Eryrod Pasteiog XI: Beti a Bryn

Yr oedd wedi nosi, a thaniodd Beti George ei leitar i gynnau’r gannwyll oedd ar y ddysgl fechan a pharatoi at ei gwely. Araf oleuodd y gannwyll a dechreuodd hithau ddringo’r grisiau.

‘Dere nawr, amser gwely, Tits,’ galwodd ar ei chath, a gysgai â hi’n y gwely bob nos yn ddieithriad. Yr oedd Tits yn gath hyll iawn a chanddi ddwy lygad wydr, ond roedd Beti yn ei charu er gwaethaf ei hanffurfiadau. Fe’i dilynodd yn selog.

Yr oedd yr ystafell dal yn gynnes a hithau’n noswaith haf. Rhoes Beti’r gannwyll ar fwrdd erchwyn y gwely ac agor ffenestr y llofft i oeri’r ystafell; gallai gysgu’n well felly. A byddai angen bod yn effro yfory i recordio pennod ddihafal arall o Beti a’i Phobl, cyn mynd ymlaen i recordio Beti a’i Wobl lle byddai’n gwisgo siwt dew am wythnos a byw megis tewion Cymru’n ymrannu â’u bywydau barus glafoeriog, ac yn olaf dechrau ffilmio Beti a’i Gobyl, rhaglen arloesol a’i gwelai’n mabwysiadu twrci i’w fagu cyn ei ladd at y Nadolig a rhoi’r coesau i drigolion Ffynnon-gwell-na-buwch fel y caent am unwaith gig dros yr ŵyl yn lle’r teils bathrwm a dŵr môr arferol.

Setlodd yn y gwely’n fodlon, gan chwythu’r gannwyll allan gyda Tits wrth ei hochr. Ond yr oedd golau’r lloer yn gwynnu’r ystafell a gallai weld popeth.

‘Noswaith dda,’ meddai llais wrthi o’r llwydni.

‘Pwy sydd yno, gwedwch nawr!’ meddai hi’n ei hôl yn ddewr, cyn symud ei threm a gweld ar sil y ffenestr dylluan dywyll ei gwedd a maleisus ei golwg. ‘A shwd ddaethoch chi i mewn?’ gofynnodd yn gadarn.

‘Ehedais drwy’r ffenestr a setlo yma, yr oedd yn syml, Beti.’

‘Shwd y’ch chi’n gwybod fy enw, o wdihŵ?’ holodd y dylluan. ‘Wy erioed wedi siarad ‘da chwi o’r blaen, na ‘dag unrhyw dylluan arall o’m gwirfodd rwy’n siŵr.’

‘Maddeuwch fy nghamwedd, frenhines y tonfeddi. Gadewch imi fy nghyflwyno fy hun. Fy enw yw Bryn Terfel. Efallai eich bod wedi clywed fy enw o’r blaen, achos mae pawb dwi’n cwrdd â nhw’n dweud eu bod nhw am ryw reswm.’

‘Fe rydych chwi’n glamp o dderyn, rhaid gweud.’

‘Hyn sy’n wirionedd, o wreigen urddasol ein cyfryngau.’

‘Difyr iawn,’ atebodd Beti, er na olygai hyn. Ni chawsai annifyrrach sgwrs nag ers i Ifor ap Glyn ddod i’r stiwdio a threulio pedair awr gyfan yn adrodd ei awdl newydd am ei draed wrthi. ‘Gwedwch wrtha i, bluog greadur, os taw’ch enw yw Bryn Terfel, a allwch ganu i swyno’r dorf?’ Ymsythodd y dylluan yn falch a lledu ei hadenydd fel actor.

‘Tu whit tu woo!’ ebr yn lled-soniarus.

‘Dyw honno fawr o gân nag yw e?’ dirmygodd Beti.

‘Be oeddech chi’n ei ddisgwyl?’

‘Rhyw aria fawreddog lond ei fibrato neu un o alawon gwerin traddodiadol y Cymry, neu falle bach o Feinir Gwilym.’

‘Wel tylluan dwi de, ‘da chi’n gofyn gormod braidd. Hidiwch befo, fydd fawr o ots ennyd,’ meddai Bryn Terfel heb gelu’r bygythiad yn ei lais. Pwysodd Beti yn ôl.

‘Nawr gwedwch pam hynny? Pan ry’ch chi yn fy aelwyd?’

‘Yma i’ch bwyta ydw i!’ gwichiodd y deryn, a chan frysio tuag ati drwy’r awyr ni chawsai Beti ond eiliad i sgrechian nerth ei phen a disgwyl yr ymosodiad a’i hwynebai. Caeodd ei llygaid, a’r olaf beth a welsai oedd Tits wrth ei hochr.

*

Drannoeth, deffrodd Beti’n gynnar. Breuddwyd, mae’n rhaid! meddyliodd wrthi ei hun. Yr oedd y cyfan mor wir a byw yn ei meddwl. Cododd a diosg ei chap nos, cyn mynd at y drych i ymbincio at y gwaith. Ond gwelsai’n edrych yn ôl arni bluen yn sticio allan o’i cheg, ac un arall o’i chlust, a mymryn o waed ar ei gŵn rhacs. Na! Ni allai fod felly!

Canodd ei ffôn. ‘Ie?’ meddai’n ddryslyd wrth ei ateb yn araf.

‘Beti, helô, Llwyfen Llawnllath sydd yma, yda chi wedi codi bora ‘ma?’

‘Pwy y’ch chi?’

‘Beti, fi ‘di cynhyrchydd Beti a’i Phobl. ‘Dan ni’n gweithio efo’n gilydd ers dros hanner canrif. Mae’n mamau ni’n dod o’r un stryd a chan y ddau ohonom gathod o’r enw Tits. Ro’n i’n forwyn yn eich priodas.’ Hanner wrandawodd Beti, ond pwysai neithiwr yn drom arni. ‘Gwrandewch, fydd ddim rhaid i chi ddod i’r gwaith heddiw,’ meddai Llwyfen. Cafodd hynny ei sylw. Parhaodd y galwr i siarad.

‘Y peth rhyfeddaf. Fe gafon ni wybod ychydig yn ôl fod Bryn Terfel, pwy ydach chi’n fod i gyfweld â fo heddiw, wedi diflannu neithiwr. Dim ôl ohono. ‘Does yna neb yn gwybod i ble’r aeth o na phryd, ond bod yr heddlu wedi ffeindio ambell bluen ar ei wely. Dydi pethau ddim yn edrych yn dda mae arna i ofn. Beth bynnag, popeth wedi’i ganslo. Dirgelwch llwyr! Dwi am fynd i Asda rŵan, wela’ i chi wythnos nesa.’

Rhoes Beti’r ffôn i lawr yn ofalus, a throi eto at y drych. Gwenodd at ei hadlewyrchiad. Er na ddeallai’n llawn oblygiadau’r noson gynt, gwyddai y dywedai’r cynhyrchydd y gwir, a thaw Bryn Terfel a oedd wedi troi’n dylluan a cheisio’i bwyta gyda’r nos, ond hi a oedd yn fuddugol. Hyhi a oedd yn fuddugol bob tro.

A dyna sut gwireddwyd y broffwydoliaeth.

Arweinydd Newydd Plaid Cymru

Helô stalwm!

Ac na, mi wn i. Dwi ddim yn aelod o Blaid Cymru. Ond dydi hynny ddim yn golygu nad oes gen i farn ar y ras arweinyddol sydd wedi bod yn mynd rhagddi. A dweud y gwir, dwi wedi bod yn ei dilyn yn gymharol agos. Go brin y byddai unrhyw un o’r ymgeiswyr yn gwneud imi ail-ymuno â’r Blaid (yn y byrdymor o leiaf); fy niffyg disgyblaeth fy hun sy’n gyfrifol am hynny’n fwy na dim. Ond gyda gwleidyddiaeth fel y mae, mae hyd yn oed fy mhleidlais i Blaid Cymru wedi bod dan amheuaeth yn ddiweddar. Go brin fy mod i’r unig un sy’n teimlo felly.

Nid newid arweinydd ydi’r ateb i bopeth, wrth gwrs. Mae gan Blaid Cymru broblemau a ffaeleddau eraill. Mi fuaswn i’n dadlau bod llawer o’r rheiny wedi ymwreiddio yn ystod cyfnod Leanne Wood fel arweinydd. Ond mae angen arweinyddiaeth o’r top hyd yn oed ar bethau y tu ôl i’r llen. ‘Does gen i’m cip ecsgliwsif y tu ôl i’r llen ar hyn, ond mae’n bur amlwg fod pethau mawr yn bod yn fewnol sydd angen eu sortio, a bod morâl ar y cyfan yn y Blaid wedi bod yn isel.

Er nad ydw i’n aelod mwyach, dwi’n ffrindiau da efo llawer iawn o aelodau cyffredin. Fedra i ddim siarad dros bawb, ond mae’r rhwystredigaeth dwi wedi’i chlywed ganddynt am gyfeiriad a pherfformiad y Blaid yn llachar o amlwg, ac mae’r arweinyddiaeth bresennol yn rhan o’r rhwystredigaeth honno. Hefyd, mae’r shifft oddi wrth Leanne Wood dros yr wythnosau diwethaf wedi bod yn amlwg iawn hefyd – fedra i nodi sawl unigolyn sydd wedi cefnogi LW yn frwd dros y blynyddoedd (er gwaetha’u hamheuon diweddar) sydd wedi newid i Rhun ap Iorwerth ac Adam Price dros gwrs y ras. Ac o ran ambell un o’r rheiny, dwi’n synnu efo’u newid meddwl.

Ta waeth, p’un a ydych chi’n cytuno â fi ai peidio, dyma fy marn ddidwyll i ar yr ymgeiswyr.

 

Leanne Wood

Dydi hi ddim yn newyddion nad ydw i’n ffan o Leanne Wood fel arweinydd. Dwi wedi sôn am y pethau sawl tro dros y blynyddoedd diwethaf yma, yma, yma ac yma. Ofer imi fynd dros yr un hen ddadleuon felly; erys imi bob beirniadaeth flaenorol yn berthnasol o hyd. Ond mae jyst ambell beth i’w nodi yn ystod y ras.

·         Leanne Wood wnaeth y sialens i bobl i’w herio. Ar ôl i hynny ddigwydd mae hi’n amlwg yn hollol pissed off efo’i dau wrthwynebydd (Adam Price yn benodol) am feiddio ateb yr her. Roedd gwneud y sialens ynddo’i hun hefyd jyst yn arwydd arall o ddiffyg crebwyll gwleidyddol Leanne Wood, y mae’r enghreifftiau ohonynt yn niferus.

·         Roedd yn berffaith amlwg ar Sharp End, ac yn ôl yr adar bach yn ystod yr hystings, fod y gagendor rhwng Leanne Wood a’r ddau arall yn fawr, o ran syniadau ac o ran y gallu i gyfathrebu. Dyna pam fod troad wedi bod yn y ras ei hun. Ond nid Leanne sydd wedi perfformio’n arbennig o wael mewn dadleuon, yn hytrach, mae hi wedi digwydd dod yn erbyn dau berson sy’n sylweddol well dan y fath amodau na hi.

·         Y mae ei thactegau hi dros y ras wedi bod yn annifyr – mae hi wedi canoli ei hymgyrch o gylch fod yn wrth-Doriaïdd (teg iawn) ond gan ensynio’n gryf y byddai Rhun ap Iorwerth neu Adam Price yn ddigon hapus i’w gwahodd i lywodraeth, er bod y ddau wedi bod yn gwbl glir na wnaent weinidogion o Geidwadwyr. Gwleidyddiaeth fudur ydi honno.

·         Mae ei hobsesiwn efo’r Rhondda yn mynd ar nerfau pobl erbyn hyn – mae hi’n fwyfwy crebachu’n AC etholaethol nag yn arweinydd Cymru gyfan.

·         Os mae Leanne Wood yn ennill bydd Plaid Cymru’n cael ei hanalluogi fel Llafur dan Corbyn. Mae’r gefnogaeth iddi ymhlith aelodau etholedig (nid cynghorwyr) yn drybeilig o wan. Mae’n amlwg nad ydi’r bobl sy’n gorfod gweithio gyda hi fwyaf yn hyderu ynddi. Petasen nhw, mi fyddai ganddi fwyafrif clir ohonynt yn datgan eu cefnogaeth iddi.

Mae’n annheg cyfeirio at gyfnod Leanne Wood wrth y llyw fel ‘arbrawf’. Doedd o ddim yn arbrawf – hi enillodd y ras. Nid ‘methiant o arbrawf’ fu ei hethol. Jyst methiant fu ei harweinyddiaeth hyd yma.

 

Adam Price

Mi allech chi ysgrifennu traethawd am Adam Price. Un hir a difyr. Mae o’n sicr yn enigma yng ngwleidyddiaeth Cymru. Mae ganddo garisma, mae ganddo syniadau, mae o llawn egni. Dwi’n parchu Adam Price yn fawr.

Rŵan, o ran syniadau fodd bynnag, mae Adam bach yn hit and miss. I fod yn deg, mae o’n lot mwy hit na miss ond mae’r misses yn gallu bod yn eithaf mawr ac yn eithaf aml. Hynny ydi, mae’n o’n cael ambell sdincar, ond dydi hynny ddim o reidrwydd yn feirniadaeth. Mae’n dangos byrbwylledd ac efallai mymryn o ddiffyg crebwyll gwleidyddol, ond os oes angen syniadau ar unrhyw wlad yn y byd, Cymru ydi’r wlad honno. Dywedodd AP ar y Sunday Politics Wales sbel yn ôl na fyddai o fyth yn ymddiheuro am fod yn ddyn syniadau, ac ni ddylai ychwaith. Ond fedra i ddim ond â chael yr argraff y byddai well iddo eistedd lawr a meddwl pethau drwodd yn fwy trylwyr cyn eu cyhoeddi i’r byd a’r betws.

Dydw i ddim yn gwybod beth yn union sy’n digwydd ym mhen Adam, ond dwi’n gwybod nad ydw i’n ddigon clyfar i ddallt. Roedd ei gynigion diweddar ar chwyldroi’r system dreth yn anhygoel. Fedra i ddim rhoi sylw ar eu hymarferoldeb na dim felly, ond dwi’n parchu pobl yn meddwl mewn ffordd gwbl wahanol, arloesol.

Ond mae un consyrn penodol sydd gen i am arweinyddiaeth bosibl Adam Price (a dwi’n meddwl y byddai’n rhaid iddo wir weithio ar hyn petai’n ennill). Nid ei syniadau na’i feddwl rhagorol ydi’r rheiny na’i garisma diymwad – ond ei allu i gyfleu pethau i bobl gyffredin.

Un o leins gorau diweddar Price oedd ar y rhaglen Sunday Politics Wales y cyfeiriais ati uchod. Wales is an oasis of stasis in a sea of change. Mae honno’n chwip o frawddeg. Mae hi’n wych ac yn wir a does gen i ddim amheuaeth y byddai’r rhan fwyaf o bobl sy’n darllen hwn yn cytuno. Y broblem ydi byddai’r rhan fwyaf o bobl yn clywed hynny ac yn meddwl ‘be ffwc?’ – a dyna’r broblem. Dwi’n amau gallu Adam Price i gyfleu ei weledigaeth a’i syniadau i’r lliaws a’u gwerthu mewn ffordd ddealladwy. Dydi Plaid Cymru ddim angen canolbwyntio ar bolisïau (er bod eu hangen arnynt) ond yn hytrach ei neges, a dwi’n poeni y gallai’r Blaid dan Adam Price gael ei gorlethu â pholisïau ar draul neges. Dyna, bosib, un o’r pethau aeth o’i le yn 2016.

 

Rhun ap Iorwerth

Mae ‘na rai sy’n gweld Rhun ap Iorwerth fel ychydig bach o ‘Plaid Cymru’n mynd ôl at fel yr oedd’ ond mae honno’n ddadl wan. Efallai bod RaI yn dod drosodd fel gormod o steady hand ond mi ddadleuwn i nad ydi hynny’n wir. Wedi’r cyfan, dechreuodd ei yrfa wleidyddol drwy adael swydd fras yn y BBC i sefyll mewn isetholiad nad oedd unrhyw sicrwydd y byddai’n ei ennill. Roedd honno’n risg bersonol ac roedd hynny’n cymryd gyts i’w wneud – anodd peidio â parchu hynny. Digwydd bod, mi chwalodd ei wrthwynebwyr y tro hwnnw, ac yn 2016 roedd o’n sefyll ar fwyafrif mwyaf Cymru, gan drechu Llafur a’r Ceidwadwyr ill dau yn y rhannau o Fôn y maen nhw gryfaf. Hynny mewn etholiad pan ostyngodd pleidlais y blaid mewn dros hanner o etholaethau’r wlad

Yr un mater sydd wedi codi’i ben wrth drafod Rhun yn gyson wrth gwrs ydi Wylfa ac ynni niwclear. Mae Adam Price a Leanne Wood wedi ceisio manteisio ar hynny, ond dydw i ddim yn siŵr os ydyn nhw wedi llwyddo. Y gwir ydi, dydw i erioed wedi clywed Rhun ap Iorwerth yn canu clodydd ynni niwclear; i’r gwrthwyneb, mae’n gryf dros ynni adnewyddadwy. Efallai ei fod mewn sefyllfa anodd yn ei etholaeth ei hun ond mae o wastad wedi bod yn ymarferol – os ydi Wylfa newydd yn gorfod digwydd, rhaid gwneud y gorau ohoni. Mae hynny’n rhesymol, a dwi’n parchu rhesymoldeb.

Dydi’r naratif sydd wedi ceisio cael ei roi o’i gylch am fod yn ddyn â diffyg syniadau ddim yn un teg chwaith. Mae gan Rhun syniadau, gall unrhyw un sy’n gwrando arno wybod hynny. Ond gall Rhun hefyd gyfleu neges ac mae’n berffaith amlwg ei fod yntau’n deall taw’r neges sydd bwysicaf mewn gwleidyddiaeth. Wrth gwrs mae angen ei hategu gan bolisïau a syniadau, ond negeseuon, nid maniffestos, sy’n ennill etholiadau.

A phwy well na chyn-ddarlledwr i gyfleu’r neges honno mewn difri? Dydi o ddim yn syfrdan fod Rhun yn dda ar y teledu ac yn ôl y sôn wedi gwneud argraff fawr ar gynulleidfaoedd yr hystings gyda’i allu i gyfathrebu. Ond yr hyn y galla i weld Rhun ap Iorwerth yn ei wneud ydi siarad efo pobl gyffredin o bob cwr o’r wlad fel na alla i ddychmygu’r ddau ymgeisydd arall yn ei wneud, os dwi’n onest.

Mewn adeg wleidyddol wallgof, mae’n bwysig cael lleisiau call. Mae Rhun ap Iorwerth yn llais call. Peidiwch â diystyru’r fath gryfder yn y cyfnod sydd ohono.

Mae hefyd wedi rhoi pwyslais mawr ar gynnwys cynifer o bobl yn rhengoedd y Blaid â phosibl. Eto, mae hyn jyst yn strategaeth gall, nid mwy na llai. Does dim angen i’r Blaid o reidrwydd symud i’r canol gwleidyddol, ond mae’n bwysig i bobl o bob math (o fewn rheswm) sy’n coelio mewn annibyniaeth deimlo’n gyfforddus oddi mewn iddi a thaw hynny yw ei chanolbwynt a all uno’r lluoedd. A Duw ag ŵyr, mae dirfawr angen ar Blaid Cymru mwy o manpower.

 

Casgliad

Leanne Wood ydi’r continuity candidate. Mae o i fyny i aelodau’r Blaid a ydyn nhw am i’r 6 blynedd diwethaf barhau a ph’un ai a ydyn nhw’n fodlon ar le y maen nhw rŵan fel plaid. Os ydi’r aelodaeth yn fodlon ar eu sefyllfa bresennol, mae’n dangos imi fod y Blaid mewn lle cwbl anobeithiol.

Byddai Adam Price yn dod ag egni a syniadau i’r arweinyddiaeth. Byddai’n gallu apelio’n ehangach na Leanne Wood. Byddai o’n ffyrnig mewn dadleuon teledu ac yn y Senedd. Ond mae ei fyrbwylledd chwedlonol yn risg i’r Blaid. Ai risg, yng ngwir ystyr y gair, sydd ei hangen arni? Ai byrbwylledd mewn cyfnod mor fyrbwyll ydi’r ffordd ymlaen?

Yn fy marn i, Rhun ap Iorwerth ydi’r ymgeisydd cywir ar yr adeg hon. Gall gyfleu neges a deall pwysigrwydd gwneud hynny. Gall siarad â phobl ac o flaen y camerâu. Gall hefyd wrando ar syniadau eraill a chydweithio pan fo angen. Mae’n gall, ond wedi dangos y bydd yn cymryd risg, hyd yn oed un bersonol, pan fo’r cyfle’n codi. Gall yn sicr hefyd ymestyn apêl y Blaid.

Fy hun, mae’n berffaith glir pwy ydi’r dewis gorau. Gall sefyllfaoedd newid. A phan fo sefyllfaoedd newid, gellir bod angen pobl newydd. Ond ar gyfer y sefyllfa wleidyddol sydd ohoni, Rhun yw’r un.

 

Gamwn

Y mae’n rhyfedd imi y dyddiau hyn deimlo bod angen imi fwrw bol dros rywbeth gwleidyddol ar ffurf blog. Dwi dal yn greadur annatod wleidyddol ei anian; ond yn un sydd wedi’i ddadrithio gan wleidyddiaeth pleidiau, gyda hynny wedi treiddio i raddau i’m holl sbectol wleidyddol ar y byd. Dwi heb fawr o otsh ddim mwy. Dydw i ddim yn hoffi byw mewn gwlad sydd wedi’i pholareiddio megis; ceidwadaeth ddiangen ddideimlad ac atgas, y dde bell yn hawlio rhyddid barn, a’r chwith yn bloeddio rhyddfrydaeth gan ei hanffurfio a’i gwyro i’w safbwyntiau eu hunain. Aros a Gadael. De a Gogledd. Anffyddwyr a’r ffyddiog. Label i bawb a phawb isio label. Pob leffti’n snowflake a phawb sy’n anghytuno â’r chwith yn ffasgydd. Yr unig bolareiddio sydd ei hangen ar ein gwlad – Cymreictod a Phrydeindod – yn fudan a minnau yng nghanol hyn oll yn meddwl bod pawb arall yn ffycwits.

A neb yn dysgu o’r cyfan. Dyna sydd efallai’n corddi fi. ‘Sneb yn dysgu o ddim. Dwi’n ddigon hapus i bobl dwi’n anghytuno â nhw beidio â dysgu gwersi, mae’n haws naddu arnynt wedyn, ond pan fo pobl dwi’n cytuno â nhw’n peidio â dysgu mae ‘na rwystredigaeth ddofn, anobeithiol yn dyfod drosof.

Paham mai gamwn a’m gwylltiodd heddiw? I’r rhan fwyaf o bobl mae honno’n frawddeg y gallen nhw ddweud na feddylient y byddent yn ei hysgrifennu fyth. I fi, roedd hi’n fater o amser.

Y term sarhaus gammon sy gen i dan sylw. Os dydych chi ddim yn gwybod beth mae’n ei olygu, dyma ddisgrifiad Urban Dictionary ohono, ond yn fras mae’n cyfeirio at ddynion hŷn (moel a thatŵiog yn aml) o fryd Brexit; rhagfarnllyd, ia, ond hefyd ddi-addysg a dosbarth gweithiol.

Dydw i ddim yn rhannu safbwyntiau’r bobl hyn, felly pam fod hynny’n fy ngwylltio? Mae amryw resymau, ond yr un sylfaenol dwi’n meddwl ydi gan bwy y daw’r term ac at bwy y mae’n ei gyfeirio. Term ydi o gan bobl ddinesig, dosbarth canol, siwdoryddfrydol (mae’r defnydd o siwdo yma’n flog ynddo’i hun, ond yn ddefnydd bwriadol), yn aml gyfforddus eu byd, efallai’n iau sy’n gryf o blaid aros yn yr UE – pobl dwi’n amlach na pheidio’n uniaethu’n â nhw ar lefel wleidyddol, ond yn llai ar lefel bersonol. Maen nhw’n defnyddio’r term i gyfeirio i bob pwrpas at y dosbarth gweithiol (neu, o leiaf, wrth ei ddefnyddio bob tro’n cyfeirio at bobl sy’n digwydd bod yn ddosbarth gweithiol): y dosbarth ŷm magwyd ynddo, yn rhannu llawer o’i agweddau ar fywyd ac yr ydw i’n uniaethu ag ef ar lefel bersonol mewn ffordd na alla i â’r dosbarth canol – a chyfeirio ato’n ddilornus. Dydi gammon ddim yn foi canol oed dosbarth canol sy’n rheolwr llinell i hanner dwsin o bobl ac yn dreifio Audi bum mlwydd oed. Y bobl ar y gwaelod ydi’r rhain, ond fy mhobol i ydyn nhw. Fy hunaniaeth, nid fy ngwleidyddiaeth i, sy’n llwythol; sydd ynddo’i hun yn un gwahaniaeth sylfaenol rhwng y dosbarth gweithiol a’r dosbarth canol.

Mynegais i cyn y refferendwm (sy’n gefndir i fy meddylfryd yma, y gallwch ei ddarllen yma os oes gennych chi awr sbâr) y credais yr oedd yr agwedd uchelael, sarhaus, ddiystyriol hon at bobl dosbarth gweithiol, sydd wedi bod yn datblygu’n araf ers ryw ugain mlynedd, am arwain at golli’r refferendwm. Trafodais agweddau at faterion cymdeithasol ac economaidd ond yn y bôn awgrymais taw’r agwedd uchod oedd un o’r prif resymau y gallai Brexit ddigwydd. Wna i ddim ailadrodd popeth yma, ond dwi’n mynd i awgrymu y’m cyfiawnhawyd gan ddemograffeg y canlyniad.

Oherwydd hynny, dwi ddim yn rhannu’r dicter a’r dirmyg sydd gan gynifer o bobl Aros at y bobl bleidleisiodd o blaid gadael. Dwi’n flin am lot o bethau – dwi’n flin am golli’r refferendwm, dwi’n flin does dim am ddod o’r ffaith i’r ymgyrch Gadael gelwydda a thwyllo’n ariannol, dwi’n flin am ragrith rhai o’r prif leisiau dros Adael, a’u hunan-fudd ynddo a’u hamharodrwydd i ddelio â sefyllfa y crëon nhw. Er, dwi hefyd yn flin am i’r ymgyrch Aros gynnal ymgyrch gwbl bathetig eu hunain, ac am i lawer o ladmeryddion cryfaf Aros fod yn gyfrifol at greu’r hinsawdd wleidyddol arweiniodd at hyn yn y lle cyntaf drwy eu hymdriniaeth dros flynyddoedd lawer o’r bobl bleidleisiodd dros Adael.

Eu ffroenucheldra maith nhw arweiniodd at sbeit y bleidlais i Adael; sylwer eironi un o ystyron y gair gammon yn y cyd-destun hwnnw.

 

Er, dydw i ddim yn flin â phobl bleidleisiodd i adael achos dwi ddim yn coelio bod eu rhesymau dros eisiau gadael yn ddi-sail nac yn ddi-werth – dydi hyd yn oed barn stiwpid ddim yn farn annilys. A chas gen i’r dôn gron bathetig gan bobl f’oedran i ac iau am ddwyn ein dyfodol gennym; nid am nad oes elfen o wirionedd i hynny ond mi wn i’n iawn pan y bydda i neu chi’n hŷn pleidleisio dros yr hyn dwi’n ei gredu a wnaf i, ddim pleidleisio i blesio pobl eraill waeth pwy ydyn nhw.

Ond yn ôl at y gamwn. Iawn, mae o’n derm dilornus a sarhaus – a fawr otsh gen i am hynny – ond mae’n hynny at grŵp o bobl (fel y dywedais, yn aml dosbarth gweithiol, cymdeithasol geidwadol a di-addysg) sydd wedi’u dilorni cyhyd gan grŵp arall (dosbarth canol, rhyddfrydol-chwith, addysgiedig) nes eu bod wedi’u suro’n llwyr. Y cyfan mae’r gammon yn ei wneud ydi:

1. Atgynferthu ffroenucheldra dosbarth canol at y dosbarth gweithiol a wnaeth gyfraniad helaeth at golli’r refferendwm yn y lle cyntaf

2. Caledu agweddau Brexit nifer yn y dosbarth hwnnw.

A’r peth rhwystredig ydi nad ydi pobl yn gweld hynny. Dim newid tacteg. Dim argyhoeddi ar lefel ddealladwy y gall pobl uniaethu â hi. Y mae’r traddodiad o ddilorni barn pobl isaf cymdeithas yn rhy sefydledig, i’r graddau y mae baw isa’r domen y llywodraeth Geidwadol hon yn gallu defnyddio’r dirmyg hwnnw i guddio’u dirmyg a’u drwgweithredu eu hunain atynt.

Ac am yr union resymau hynny, petai rywsut, rywfodd, ail refferendwm, byddai’r canlyniad bron yn union yr un peth. Blog yr Hogyn o Rachub 14 Mehefin 2018; fi ddywedodd gyntaf chwi gofiwch. Y drasiedi ydi, er bod pobl o’r ddwy ochr na fyddai byth yn newid pleidlais petai ail refferendwm, mae lliawns yn y canol a allai wneud hynny, ond sydd ddim am wneud oherwydd safon ein disgwrs a’n dadl wleidyddol.

Ond dydw i ddim yn siŵr beth a’m hysgogodd i ysgrifennu’r uchod. Yn y bôn, er fy mod i wedi hen ddysgu’n wleidyddol fod dy ddiffinio dy hun yn ddogmatig yn dwp, dwi’n ochri efo’r ochr ryddfrydol, econonomaidd-chwith i bethau, a dal yn gryf o blaid Aros. Ac efallai fy mod innau wedi suro am fy mod i’n disgwyl i bobl o fryd tebyg fod yn gallach eu disgwrs yn lle efelychu’r ochr draw, ac yn ofer ddisgwyl iddynt ddysgu gwersi am pam ein bod ni yn lle’r ydym ni’n awr.

Eryrod Pasteiog X: Y Dyrchafiad

Ha-ha-ha! Hi-hi-hi!

Portffolio twristiaeth rhowch i mi!

-Dafydd Elis-Thomas wrth Carwyn Jones, 03.11.2017

 

Negodwyd y cyfan yn gelfydd a chain, a chyrhaeddodd yr Arglwydd yn ôl i’w gwt chwain. Fflat foethus a sefid yn rhwysg uwch y Bae, ddi-wae ei gwedd a lledr ydoedd ar bob sedd. Diwrnod od a darniog fu. Aeth i’r gwaith am saith i’r Senedd at ei siort, a chyn i’r machlud mud wrido dros Walia, roedd weinidog dros sbort.

 “Carwyn, Carwyn a’th wallt yn wyn;

Mor falch fydd f’etholwyr ym Mhenllyn a Phen Llŷn," ebe ef.

Mawr fyddo’i glod o’r mynydd i’r nant, ac o’i fod y gŵyr y gwnâi weinidog diwylliant sefydlog. Doedd callach, addasach, ar gyfer yr orchwyl hon a Leanne dwp bendwmpiodd wrth iddo gyrraedd entrychion. Ond am ddêl i Ddafydd Êl – D’Êl a alwai'i hun yn awr dros win ar ei fin mewn bwyty yma’n ei gynefin ger morglawdd mawr Caerdydd. Mor flin fydd Adam Price a’i frechdan aflan ham ddi-arnais o Tesco bach (“O! Wna un dy hun Adam!” i ddyfynnu Rhun un tro) o’m gweld ar waith yng nghabinet ein Llywodraeth.

“I ddathlu caf faddon cyn diwedd y nos, ac yna archebaf i’m hun Ddominôsss,” hisiodd fel sarff, sef yr unig anifail sy’n debyg i sgarff.

HWBWL BWBWL

HUFEN DWBL
LLAID A CHWYS
A BERWI’R CWBL

Yr oedd coginio Eluned Morgan yn mynd o ddrwg i waeth.

Ond gwelsai un llai nag ef yn y twb cyn troi’r tap. Pry cop yn procio’i goesau gylch y bath. Ceisiai gyrraedd y brig a’i fethiant yn yr arfaeth, dim llai, ac nid oedd gwe a'i gynorthwyai â’r gwaith. Deigryn ar ruddiau D’Êl ddisgynnai, ac mewn argyfwng ymddarostyngodd. O’r sgwrs od, un frawddeg adroddir:

“Tydi a myfi -

Pr’un yw’r pry cop?”

Ymsythodd. I’r gegin i goginio macaroni caws ymlwybrodd. Ac yn llygad y bowlen rhoes y pry cop ac i’w hun fe’i hymborthodd â’r llwyaid cyntaf. Dafydd Êl, rwyt gnaf!

Eryrod Pasteiog IX: Chwilio am Dudley

Ymddengys fod y straeon yn wir. Ga’i o ddifrif ymbil ar ddarllennwr y blog hwn – sef fi – i ddod o hyd i Dudley a’i helpu. 

Y mae Comisiynydd Twitter Heddlu'r Gogledd wedi trydar yn rhyddhau gwybodaeth am y sefyllfa ac erfyniaf i chi ei ddilyn i gael y wybodaeth ddiweddaraf wrth i'r sefyllfa ddatblygu.

 

Os ydych eisiau helpu, cofiwch drydar â'r hashnod #dodohydidudley neu gwnewch un o'r canlynol:

1. Ewch i chwilio yn eich cymunedau amdano
2. Chwiliwch am olion wyog ar lwybrau'r fro, gallent arwain ato
3. Rhowch wybod i'r Heddlu am unrhyw adroddiadau amdano. Y maen nhw hefyd yn derbyn amheuon, honiadau, sïon, sibrydion a chardiau rhodd.
4. Os byddwch yn dod ar ei draws, peidiwch â'i gynhyrfu na chyfeirio at y ffaith fod ganddo omled ar dennyn, periff hyn iddo wylo.
5. Arhoswch yn eich tŷ nes bod y sefyllfa wedi'i datrys a dilynwch unrhyw ganllawiau a ryddheir gan Lywodraeth Cymru.

Y Gau Elyn a'r Gwir Elyn

“the finest trick of the devil is to persuade you that he does not exist”

Charles Baudelaire

 

Dros y misoedd diwethaf mi fûm yn ystyried yn ddigon dwys ar adegau end game cenedlaetholdeb Cymreig,  ac a fyddwn fyth yn cyflawni rhai, os nad pob un, o’n nodau. Y mae’r nodau hynny inni’n hysbys. Oce, y dyddiau hyn y cymysgir â nhw ffeministiaeth, amgylcheddiaeth, cydraddoldeb o bob math, sosialaeth – bob un yn bethau teilwng i raddau tra wahanol – ond dau nod yn unig sydd i genedlaetholdeb Cymreig: parhad ein hiaith a rhyddid ein gwlad. Ategwch atynt yr hyn a fynnwch o’ch daliadau personol, ond o safbwynt gwrthrychol, y ddau nod hynny yw’r alffa a’r omega.

Ond dydi gwybod yr hyn rydych o’i blaid ddim yn ddigon, ac y mae’r sawl sy’n coelio hynny’n naïf. Gwlad naïf, ddiniwed ydyn ni gan amlaf, ac mae hynny wedi bod yn rhwystr enfawr i ni wrth gyrraedd y pen taith a hoffem. Ni wyddom ein gelyn, oherwydd fe’n twyllwyd i feddwl mai arall yw, gan wlad sydd, ysywaeth, yn llawer craffach a chyfrwys na ni.

Fe deallai Gwynfor Evans, dwi’n meddwl. Bydd llawer ohonoch yn gyfarwydd â’r dyfyniad adnabyddus canlynol ganddo:

 

Britishness...is a political synonym for Englishness which extends English culture over the Scots, the Welsh, and the Irish.

 

Ond efallai nad ymhelaethodd ddigon yn hyn o beth – neu efallai, nad amgyffredai lawnder yr hyn a ddywedodd. Y mae Prydeindod cyfoes yn hunaniaeth artiffisial a grëwyd â dibenion gwleidyddol yn sail iddi, ond mae’n dwyll ehangach ac yn dwyll y disgynnom i’w fagl yn llwyr. Roedd yn fwy na modd i gyflawni’n gymharol lwyddiannus ddiben Seisnigeiddio Ynysoedd Prydain. Fe hoeliodd yn llwyr ein sylw, ac rydym yn dal i weld Prydeindod fel y gelyn. Fe’n twyllwyd i gasáu a brwydro rhywbeth sydd, yn ei hanfod, ddim hyd yn oed yn bodoli.

Mae hynny’n glyfar. Ac yn glyfrach nag y meiddem feddwl. Achos mae cenedlaetholwyr yn tueddu i gasáu Prydeindod: yn brwydro'n ei erbyn tra bod gan drwch y Cymru gryn ymdeimlad o uniaethu â hwnnw. Ond Seisnigrwydd? Does gan y Cymry ddim ymberthyn iddo.

Yn ddiweddarach beiom ni genedlaetholwyr Lundain – un ddinas – hefyd am holl drafferthion ein gwlad, ac yn ddiweddarach fyth Gaerdydd. Ydyn ni’n bwrpasol, yn fwriadol, camu’n dwp o amgylch y peth hwnnw sydd am ein troi’n genedl angof?

Achos, yn y bôn, nid Prydeindod ydi’r gelyn. Dyma’i dweud hi’n onest: Lloegr ydi’r gelyn.

Does pwynt imi fynd drwy dreigl y canrifoedd ac egluro nad Prydeindod laddodd Llywelyn, na Phrydeindod ychwaith fynnodd drwy Frad y Llyfrau Gleision ddadwreiddio Cymru o’i hiaith a’n Seisnigeiddio. Ond mae’r patrwm yn amlwg. Sylweddolodd y Sais ganrifoedd yn ôl y gallai goncro Cymru drwy arfau a thrais ond na allai lwyr roi ei phobl dan droed ond drwy gyfrwyster llywodraethu (er gwaetha’n twpdra cynhenid rydyn ni dal yn rhyfeddol o wydn – efallai bod yna gysylltiad rhwng y ddau. Wedi’r cyfan, dydi bocsars ddim yn adnabyddus am eu gallu deallusol).

Y broblem oedd sut oedd gwneud hynny. Yn hyn o beth mae Cymru fu a Cymru sydd yn dra thebyg: dderbyniwn ni fyth mo’n Seisnigeiddio ddigywilydd. Y mae hunaniaeth Seisnig yn wrthun i’n gwaed. Ond o’i throsi’n Brydeindod, gwnaed y gwaith yn haws.  

Y peth dwl ydi, hyd yn oed pan ddechreuom ni ddeall taw mwgwd oedd, parhawyd i dargedu’r mwgwd ac nid y gwisgwr.

Rhyfel i’r farwolaeth ydi perthynas Cymru a Lloegr. Nid ein nod ydi rhywsut dinistrio Lloegr – y mae hynny’n amhosib a dydi dinistrio cenedl arall ddim yn beth i’w ddeisyfu beth bynnag. Ond tydi marwolaeth Cymru wrth law Seisnigrwydd ddim yn amhosib; y mae’n fygythiad real ac yn rhywbeth sy’n digwydd ag amlygrwydd cynyddol. Brwydr fythol, ddiflas i barhau yw’r gorau y gallwn obeithio amdano. Ond mae hynny’n well na’r dewis arall.

Yn y bôn, yr hyn dwi’n ei ddweud yma ydi hyn: mae’n rhaid i ni bellach efallai cydnabod yn fwy agored (i ni’n hunain o leiaf) nad Prydeindod ydi’r gwir elyn, eithr Seisnigrwydd, a hynny y dylid ei frwydro.

Nid rhyw alwad ddifeddwl ydi hon ychwaith i rywsut feithrin casineb at y Saeson fel pobl nac unigolion; wedi’r cyfan, mae rhywun i fod i garu ei gymydog, hyd yn oed os ydyn nhw weithiau’n gwneud y peth yn ddiawledig o anodd. Byddwn i’n mentro dweud taw’r Saeson hynny sydd yng Nghymru sydd wedi cymryd at ein gwlad a’n hiaith, neu'r rhai ohonom â gwaed Seisnig ynom, sydd yn fwyaf poenus o ymwybodol o law Seisnigrwydd yn nirywiad parhaus Cymreictod ac agweddau cynifer o Saeson yng Nghymru at eu gwlad ddewis. Ysywaeth, mae rhywbeth hanfodol Seisnig am fynnu aros mewn gwlad rydych wedi dewis byw ynddi a’i chasáu a’i dirmygu’r un pryd.

Mae i Gymru ddau elyn: y gau elyn a’r gwir elyn. Rhown i’r naill ochr y cyntaf. Fe'n cyflyrwyd fel cŵn gan ein meistri i fod ofn hyd yn oed cydnabod yr ail. Ond does amser i'w wastraffu mwyach. Ei gydnabod sydd raid.