Galw Ras Arlywyddol UDA 2016

Un o’r pethau sydd wir yn siomedig am sylwebaeth wleidyddol Gymreig ydi ei bod bron yn gyfan gwbl, boed yn y cyfryngau neu ar-lein, yn ymwneud â Chymru, a hyd yn oed bryd hynny ‘sneb yn sticio’u pennau allan i ddarogan dim. Iawn, gêm wirion ydi darogan gwleidyddol ond mae o dal yn hwyl i’w ddarllen ac mae ‘na werth iddo; ac os na all ein harbenigwyr wneud hynny, pwy all? Ond, un peth sy’n wirioneddol siomedig yng Nghymru a’r Gymraeg ydi’r diffyg llwyr o drafod gwleidyddiaeth ryngwladol ar wahân i ddarnau barn. A dyna’r rant o’r ffordd.

Bron blwyddyn yn ôl, ysgrifennais flogiad ar y ras arlywyddol yn UDA, yn datgan fy mod i’n meddwl bryd hynny fod gan y Gweriniaethwyr fantais. Rŵan, er fy mod i wedi cwyno am ddiffyg darogan uchod, mae’r hyn sydd wedi digwydd dros y môr wedi dangos pam fod pobl mor amharod i wneud hynny! Ond mae’n ras yn rhy ddifyr i’w hanwybyddu.

Dydw i ddim am roi fy marn ar y ddau ymgeisydd yma; dwi’n gwneud hynny ar Twitter a fedra i ddim dioddef y naill na’r llall. Ond rhaid trafod deinameg y peth. Waeth pwy aiff â hi, bydd arlywydd nesaf UDA yn rhywun y mae’r rhan fwyaf o’r wlad ddim yn ei hoffi. Y mae’r ddau ymgeisydd rywsut yn ffwndro; mae’r pethau amhriodol a ddywed Trump yn effeithio arno’n ysbeidiol (dim ond iddo fownsio’n ôl yn ddi-ffael) – y cwestiwn mwyaf o’i ran o ydi a fydd yn dweud y peth anghywir yn rhy hwyr yn y dydd, gan beidio â rhoi cyfle i Clinton ei distrywio’i hun unwaith yn rhagor a throi ras sy’n edrych yn gyfforddus eto’n agos. Dwi’m yn cofio ras wleidyddol o unrhyw fath sy’n ymdebygu i’r peth: mae’r ddau’n ffodus eu bod yn eu hwynebu ei gilydd, achos prin y byddai ganddynt gyfle yn erbyn unrhyw un arall.

Serch hynny mae Clinton yn mynd drwy gyfnod gwael iawn, iawn. Roedd ei sylwadau “basket of deplorables” am gefnogwyr Trump yn rhyfeddol o annoeth. Mae etholiadau, fel Romney yn 2012, ond yn ddiweddarach o blith ymgyrchwyr aros yn refferendwm y DU, wedi dangos pa mor beryglus ydi gwawdio hyd yn oed ran o’r etholwyr fel hynny. Yn wir, mae’n tueddu i fod yn dyngedfennol. Roedd y ‘datgeliad’ yn ddiweddarach i Clinton ddioddef o niwmonia, a bod hi heb ddweud y peth yn gynharach, yn atgyfnerthu’r ddelwedd anonest ohoni, ynghyd â’r ffaith iddi wella’n rhyfeddol o gyflym am rywun a gawsai gyflwr sy’n tueddu i gymryd wythnosau i wella ohono (eto, mae’n drewi o anonestrwydd, cas beth pleidleiswyr). Ac, waeth beth fo’r manylion, mae’r newyddion heddiw bod un o fomwyr Efrog Newydd o Afghanistan fwy na thebyg am helpu Trump, a hyd yn oed gyfiawnhau i raddau rhai o’r pethau mae’n eu dweud.

Dwi’n meddwl y gallai’r newyddion hwnnw fod yn dyngedfennol hefyd. O ystyried fod terfysgaeth eisoes yn fater mor bwysig i bobl yn yr etholiad hwn waeth beth fo’u lliwiau gwleidyddol, mae’n anodd gweld hyn yn lleddfu ar hynny.

Mae gan y ddau hefyd fantais sydd hefyd yn anfantais iddynt. Mae gan Trump graidd brwd drosto ond y tu hwnt i hwnnw mae pethau’n anos iddo. Mae craidd Clinton yn llai brwd i’w weld ond mae ei hapêl – hynny sydd ganddi – efallai’n fwy. Y mae diffyg brwdfrydedd dros y ddau felly’n bwrw amheuaeth dros y canlyniad terfynol.

Mae’r polau cenedlaethol o fis Medi yn awgrymu bod Clinton ar y blaen o lai na 2% (a hynny mewn ras ddwyffordd). Mae’n eithaf difyr fod ymgyrch y Libertariad Gary Johnson i’w gweld yn ei niweidio hi yn fwy na’r Gweriniaethwyr, ond mae’n annhebygol o newid canlyniad yr etholiad mewn difrif. Dyma fy map hyfryd (a wnaed diolch i www.270towin.com) o’r sut aiff pethau pe cynhelid yr etholiad heddiw. Y lliwiau tywyll ydi’r taleithiau sicr a’r rhai golau ydi’r rhai sy’n dechrau corlannu i un ochr.

Rŵan, dydi hwn fawr fwy na fi’n craffu ar bolau a darllen erthyglau dirifedi dros y mis diwethaf, ond mae mantais ddiamheuaeth gan Clinton yma. O ran ‘pleidleisiau etholiadol’ (faint mae bob talaith ‘werth’) mae rhai pwysig fel Minnesota a Pennsylvania wedi dechrau troi’n lasach yn ôl yr arolygon barn. Ar y llaw arall mae rhai fu’n las gynt, fel Ohio ac Iowa’n dechrau troi’n goch. Os ydych chi’n meddwl pam fod rhai yn y de’n goch golau, mae’n fwy achos diffyg data na dim. Hefyd gyda Georgia er enghraifft, jyst uwch Florida, mae’n rhywle y mae’r Democratiaid yn od o hyderus ond, i fod yn onest, maen nhw’n annhebygol iawn o’i chipio; yn enwedig gan eu bod wedi bod yn dweud hynny ers blynyddoedd, a’u bod hefyd wedi dweud pethau tebyg am Texas ac Utah (lle cafodd y Gweriniaethwyr 73% o’r bleidlais yn 2012) dros y mis diwethaf.

Yr unig le heb ddarogan uchod ydi Florida lle mae pethau’n agos iawn. Ond mae Florida’n ddifyr. Mae ‘na gymuned Sbaenaidd gref yno; un sy’n fwy tebygol o gefnogi’r Gweriniaethwyr na gweddill UDA yn draddodiadol (mae Rubio ymhell ar y blaen i’w wrthwynebydd Democrataidd yn y ras Seneddol gyda llaw). Ond mae’n amlygu un broblem gyffredinol i’r Democratiaid; mae nifer y pleidleiswyr cofrestredig yn llawer, llawer is ymhlith pobl Sbaenaidd, a phobl dduon hefyd, nag ymhlith pobl wynion. Mae’n bwysig, bwysig nodi nad ydi’r polau fel arfer yn adlewyrchu hyn.  

Rhaid hefyd gynnwys y ffactor Trympwyr Tawel; rydyn ni’n cael yr un ffenomen yma gyda’r Ceidwadwyr. Faint o’r rheiny sydd yn UDA? Er, mae’n ddigon tebyg yn yr etholiad hwn fod digon o bobl wnaiff bleidleisio dros Clinton sy ddim eisiau cyfaddef hynny chwaith!

Ond beth petai’r duedd raddol, flêr at Trump yn parhau? Rŵan, darogan gweddol ddi-sail ydi’r fath beth, ond o ystyried popeth dwi’n meddwl ei bod yn deg gwneud y fath ddarogan, o ystyried popeth y soniais amdano ar ddechrau’r blog. Beth am inni roi gogwydd cyffredinol oddi wrth Clinton i Trump, ar frig uchaf y margin of error sef 3%? Ffantasïol? Braidd. Ond ceisio cyfleu rhywbeth ydw i yma.

Wrth gwrs, nid dweud ydw i fod yr uchod am ddigwydd; mae gogwydd o 3% o Clinton i Trump yn annhebygol ond feiddiwn i ddim â dweud amhosibl, hyd yn oed os oes amrywiaeth sylweddol rhwng y taleithiau. Ond yr hyn dwi’n ceisio’i gyfleu gyda’r uchod ydi hyn: byddai gogwydd bach iawn yn gwneud pethau’n anos o lawer i Clinton, gan ddod â thaleithiau annisgwyl i mewn i’r gêm. Ydi, mae’n anodd gweld llefydd fel Michigan a Wisconsin yn pleidleisio dros Trump, ond dydy pethau ddim yn amhosibl.

Yn fras, dyma 10 pwynt i’w hystyried:

1.  Mae Clinton yn ymlwybro i lawr yn y polau; mae Trump yn ymlwybro i fyny. Yng nghyfartaledd data polio cenedlaethol diweddaraf Real Clear Politics, mae Clinton lai nag 1% ar y blaen.
2. Mae neges Trump, yn enwedig am bethau fel TTP, yn taro tant gwirioneddol yn America ganol. Ac mae’n bwysicach i bobl weld eu bywydau unigol nhw’n gwella nag unrhyw beth arall. Dydi Clinton ddim yn taro tant neb.
3. Clinton ydi’r sefydliad gwleidyddol sy’n cael cic ddiamheuaeth ym mhedwar ban byd ar y funud.
4. Er bod mantais enfawr gan Clinton ymhlith pobl o dras Sbaenaidd, mae’r lefelau cofrestru i bleidleisio’n llawer is yn eu plith.
5. Mae ganddi hefyd fantais fawr ymhlith pobl dduon, ond mae’n annhebygol o sicrhau’r un lefel o gefnogaeth yn eu plith ag y gwnaeth Obama waeth beth wnaiff Trump.
6. Gyda’i gilydd mae pobl dduon a phobl o dras Sbaenaidd tua 28% o’r boblogaeth. Mae pobl wynion yn 64% gyda’r trwch yn cefnogi’r Gweriniaethwyr. Os bydd y nifer sy’n pleidleisio’n uwch yn gyffredinol y tro hwn, bydd yn debygol, er gwaethaf popeth, o ffafrio’r Gweriniaethwyr.
7. Efallai bwysicaf oll, mae Trump wedi hen gyrraedd y pwynt lle nad oes neb yn synnu arno, waeth pa mor stiwpid, anonest neu wirion ydi o. Mae’r canfyddiad o Clinton fel dynes gymwys – sef bron yr unig beth o’i phlaid – wedi dadfeilio’n ddifrifol.
8. Y Trympwyr Tawel y soniais amdanynt uchod. Faint ohonyn nhw sydd yno?
9. Mae Trump eisoes wedi chwalu pob rheol wleidyddol synhwyrol at ennill ... ac wedi ennill.
10. Ac yn olaf, pwynt difyr iawn sy’n cael ei golli: do, cafodd Obama bum miliwn o bleidleisiau’n fwy na Romney yn 2012, ond mae UDA yn enfawr. Canran ei fuddugoliaeth oedd 3.9%. Landslide nid oedd.

Pwy ag ŵyr beth fydd yn digwydd nesaf yn y ras? Amhosib dweud; gwirioneddol amhosib. Ond taswn i’n ddyn betio, ac er gwaetha’r ffaith na Clinton ydi’r ffefryn (mewn sawl ffordd, yn enwedig os edrychwch eto ar y map cyntaf yn y blogiad hwn, y ffefryn clir), mi fyddai fy mhres i ar Y Donald.

Dwi’n ei galw hi.

Treialon Trem-y-prysgoed

** Wel, fydd hon ddim i bawb, ond flynyddoedd yn ôl ro'n i'n arfer ysgrifennu straeon am fferm ryfedd o'r enw Trem-y-prysgoed. Roedd yna tua wyth stori wirion i gyd, gydag enwau fel 'Hanes y Gath' ac 'A rhuo wnaeth y gwynt', yn seiliedig ar bobl ro'n i'n eu nabod. Nes i fwynhau eu hysgrifennu nhw'n fawr iawn. Felly am ddim reswm, dyma un ohonyn nhw, fydd, mi dybiaf, yn gwneud dim sens o gwbl i chi, ond sy'n gwneud imi wenu o leiaf. **

6. Treialon Trem-y-prysgoed

“Chi’n siŵr y’ch chi moyn i mi wneud hyn eto Ffermwr Rhisiart?” gofynnodd Llywelyn y Ci Defaid ffyddlon â chyfarthiad blinedig.

          “Wel odw wrth gwrs! Ti yn gi defed wedi’r cwbwl achan!” atebodd y Ffermwr.

          “Ie, ond sai’n gweld y pwynt, mae ‘na ddiffygion sylweddol ynghlwm wrth y cynllun dwl diweddaraf hwn.”

          “Dere wir, ble ma dy ysbryd gwêd?” atebodd y Ffermwr eto, y tro hwn yn fwy siarp. “Pan wy’n whibanu, ti’n mynd i hala’r defed i gyd i miwn i’r gorlan! Alle fe ddim bod yn haws i gi defed, rhan o’r genes t’wel. Ti’n barod achan?”

          Rholiodd Llywelyn ei lygaid, a symudodd yn araf oddi ar ei eistedd i’w bedair coes, yn gwbl, gwbl anfodlon. “Odw, fi’n barod,” meddai, wrth i’r Ffermwr ddechrau chwibanu’r hyn y credai eu bod yn gyfarwyddiadau. Rhedai’r ci o amgylch y cae gwag, ac o amgylch corlan wag. Nid oedd na dafad na maharan i’w weld yn unman. Yr unig ddafad ar y fferm oedd Linor y Ddafad Ddu a oedd yng Nghae Top, a phrin y codasai honno ar y Sadwrn tan yr hwyr brynhawn. Yn sydyn, daeth Llywelyn i stop.

          “Ffermwr, chi’n gwybod fi yma i’ch gwasanaethu, ond sai’n deall wir. Shwt odw i’n fod i allu ymarfer mynd â’r defed i’r gorlan pan ‘sda ni ond un ddafad a honno mewn cae arall?” gofynnodd.

          Myfyriodd y Ffermwr. “Ie, mae ‘da ti bwynt, Leonard,” meddai’n araf.

          “A ‘sdim treialon yn y rhan hon o’r byd wâth p’un ‘ny,” ychwanegodd y ci clyfar. Roedd yn gywir. Roedd Fferm Trem-y-prysgoed yng nghanol unman a phrin fod unrhyw un am symud yn agos ati.

          Ond un craff oedd y Ffermwr Rhisiart. Fflachiodd ei lygaid. “Mae ‘da fi syniad, yr hen gi, mae ‘da fi syniad!” bloeddiodd, wrth i Llywelyn orchuddio’i lygaid â’i bawennau. “Ni’n mynd i gynnal treialon, Treialon Defed Trem-y-prysgoed!”

          “Ond ‘sdim ond un ddafad yma, Ffermwr Rhisiart,” ceisiodd Llywelyn atgoffa’r Ffermwr anobeithiol.

          “Na phoener, wy gam y blân i bawb!” chwarddodd yr hen Ffermwr â hyder lond ei lais.

          Syllai Awen Afal ar yr antics yn y cae. Dyma ei hamser hi i sicrhau ei goruchafiaeth, meddyliasai. Byddai’n gosod bom! Bom i ddinistrio pawb a phopeth a therfynu Trem-y-prysgoed am byth! Âi ati ar unwaith i gyflawni ei chynllun cyfrwys. Wel, fe wnâi, petai ganddi goesau, neu freichiau, neu ddwylo ... oedd, fe’r oedd dial ar y byd a hithau’n afal yn gryn her.

          Yr wythnos ganlynol, o Nyth Clyd, gwelsai Jayden a Steve yr adar to, yn eu crysau-t I’m with Stupid gan lymeitian ar goctêls cartref, ymgasglu mawr ar fuarth y fferm. “Ma fe ond yn cael gwneud hyn achos bo’r wraig mas,” canai Steve at Jayden, a gytunodd yn frwd. Hwythau’n unig nas galwyd at ei gilydd ar gyfer yr achlysur. Rhoes y Ffermwr gyfarwyddiadau i’r ci defaid ddod â phawb ynghyd, ac yno’r oedd pawb mewn dwy linell ger ei fron; Sian y Frân, Linor y Ddafad Ddu, Eirianwen y Fuwch, Aneirin yr Afr, Bethan y Llwynog Slei (a oedd yn dylyfu gên a hithau i fod yn y ffau yn cysgu erbyn hyn), Heledd y Wenci Werdd, Ceinwen Morus y Mochyn Twyllodrus, Hawys Hwyaden, Bronwen Gethin y Gath Flêr a hyd yn oed Hafina Hufenfa a ddaeth i gynnig cefnogaeth, dal yn ei het dyn llaeth. Ac o’r pellaf angofedig gaeau cyrhaeddodd greadur tenau rhyfedd â cherpyn am ei phen. Gan glopian yn araf a chloff, ymunodd y Ferlen Fair â’r rhengoedd.

          “Gyfeillion!” bloeddiodd y Ffermwr megis penllywydd, gyda’r ci defaid a Lari’r 4x4 yn gadfridogion bob ochr iddo, “ma ‘ddi’n ddwernod arbennig! Wy wedi ych galw chi ynghyd oherwydd ...’ bu saib hir cyn i Lari sibrwd yn ei glust y rheswm iddo alw pawb at ei gilydd ‘...ie! Ie! Ni yma ynghyd i gynnal Treialon Defed Trem-y-prysgoed!”

          “Wel g’wan ta Linor!” chwarddai Eirianwen y Fuwch yn arogl mwg i gyd gan wthio’r ddafad ymlaen. Trodd wyneb Linor yn wyn.

          “Ond fi ydi’r unig ddafad yma!” meddai hithiau â braw lond ei llais gan bron â gollwng ei fodca tonic. “A chewch chi mohonof i mewn corlan, dwi’n gweld dwbwl fel mae hi...”

          “Ond dyma’r gnymllun, y gyngngllyn fawr!” atebodd y Ffermwr yn rhyfedd. “Heddi, fyddech chi gyd yn ddefed dan gyfarwyddyd Llywelyn man ‘yn. Halws y gwahoddiade mas ddyddie nôl i holl ffermydd yr ardal, bydd hi fel ffair yma ymhen dim!” Edrychodd yr holl greaduriaid ar ei gilydd – er nid mewn syndod.

          Codasai Heledd y Wenci Werdd, a oedd yn werdd ryfeddol am wenci, ar ei fyny a chan gnoi drwy’i dannedd gofynnodd â’i llais main, “Ond, Ffermwr, paid becs nawr, ond onid dyma’r unig fferm yn y cyffinie? Dôs ddim fferm arall i gâl am filltiroedd maith ers, wel, ers i chi symud ‘ma a gweud y gwir. Ond paid becs. Ond sai’n deall shwt ma pethau’n gweithio felly. Pan o’n i’n teithio’r byd chi’n gweld ... ” dechreuodd adrodd cyn i Linor smashio’i gwydr dros ei phen a’i chnocio allan.

          “Ond fel oedd honno’n ei ddeud,” meddai’r ddafad ddireidus, beryglus, “does ‘na ddim fferm am filltiroedd maith.”

          “Yw hynny’n wir, Llywelyn?” gofynnodd y Ffermwr ffwndrus wrth y ci defaid.

          “Wel, odi,” atebodd. “Dyle chi fod wedi sylwi ers blynydde a dweud y gwir, ond fe wnes i ddilyn eich cyfarwyddiade yn ôl fy arfer, er eu bod nhw unwaith eto’n hollol ddibwynt. Yr unig wahoddiad y galles i ei roi odd yr un i’r unig fferm yn yr ardal, sef Fferm Trem-y-prysgoed, sef yr un a gawsoch chi, er i chi rywsut gael braw o’i weld er sai’n deall shwt.”

          “Wel es ti ar y bws i weld a ôdd rhai o bellach am ddod?”

          “Naddo.”

          “Pam lai ychan?”

          “Fi’n gi. Sai’n cael mynd ar y bws.”

          “O.”

          “Hyd yn oed petawn i ‘sda fi ddim arian achos, unwaith eto, fi’n gi. Chi’n deall nawr?”

          “Ie, wy’n credu fy mod. Onid yw’r byd wedi newid gyment?”

          “Dim felly, naddo.”

          “Ie, fi’n cytuno.”

          “Mae angen gwely arna i – so fi fod lan yr adeg hon o’r dydd,” meddai Bethan y Llwynog Slei gan ddylyfu gên a gafael yn dynn am ei chap nos yn ddifynadd.

“Brensiach y baedd,” sochiodd Ceinwen Morus y Mochyn Twyllodrus, “am ddiwrnod llwyddiannus iawn y bydd hi. Y peth gwaethaf y gallwn ei wneud ydi mynd adre i’r twlc.” A dyna oedd y sbardun.

“Bydd!” bloeddiodd y Ffermwr. “Fe fydd yn ddiwrnod llwyddiannus iawn!” cyn chwerthin i’r uchel nefoedd.

Eisteddodd y Ffermwr Rhisiartyn ôl yn ei gadair siglo yn yr hwyrnos. “Diwrnod i’r brenin!” ebe’r Ffermwr, “y llwyddiant mwyaf a gafodd y fferm hon eriôd!”

“Shwt chi’n dod i’r casgliad hwnnw, Ffermwr?” gofynnodd y ci defaid, yn eistedd o flaen y tân yn llyfu ei bawennau, wrth i Ena’r Wraig Fferm ddarllen y papur o’r gadair gornel yn fwriadol orchuddio ei hwyneb i osgoi siarad â’i gŵr. “Dôdd dim treialon wedi’r cwbl, so chi’n cofio?”

“Yn union!” atebodd yn gyflym. “Heb gystadleueth dôdd dim dewis gen i ond rhoi’r fuddugolieth i Fferm Trem-y-prysgoed by default! Ac wedyn, yn goron ar y cyfan, treulio’r prynhawn cyfan yn gwneud fy hoff beth, ffermio!” chwarddodd yn llon.

“Esoch chi i yfed potel o wisgi a whydu ar stepen y drws cyn cysgu yn nhwlc Ceinwen Morus,” cadarnhaodd y ci. “Bydde Hawys Hwyaden wedi bwyta’r cnwd i gyd oni fyddwn i wedi’i brathu hi.”

“Ie, ffermio, peth da,” atebodd y cont dwl, gan ei hanwybyddu’n llwyr.

Y wên

Y mae’r wên yn un o’r pethau rhyfeddaf. Nid oes gennym ni ystum fwy amrywiol na hi; gall gwên gelu mil o eiriau, a dofi mil o bryderon. Ac er gwaethaf pob trybini, rywsut, mae anrheg fechan y wên waeth gan bwy yn gallu torri drwy gymylau a tharo’r galon gan chwipiad o lonni pur – ein harf yw yn erbyn y byd.

Rhyfeddaf wên, gwên drist; gwên colled, gwên cynhebrwng, gwên wedi ffrae. Yr adegau hynny pan fo dŵr yn bygwth dy lygaid a’r enaid yn drom gan faw byw – y mae’r wên honno’r odidocaf ohonynt, yn gwahodd cysur ac ennyn perthyn. Er gwaethaf popeth, wyf i a thi a ninnau yma; nid yw’r ddolen hon eto’n golledig yng nghyflawnder popeth.

Ond fy hoff wên i ydi gwên y galon drwy lygaid llawen; y wên sy’n datgelu popeth ac yn chwythu ymaith yr ing gan gorwynt disglair. Honno yw gwên dy fam a’th dad. Honno yw gwên ddidwyll dy ffrindiau. Y wên a roddi i’r rhai sy’n tanio ynot obaith ac yn gwneuthur i garnau creigiog cas y dyfodol droi’n llwybr deiliog am ennyd. Y wên sydd heb angen arni geg. Y wên sy’n gynhesach na choflaid.

Gwên, yn fwy na phopeth, ydi’r hyn sy’n ein gwneud yn fodau dynol. Gall gelu mil o eiriau, a dofi mil o bryderon, ond ni fu’r un wên a darwyd erioed yn wastraff.

Pob nos

Y mae pob nos yn hir. Ond digon hir nid yw; afon sychedig yw a’r tywyllwch yn annigonol amdani. Melino meddyliau ac ildio i’r creulonaf o’u plith; denig i fyd nad yw’n bod eithr o fewn llanast dy benglog bregus ac ysu’n aflwyddiannus ei waredu. Gadael dy ben am y gorwel. Pob atgof yn felysach. Yn finiocach. Pob dymuniad yn demtasiwn dwyllodrus.

Merwino’n araf rhwng y clustogau. Ceisio cysur cynfas. Aflwyddo. Rhy boeth, rhy oer, rhy anghyfforddus. Rhy fyw. Rhy farw.

Lliwiau a lleisiau’n llenwi’r duwch, a’r duwch yn eu trechu liw gan liw, lais gan lais. Llithro o’r byd yn ddi-ffarwél, yn ddi-hiraeth – llithro i gwsg yn ddi-gyfarch, yn ddieisiau. Cipolwg ar ddiffodd llwyr a llawenydd dimbydrwydd y tu hwnt i rith bodoli. Un sŵn, un glec, un ysgytiad yn dy gydio’n ôl i fyd y byw a diawlio’r peth. Y galon yn curo’n ddibwrpas. Y meddwl yn troi’n ddi-gyfeiriad. Ac ar ôl ymdrech y dydd eto ddisgyn yn araf bach fesul anadl. 

Cwsg. Hyfryd gwsg. Lle i ganlyn breuddwyd. Lle i gyfarch hunllefau a’u cynefindra’n caethiwo. Y fan lle taro’r cythraul darian gobaith â gwayw gwirionedd, nes hawlio’r nos. Y fan lle mae dy gryfderau’n adnewyddu eu hunain, yn ymrymuso’n arfwisg amdanat a thwyll eu ffugfawreddu’n tawelu’r gwaed. Cartref cofleidio cyfyngiadau’r bod – hwythau iti’n gell, a’th gell sy’n fach o’u herwydd.

Dyna bob nos.

Eryrod Pasteiog IV: Coflith Calan Trwyn

**Yn amlwg mae Calan Trwyn yn gymeriad dychmygol. Dim ond rhywun gwallgof fyddai'n honni bod cymeriad mor hynod yn seiliedig ar rywun go iawn**

Coffa da am yr hen frawd Calan Trwyn – awdur, bardd, bon viveur, gwnïwr – a fu farw. A fu erioed i Gymru gymeriad mor lliwgar? Yr oedd ei fywyd yn llawn straeon difyr nad oes lle eu hadrodd oll yma am efe’r bywddarluniwr brwd.

Yr oedd iddo’r ochr ysgafn a chwareus na ŵyr y lliaws amdani. Yr oedd yn gydweithiwr difyr a diog, na hoffai ddim yn fwy ond am fynnu gan bawb arall yn y swyddfa bob blwyddyn wy Pasg. Cawsai lu ohonynt bob tro canys na feiddiai neb beryglu gwireddu’r bygythiadau a daflai atynt pe gwrthodent. Yna fe’u rhoddodd yn ei ddesg a’u cadw yno am flwyddyn gyfan, canys na fwytai siocled ei hun, ond gadawodd iddynt bydru yno a drewi’r swyddfa gyfan ag arogl hen siocled nychlyd. Denodd gan hynny bryfaid a threuliai ei ddiwrnodau yn y gweithle’n eu dal, ac yn eu rhoddi mewn bocs a alwai Y Fynwent Bryfed gan wneuthur i bawb arall gyfogi. Ond un felly oedd yr hen Galan a maddeuid  bob tro ei gamweddau direidus yn y pen draw.

Hoff ydoedd hefyd o gerdded coedwigoedd, er nas cerddai drwyddynt eithr trostynt. Aethai â’i lif gadwyn ag ef gan ddifa coed dirifedi o amgylch Ynys Môn. Ar ôl eu gosod yn rhes drefnus dinoethai’n gyfan gwbl a cherddai trostynt yn gweiddi at y gwiwerod: ‘Wele, myfi yw brenin y goedwig!’ ac yna saethu atynt yn aflwyddiannus â’i ddryll. Yr oedd yn wir gas ganddo goed a byddai’n digio pob tro y gwelsai un yn ddi-ffael. Meddai rhai y gallai gwympo coed gan un edrychiad, ond ni phrofid hynny fyth ac ni welais i mo hynny, dim ond y casineb tanllyd y tu ôl i’w sbectol anffasiynol.

Chwerthin sy’n rhaid. Ond mor frwd ei gasineb at y goedwig a’i lythyru blin diflino at Cyfoeth Naturiol Cymru’n mynnu diwedd arnynt (ni chawsai ond ymatebion swyddogol, a’i gwylltiodd yn rhagor; os oes un peth yn wir am yr hen Galan, ni wyddai neb sut i ymateb iddo) yr oedd ganddo un diléit, sef paneidio. Paneidiasai ar ei ben ei hun yng nghaffi’r pentref, neb ond efe a’r hen Idwal, canys gadawsai pawb arall yn frysiog fel haid o wyddau gwylltion pan glywsant y si ei fod ar ddyfod. Eisteddai’n bytheirio Idwal am ddwyawr, yn aros nes i’w baned wan o de oeri’n llwyr cyn ei llymeitian yn fwriadol swnllyd, ac yna’n gadael cyn i Idwal gael dweud dim. Nid mewn deugain mlynedd o gyfeillgarwch agos y cawsai air i sgwrs â Calan, ond un felly oedd yr hen Galan, yn siarad yn ddi-baid waeth p’un a wrandawsai gwrthrych ei fileindra arno ai peidio.

Unwaith, bwytodd iâr gyfan gerbron cyfarfod llawn Cyngor Gwynedd.

Gorffwys mewn hedd, yr hen Galan Trwyn.

Cwsg yn dawel, dywysog annwyl

Ymwadiad: Gan fod Calan Trwyn wedi marw, ac yn rhyfeddol o ddychmygol, nid oes modd gwrthbrofi’r honiadau enllibus uchod, sydd yn ddiau’n gwbl wir.

Gwanwyn a Haf

Un o feibion y gwanwyn ydw i. Ces i fy ngeni yn y gwanwyn a dwi bob amser wedi teimlo rhyw ryfeddod dwfn ar yr adeg honno o’r flwyddyn. Dan gymylau gwynion yr awyr newydd a glesni ifanc y dail, mae o wastad wedi rhoi gwefr imi. Pan ddaw'r gwanwyn dwi'n teimlo fy mod i'n ôl adref ar ôl bod i ffwrdd am ry hir.

Ond dyna wanwyn. Gobennydd diogel, gobeithiol; y gobaith cynhenid, anneallus hwnnw a enir gan yr egin cyntaf bregus. Yr ystrydebol ŵyn a'r gwenoliaid, plant y caeau a phlant y gwynt, eto yno. Y clustfeinio beunydd boreol am y gwcw fach ddrwg. Awel oer gyntaf dyddiau’r tes yn llenwi’r ffroenau heb ias y gaeaf. Dydw i ddim yn gwybod beth ydi o am y gwanwyn, a ddeallaf i fyth. Am wn i, y dyddiau prin lle mae pawb yn disgwyl rhywbeth gwell i ddod, yn ffyliaid bob un. Yr ennyd pan fydd rhywun yn penderfynu ar lasiad o win coch gludiog dan yr haul, llyfr wrth law.

Ond megis popeth, gwell y bwriad a’r edrych ymlaen na’r gwneuthur. Os gwanwyn yw llymaid cyntaf y gwydr, yr haf ydi’r hanner ffordd lle ti’n sylweddoli nad ydi pethau gystal â’r disgwyl. Ydi mae’r haul yma, ond lle anwesai haul gwanwyn y caeau, y mae haul haf yn eu taro, yn sychu’n llwyr nentydd a phyllau bach y penbyliaid a chrimpio f’annwyl redyn. Y mae awel oer yn siomi, a phob cawod law yn ergyd. Mae’r ŵyn wedi mynd, ac yn eu lle sŵn peiriannau llenwi’r awyr o’r ffermydd a’r gerddi. Drwy ryw fargen gas, mae cysgodion cymylau’n teimlo’n oerach a rhywun yn sylwi bod yr edrych ymlaen yn well na’r hyn a esgorwyd o groth y flwyddyn.

O na fyddai’n wanwyn o hyd, a chawn i fod yn ffŵl bythol heb fyth sylweddoli hynny.

Cyfle euraidd y mudiad cenedlaethol

Dwi ddim am fynd dros y refferendwm; dwi ddim am bwyntio bai ar neb – wnes i hynny cyn y refferendwm a dwi’n sefyll wrth bob gair – a dwi ddim am fyfyrio am fy nheimladau personol i ar y mater y tu hwnt i ddweud fy mod i wedi dod o’r dyfnder ac yn gweld pethau’n gliriach.

Dwi am fentro dweud na’r canlyniad a gafwyd ydi’r cyfle mwyaf fydd gan Gymru o sicrhau annibyniaeth byth. Bydda i’n gryno, achos er bod angen bod yn glyfar wrth gynllunio hyn oll, a bod angen strategaeth ar waith, mae’r ateb yn rhyfeddol o syml.

Mae’r refferendwm drosodd ac fe’i collwyd. Does dim herio’r peth – mae’r ddeiseb ar-lein ‘na efo’i llofnodion lu yn wastraff amser ac mae angen ei hanwybyddu’n llwyr. Gallai honno, o lwyddo, osod cynsail a fyddai’n sicrhau parhad y Deyrnas Unedig am byth, ond blogiad arall ydi hwnnw. Diolch byth na fydd hi’n llwyddo.

Y sefyllfa sydd ohoni ydi hyn: pleidleisiodd 52% o bobl Cymru o blaid gadael yr UE. Ond mae hynny’n gadael bron hanner y boblogaeth sydd eisiau bod yn rhan ohoni. Yn wahanol i’r sefyllfa a fu, mae hynny’n gadael dau ddewis cwbl, diamheuaeth o glir i bobl Cymru – os ydyn nhw eisiau bod yn rhan o’r UE, rhaid ar annibyniaeth i Gymru. Does yna ddim troi’n ôl i’r Deyrnas Unedig. Ond mae gan Gymru’r dewis.

Gallwn roi i’r neilltu gymhlethdodau di-baid a chymleth a diflas datganoli graddol. Dydi’r rheiny ddim yn tanio pobl – ond am y tro cyntaf erioed, gall y posibiliad o Gymru annibynnol yn rhan o’r UE wneud hynny. Dydi ffederaliaeth ddim yn rhan o’r ddadl ychwaith; yr unig ffederaliaeth wirioneddol sydd i’w chael ydi ffederaliaeth fel rhan o Ewrop.

Targedu’r 48% sydd eisiau a chyfleu’r ddadl fel ag y mae hi: Cymru annibynnol ydi’r unig drywydd yn ôl i’r UE. Dydi honno ddim yn ddadl y gellir ei gwrthbrofi – mae hi’n ffaith a does yr un blaid arall yn gallu dadlau fel arall. Mae honno’n law brin o gryf i'w chael mewn gwleidyddiaeth a byddai peidio dadlau’r peth yn ddi-baid efallai’r peth mwyaf twp i’r mudiad cenedlaethol ei wneud erioed.

Dydi’r 48% ddim am heidio i Blaid Cymru i gyd ond i lawer iawn o bobl, mi dybiaf, yn enwedig yng ngwres y foment, byddai annibyniaeth yn yr UE yn opsiwn llawer, llawer mwy atyniadol na bod ynghlwm wrth Loegr y tu allan i’r UE. Ac mae’n mynd i orfodi pobl i ddewis ochr; cyn heddiw, doedd dim angen gwneud hynny i’r fath raddau yng Nghymru achos y gwir ydi roedd gennym ni ormod o opsiynau i’w hochri â nhw.

 

Ond beth am y 52%? Syml hefyd – ond mae angen bod yn ddewr â’r cyhoedd, hyd yn oed, byddwn i’n mentro dweud, yn ymosodol. Dyma sydd angen ei ddweud wrthynt. Bydd eu bywydau nhw’n anos ar ôl inni adael Ewrop, byddan nhw’n dioddef yn sgîl eu camgymeriad, ac mi fyddan nhw’n gweld eisiau’r Undeb Ewropeaidd. Bu Cymru’n unigryw anniolchgar yn ei phleidlais, a buan y byddan nhw’n sylweddoli hynny. Dydi honno ddim yn codi bwganod nac yn dychryn pobl – mae’r ffigurau ar ochr Plaid Cymru yn hyn o beth. Mae angen pwyntio allan i bobl yn union beth fydd yn cael ei golli o’u cymunedau yn sgîl eu penderfyniad. Pan fydd pobl yn sylweddoli bod eu bywydau'n waeth y tu allan i'r UE, mi fydd yn gwrthbwyso'r don o genedlaetholdeb Prydeinig a Seisnig sy'n anochel ar ddod.

 

Y gwir ydi, mae pobl Cymru am ddioddef ar ôl dewis gadael Ewrop. Er bod cynifer o bobl yn meddwl na allai pethau fod yn waeth, maen nhw’n mynd i fod yn waeth, a’r unig, unig olau yn y tywyllwch hwnnw ydi Cymru annibynnol yn Ewrop. Ac maen nhw’n mynd i sylweddoli ar y peth. A bydd modd eu denu i’r gorlan.

Wrth gwrs, byddai pethau’n haws petai Cymru wedi pleidleisio dros aros – ond mae’r ffaith bod y canlyniad mor agos bron gystal a dal yn gyfle euraidd.

Dwi ‘di treulio’r penwythnos yn anobeithio am ganlyniad nos Iau. Ond mae’r niwl wedi codi rhywfaint, ac mi fedra i ddweud yn gwbl onest ar ôl pendroni fy mod i, am y tro cyntaf ers y bûm i’n ifanc a ffôl a llawn gobaith, yn gweld Cymru rydd yn bosibiliad go iawn.

Mae hwn yn gyfle llawer, llawer rhy dda i'w golli.