gyda Llafur sedd yn fyr o fwyafrif ym Mae Caerdydd – bydd Llafur yn ymdrechu’n galed yma y tro hwn.  Ac mi fydd yr hyn sy’n digwydd yn San Steffan yn fanteisiol iddi. Dwi’n amau a fydd yn ddigon o fantais, ond er hynny rhaid wynebu un gwirionedd anghysurus: does dim angen trefniadaeth nag ymgyrch dda ar Lafur i wneud yn dda mewn seddi yng Nghymru. Tair sedd yn unig – Dwyfor Meirionnydd, Ceredigion a Threfaldwyn – sydd yn gyfan gwbl tu hwnt i afael Llafur yng Nghymru. Dydi Môn yn sicr iawn ddim yn y categori hwn.

Os hoffech astudiaeth achos roedd etholiad Arfon yn 2010 yn un berffaith. Ar yr un ochr roedd gan Blaid Cymru AS cyfredol, aelodaeth gref, ymgyrch gadarn, ymgyrchwyr brwd a niferus a chyllid digonol. Doedd gan Lafur yr un o’r rhain, heb sôn am y ffaith fod y blaid ar fin colli etholiad dan arweinyddiaeth anobeithiol Gordon Brown.  Ac eto, nid oedd ond fil a hanner o bleidleisiau rhwng y ddwy blaid pan ddaeth noson y cyfrif.

Ysywaeth, gwirionedd y sefyllfa wleidyddol yng Nghymru benbaladr bron â bod ydi nad oes angen i Lafur wneud fawr ddim i wneud yn dda mewn etholiad. Serch hynny, mi fentraf ddweud mai prin ydi’r rhai sy’n meddwl o ddifrif fod Llafur am ennill yr isetholiad pan ddaw. Po gyntaf y gwaethaf.

Un ffactor arall sy’n rhaid ei drafod – er na chynigia i sylwadau ar neb – ydi ymgeiswyr. Un o wendidau mawrion Plaid Cymru ym Môn ers blynyddoedd maith ydi dewis ymgeiswyr gwan, anaddas i ymladd etholiadau. Yn wir, heb isio bod yn gas, mi fentrwn i ddweud fod y dewisiadau a gafwyd ers 2001 wedi ymylu ar drychinebus. Rŵan, does gen i ddim syniad pwy fydd y rhai a fydd yn cynnig eu henwau i ennill Môn, yn sicr nid yn rhengoedd Llafur, ond dyma chi sedd lle mae’r ymgeisydd yn bwysicach na’r arfer. Os dewisa unrhyw blaid y person anghywir mae o wedi canu arni ar Fôn.

Ond i grynhoi, roedd penderfyniad IWJ yn un craff. Mae gan Blaid Cymru’r fantais yma ar hyn o bryd, a dwi’n tybio waeth beth fo’r sefyllfa wleidyddol yn 2016 y byddai’n anoddach iddi ennill Ynys Môn bryd hynny nag y bydd ar hyn o bryd. Ac eto, mae ennill yn hanfodol. Os na fydd beryg y bydd yn rhaid aros oes nes ennill yma eto – yn achos Ynys Môn, yn llythrennol!