Gêm ar nos Wener (neu Basdads Cwynfanllyd ydi'r Cymry)

Dwi am gymryd eiliad i draethu ar rywbeth pwysig: rygbi. Ydi, mae rygbi’n bwysig yng Nghymru fach gwlad y gân, a ‘does dianc rhag y ffaith. Licio’r peth ai peidio, a gwn y bydd rhai ohonoch yn ei gasáu, mae gan y Cymry eithaf obsesiwn â rygbi sy’n tanio Cymru benbaladr.

Dyma’r rheswm, wrth gwrs, y mae’r Cymry yn aml yn cael gemau ar brydiau hynod ddiflas ac arbrofol. Gwn i mi ddweud hyn rywbryd yn y gorffennol, ond mae’n gas gen i gemau Chwe Gwlad ar ddydd Sul. Mae’n gwbl, gwbl annheg ar gefnogwyr rygbi, boed hwythau’n mynd i Ddulyn neu Gaeredin neu Rufain ac yn gorfod cymryd y dydd Llun i ffwrdd, neu’r miloedd Ogleddwyr sy’n dod i Gaerdydd. Mae ‘na anghyfiawnder mawr yn hynny o beth.

Hyd yn oed allan yng Nghaerdydd pan ddangosir gêm y Sul, dydi’r awyrgylch ddim yn ofnadwy o dda. Mae pawb yn gwybod bod y gwaith yn dyfod, ac yn ddigon aml mae pawb wedi blino fel y bydd rhywun ar ddydd Sul beth bynnag.

Mae’n drueni mai Cymru sydd fel arfer yn cael y gemau gwaethaf, a hynny gan fod y cefnogwyr mor driw i’r achos. Arian ydi gwraidd y cyfan, wrth gwrs. Yn yr oes sydd ohoni, rhaid i’r undebau rygbi, fel unrhyw gorff chwaraeon, wneud elw, a hynny am bob math o resymau heblaw am wneud arian er mwyn gwneud arian.

Cofier hefyd nad oes cenedl mor uffernol o gwynfanllyd â’r Cymry. Er ei maint bach atseinir geiriau ei chwyn hyd ymylon y bydysawd. Yn fy marn i mae ein natur gwynfanllyd a’n amharodrwydd llwyr i gymryd cyfrifoldeb drosom ein hunain yn rhywbeth sydd bron yn ein heithrio rhag cael yr hawl i alw’n hunain yn genedl ond tai’m ar bregeth wleidyddol heddiw: ond mae’r natur honno’n ymestyn at ddilynwyr ein chwaraeon. Felly dydi hi fawr o syndod bod sawl un, y cefnogwyr ‘traddodiadol’ yn bennaf, yn cwyno am gael gêm nos Wener.

Byddai cael pob gêm ar ddydd Sadwrn yn wych, ond gwyddom oll nad yw’n ddewis mwyach, ar seiliau ariannol, felly mae’n rhaid i Gymru chwarae o leiaf unwaith ar naill ai’r Sul neu nos Wener. Myn diân i, rhowch i mi gêm nos Wener dros gêm ddydd Sul unrhyw bryd!

Fe wnes i’n bersonol fwynhau cael gêm ar nos Wener y llynedd, ac mae’r optimist ynof, sydd yn llechu’n rhywle, yn dweud y bydd yn well fyth o gael gêm yng Nghaerdydd yn hytrach na Pharis, yfory. Dwi’n edrych ymlaen. Felly, Gymry, cymrwch gyngor caredig gan rywun sy’n meddwl ei fod yn gwybod yn well; cymerwn nos Wener dros ddydd Sul a theimlwn ryddhad yn hynny o beth. Mi fydd yn hwyl ac mi fydd yn newydd. Mae’r Cymry’n hoff o hwyl, wyddoch chi, felly am unwaith stopiwn ein cwyno diddiwedd a mwynhau gêm nos Wener.

Fyddwch chi’m yn ffwcin cwyno os enillwn ni beth bynnag!

Y rhai â'm hadwaen

Neno’r tad, mae pethau yn y byd hwn fydd yn gwneud i rywun chwerthin, megis hen bobl yn disgyn ar You’ve Been Framed, blog ofnadwy Aeron Maldwyn neu’r ffaith mai fy ffrind annwyl Lowri Llewelyn yw’r unig un o bobl y byd y sydd wedi, o ddifrif, lithro ar groen banana. Afraid dweud, fel un sy’n cael bob math o ddamweiniau anffortunus, gan amlaf yn sobor credwch ai peidio, gwn fod fy anffawd yn destun sbort i’r rhan fwyaf a’m hadwaen.

Dwi’n hoff o’r gair adwaen ond dydi o ddim yn codi’n ddigon aml mewn sgwrs naturiol. Rhys, os wyt yn darllen, adnabod ydi adwaen fwy neu lai. Gair arall nad ydw i’n cael digon o gyfle i’w arfer ydi ‘echrydus’, ond prin y caf gyfle i’w ddefnyddio’n briodol, a minnau bron byth yn y Cymoedd.

Un peth sy’n peri i rywun chwerthin fel madfall ddall ydi UKTV Gold, er gwn fy mod wedi dweud hyn o’r blaen. I fod yn deg, cyn tua nawr o’r gloch dydi hi ddim at fy nant. Mae gen i atgofion melys o wylio Last of the Summer Wine ar nosweithiau Sul a minnau fymryn yn fyrrach na’r presennol, ar ôl cael rhywbeth fel sardîns ar dost i de. Teimlai dim yn fwy fel pnawn Sul na Last of the Summer Wine a sardîns ar dost bryd hynny. Er, fel dinesydd call, addysgedig dwi ddim yn licio’r rhaglen erbyn hyn.

Rhaid imi gyfaddef mwynhau Steptoe and Son – y comedi du gwreiddiol, er ei fod erbyn hyn yn dangos ei oed. Ond un comedi yr oeddwn yn hoff iawn ohono oedd Gimme Gimme Gimme. Fydd rhai ohonoch ddim yn cofio’r rhaglen a bydd eraill ohonoch, yn sicr, wedi ei chasáu. Comedi brwnt, di-foes ydoedd a oedd yn berffaith at fy nant. Mae gen i hiwmor ofnadwy o gas y rhan fwyaf o amser, a dwi’n meddwl y dylai fod yn fater o ryddhad i bawb â’m hadwaen (ylwch fi â’m hadwaen eto, fedra i ddim helpu’n hun wyddoch) y gallaf chwydu bustl fy nghoeg ar raglen deledu yn hytrach na hwy.

Un ystyriol fues erioed. Ro’n i’n aelod o’r RSPB pan yn fach, ond erbyn hyn ‘sgin i ffwc o ots am adar.

Gorllewin Clwyd

Dyma ni sedd all fod yn ddiddorol os y mynn. Crëwyd Gorllewin Clwyd ym 1997, a hi yw prif olynydd Gogledd-orllewin Clwyd. O ran diddordeb, y Ceidwadwyr oedd deiliaid y sedd honno yn ddigon cadarn am hyd ei bodolaeth rhwng 1983 a 1997.

Iawn ta, beth am ambell ffaith am yr etholaeth? Mae hi’n ymestyn yn helaeth iawn, o Fae Colwyn ac Abergele yn y gogledd, i Gerrigydrudion yn y de a Rhuthun a thu hwnt i’r dwyrain. Mae dros chwarter yr etholwyr o oedran ymddeol, a dim ond 53% aned yng Nghymru, a 29% o’r trigolion yn Gymry Cymraeg. Yn debyg i Aberconwy gyfagos, mae rhan helaeth o’r etholaeth yn y Fro Gymraeg ond mae’r mwyafrif yn byw ar yr arfordir poblog.

Gallwn ond dechrau ein taith ym 1997 felly, a hynny a wnawn. Gareth Thomas o’r Blaid Lafur ddaeth yn aelod cyntaf y sedd newydd, gan drechu’r Ceidwadwyr, ond er iddo lwyddo ennill bron i bymtheg mil o bleidleisiau (37%), y gwir amdani oedd nad oedd ei fwyafrif yn gadarn o gwbl - llai na 1,900, gyda’r Ceidwadwyr fymryn y tu ôl gyda 13,000 o bleidleisiau. Cafodd y Blaid a’r Rhyddfrydwyr dros bum mil o bleidleisiau yr un, ond roedden nhw ymhell y tu ôl.

Yn reddfol, sedd Geidwadol ydi Gorllewin Clwyd, o bosibl o ganlyniad i nifer uchel y bobl o oedran ymddeol a’r gymuned amaethyddol yma, ac i fod yn onest, dyma’r math o sedd y dylai’r Ceidwadwyr ei hennill, os nad â mwyafrifoedd enfawr, yn rheolaidd. Cafwyd gogwydd tuag atynt yn 2001, ond roedd mwyafrif Llafur o hyd dros fil. Collodd y ddwy blaid bleidleisiau wrth i’r niferoedd a bleidleisiodd syrthio 11%. Nid y ddwy brif blaid oedd yr unig rai a ddioddefodd. Y tu allan i’w chadarnleoedd, roedd yn un o’r unig seddau yng Nghymru y bu i ganran Plaid Cymru o’r pleidleisiau ddisgyn y flwyddyn honno, a chofiaf yn iawn i hynny fod yn destun siom.

Roedd yn destun siom oherwydd canlyniad 1999. Er y daethai’n drydydd, daeth y Blaid o fewn llai na mil o bleidleisiau i gipio’r sedd, gan ennill bron i saith mil o bleidleisiau. Enillodd Alun Pugh i Lafur gyda dim ond 31% o’r bleidlais, tri y cant yn uwch na chyfanswm y Ceidwadwyr.

Cafodd Plaid Cymru etholiad siomedig arall yma yn 2003 – fel bron ymhobman yng Nghymru; disgynnodd ei phleidlais 6%. Llwyddodd Llafur a’r Ceidwadwyr gynyddu eu canran o’r bleidlais, ond Llafur orchfygodd o 436 o bleidleisiau. Cafodd tua 200 o bleidleisiau yn llai nag yn 2003, gyda’r Ceidwadwyr yn cael tua 200 o bleidleisiau yn fwy. Nid da lle gellir gwell.

Dechreuodd y rhod droi yn 2005 pan ddaeth y Ceidwadwyr yn ôl i wleidyddiaeth Cymru go iawn. Dyma un o dair sedd y gwnaethant eu hennill y flwyddyn honno, ond gyda’r mwyafrif isaf. Er gwaethaf popeth, mwyafrif o 133 o bleidleisiau yn unig lwyddodd David Jones ei sicrhau, ar ogwydd o 1.8%. Ni newidiodd pleidlais y naill blaid yn aruthrol. Llwyddodd y Democratiaid Rhyddfrydol gipio’r trydydd safle, wrth i’r Blaid barhau i ddirywio.

Isod ceir y newid yn nifer pleidleisiau’r pleidiau yma ers 1997, ynghyd â’r newid yn y ganran o’r bleidlais mewn cromfachau:

Ceidwadwyr -161 (+3.7%)
Dems Rhydd -428 (+0.5%)
Plaid Cymru -1,546 (-2.6%)
Llafur -2,142 (-1.2%)

Mater syml o bwy sydd wedi colli’r mwyaf o bleidleisiau ydyw felly. I mi, yr ystadegyn mwyaf syfrdanol ydi pleidlais Plaid Cymru, o ystyried ei bod wedi dechrau o sail weddol isel, mae colli 1,546 o bleidleisiau yn aruthrol, mae’n cyfateb i ddirywiad o 29%.

Dwi’n ystyried erbyn heddiw bod cyfnod modern unrhyw un o seddau Cymru yn dechrau gydag etholiadau 2007. Yn yr etholiad hwnnw, llwyddodd y Ceidwadwyr gipio ambell sedd ledled Cymru, a ‘doedd hi fawr o syndod bod Gorllewin Clwyd yn eu mysg. Y syndod mwyaf oedd ei bod wedi bod yn goch am gyhyd!

Y Ceidwadwyr ddaru ‘ennill’ y sedd hon hefyd, gan gipio tua 1,700 o bleidleisiau yn fwy na’r tro cynt. I fod yn deg ag Alun Pugh, a wnaeth yn dda i gadw’r sedd am wyth mlynedd mewn difrif, dim ond 400 o bleidleisiau gollodd yntau, ond fe ddisgynnodd y bleidlais Lafur 7%. Y flwyddyn honno hefyd tarodd Plaid Cymru yn ei hôl, gan ddod llai na chant a hanner o bleidleisiau y tu ôl i Lafur a sicrhau mai ras deirffordd fydd hi yn 2011 eto. Gyda 6.5%, roedd y Rhyddfrydwyr yn ffodus cadw eu hernes.

Rŵan, ‘does gen i ddim ffigurau parod am etholaeth Orllewin Clwyd ar lefel y Cyngor, a byddai’n cymryd cryn ymchwil i wneud hynny’n gall, ond mi enillodd y Ceidwadwyr tua theirgwaith yn fwy o bleidleisiau na Llafur yma yn 2008. Yn amlwg, roedd Llafur ar drai a’r Ceidwadwyr (a gafodd tua thraean) yn cadw eu tir yn fwy na dim.

Cymerodd pethau dro diddorol y llynedd. Dyma’r canlyniad:

Ceidwadwyr 31%
Plaid Cymru 22%
UKIP 14%
Llafur 12%

Buddugoliaeth dda i’r Ceidwadwyr, a byddai Plaid Cymru hefyd yn fodlon iawn ar y ffaith iddi ddod yn ail cyfforddus a pharchus iawn. Ni all Llafur ddianc o’r ffaith bod 12% yn ganlyniad sydd, i bob pwrpas, yn ildio’r sedd i’r gorlan las eleni – roedd pedwerydd mewn sedd a ddaliai yn San Steffan gwta bedair blynedd yn ôl yn echrydus o ganlyniad.

Amgyffreda rhywun mai’r Blaid a’r Ceidwadwyr allai’n wir frwydro am y sedd yn Etholiadau Cynulliad y flwyddyn nesaf, ond beth am eleni? Dyma’r math o sedd y byddai rhywun yn disgwyl i bobl a bleidleisiodd i UKIP y llynedd drosi eu pleidlais i’r Ceidwadwyr y tro hwn, ond gyda UKIP yn sefyll yma eleni dydi hynny ddim o reidrwydd yn wir.

Mae UKIP yn rhywfaint o ‘unknown quanitity’ eleni. Gwyddys ei bod wedi gwneud yn rhagorol y llynedd, ond mae’n anodd gwybod i ba raddau y bydd yn amharu ar yr etholiad hwn. Mewn sedd fel hon, tuedda rhywun i feddwl bod pleidleisiau iddi. Cafodd bum cant y tro diwethaf, a gall gyrraedd y mil, ond dydw i ddim yn gwybod pe mor debygol ydi hynny, yn enwedig yn erbyn aelod fel David Jones, sy’n rhywun y byddai dyn yn amgyffred y byddai’n ddigon bodlon yn rhengoedd UKIP. Canfyddiad ydi hynny, wrth gwrs, yn hytrach na dealltwriaeth fanwl o feddwl y dyn!

Mae’n anodd hefyd rhagweld beth fydd yn digwydd i bleidleisiau Plaid Cymru a’r Democratiaid Rhyddfrydol. Yn gryno, gwnaeth Plaid Cymru yn dda yma yn 2007 a 2009, a ddaru’r Dems Rhydd ddim - mae pob rhesymeg yn awgrymu y bydd y Blaid yn adhawlio’r trydydd safle o leiaf, a mentraf ddweud dyna fydd yn digwydd.

Mae rhai pobl yn dweud y gallai Plaid Cymru guro Llafur yma eleni. Fe fyddai hynny’n gamp, ond mae demograffeg yr etholaeth yn awgrymu y bydd hi’n anoddach i Blaid Cymru ddenu pleidleisiau wrth Lafur yma na mewn ardaloedd megis y Cymoedd. O ystyried hefyd bod 25% rhwng y ddwy blaid yn 2005, wel, rydyn ni’n annhebygol o weld gogwydd o 12.5% rhyngddynt! Hefyd, tybia rhywun fod pleidlais naturiol y Blaid mewn sedd fel hon (fel efallai ym Môn neu Geredigion) yn fwy ceidwadol ei naws na sawl lle arall – efallai mai’r Ceidwadwyr, ac efallai’r Rhyddfrydwyr, y dylai eu targedu, nid Llafur.

Ta waeth, mae Plaid Cymru wedi gwneud yn dda yn ddiweddar, a dydi cyrraedd 15% neu fymryn yn fwy yn sicr ddim y tu hwnt i obaith. Ar lefel San Steffan, ‘does dim peryg iddi ennill, fodd bynnag.

Mae’n debyg iawn bod y sedd ei hun y tu hwnt i Lafur, fodd bynnag. Yn fy marn i, ni fydd Llafur yn ennill sedd oddi ar blaid arall yng Nghymru eleni, ac mae Gorllewin Clwyd yn dawel ond yn sicr dychwelyd at ei gwreiddiau Ceidwadol. Oni fo’r niferoedd sy’n pleidleisio yn sylweddol uwch, mae’n anodd iawn gen i weld Llafur yn ennill mwy na 13,000 o bleidleisiau. O ystyried etholiadau’r Cynulliad ac Ewrop, teimlaf fod 9,000 yn isafswm teg.

O ran y Ceidwadwyr, anodd gen i eu gweld yn peidio ag ennill o leiaf 13,500 o bleidleisiau yma o dan unrhyw amgylchiadau. Yn wir, disgwyliaf iddynt gael tua 40% o’r bleidlais. Gyda nifer ychydig yn uwch yn pleidleisio byddai hynny tua phymtheg mil o bleidleisiau. Er bod y sedd yn naturiol Geidwadol i raddau helaeth, nid yw’r Ceidwadwyr yr un mor boblogaidd â Llafur ym 1997, felly gallai 15,000 fod yn uchafswm realistig yn yr achos hwn.

Proffwydoliaeth: Byddai’n ganlyniad gwael i’r Ceidwadwyr pe na baent yn trechu Llafur gyda mwyafrif a fydd o leiaf yn bedair mil.

Gweled y goleuni a'r gwin

Mi ges felly’r penwythnos a ddymunwyd bron â bod. Ddywedish yn slei, er nad yn gyhoeddus, na fyddwn yn yfed, ond mae yfed ar y penwythnos yn arfer gen i sy’n anodd iawn, iawn ei dorri – mae’n arfer oes i bob pwrpas. Ces fotel o win nos Wener a hithau’n wyth o’r gloch – bues yn ddigon hallt arnaf fy hun na chawn yfed cyn hynny pe mynnwn yfed. Mynnais ac mi oedd gen i ben digon annifyr drannoeth.

Treuliwyd dydd Sadwrn yn hynod ddiog, nid o ben mawr ond o eisiau, yn bennaf yn gwylio reslo. Ro’n i wrth fy modd efo reslo yn fy arddegau, roedden ni gyd a dweud y gwir, ac yn licio mynd i dŷ Daniel Ffati i wylio ac i chwarae reslo ar y cyfrifiadur – wel, fi a Sion Bryn Eithin beth bynnag. Pan ddealltish i mai ffug oedd y cyfan, wel, dyna diwedd arni i mi i bob pwrpas. Gadawodd dwll yn fy mywyd, o! Y prynhawniau Sadwrn araf a dreuliwn yn nhŷ Nain slawer dydd yn gwylio reslo! Mi aethant.

Ond yn ddiweddar dwi’n dechrau mwynhau eto. Mae ‘na elfen gref o crinj wrth reslo a’r actio ynghlwm wrtho, ond ‘mbach o hwyl ydio wedi’r cyfan. Mae’n rhyfedd hefyd gweld rhai o’r reslwyr ŷm magwyd â hwy ar ddechrau’r ddegawd ddiwethaf yn dal wrthi.

Dim ond dwy fotel o win coch oedd yn y tŷ nos Sadwrn. Mi wnes benderfyniad cydwybodol nad oeddwn am yfed lager na chwerw, ond wn i ddim pam – dim digon ohonynt mi dybiaf. Gwin wyth mlwydd oed oedd y targed, cofiwch – mae’r llall yn 13 eleni ac yn disgwyl am achlysur. Bosib noson etholiad, cawn hwyl a hanner blogio’n fyw ar ddigwyddiad gwleidyddol mawr y flwyddyn gan ollwng gwin dros y carped rhwng bloeddio buddugoliaeth a chrio.

Ew, dydd Sul. Roedd ‘na hanner meddwl arnaf fyd i’r offeren yng nghadeirlan Dewi Sant ond es i ddim wedi’r cwbl, yn ôl fy arfer diog. Lidl ddaru fi fynd i. Mi freuddwydiais neithiwr fy mod ar y ffordd i’r nefoedd, cofiwch, ond na allwn gweit gyrraedd, a digwyddodd rhywbeth rhyfedd rhwng cwsg ac effro pan oleuwyd popeth o’m cwmpas, er bod fy llygaid ar gau, a theimlais yn heddychlon a bodlon a mewn cwmpeini, ond ddim yn ddiogel iawn – roedd hynny’n gyfuniad od. Breuddwyd, wrth gwrs. A minnau’n ddigon nerfus ar ôl cael dòs dydd Sul o raglenni am ysbrydion yng Ngwlad Thai dyna wraidd y peth yn hytrach na phrofiad crefyddol difrifol, mi dybiaf. Er, mai’n braf meddwl weithiau.

Dwyrain Abertawe

Dwyrain Abertawe ydi ffocws heddiw mewn dadansoddiad pur ysgafn. Mi deimlaf ei bod yn un o seddau angof Cymru, yn un nad yw’n cael llawer o sylw. Yn sicr, yng nghyd-destun eleni, mae’n annhebygol o fod mor ddiddorol â’i chwaer-sedd yng ngorllewin y ddinas. Mae rhywun hefyd yn dueddol o anghofio bod Dwyrain Abertawe yn gadarnle i’r Blaid Lafur. Rhwng 1983 a 1992, ar gyfartaledd cafodd Llafur 63% o’r bleidlais yma.

Dechreuwn y stori o 1997 ymlaen, a dechreuwn y tro hwn gyda’r deiliaid presennol, sef Llafur. Efallai y caiff rhai ohonoch syndod o’ch atgofio y flwyddyn honno cipiodd Llafur dros dri chwarter y bleidlais yma – roedd y mwyafrif yn 66%. Mae hynny’n fwy na llawer o seddau cymoedd De Cymru.

Collodd Llafur nid llai na 9,539 o bleidleisiau dim ond rhwng ’97 a ’01. Serch hynny, roedd mwyafrif Llafur o hyd yn 54%, sy’n anferthol.

Gwanychodd y blaid ragor erbyn 2005. Cafodd Siân James ymhell dros hanner y bleidlais, ond o gymharu â 1997 erbyn y flwyddyn honno roedd y ganran a gafodd Llafur 17.9% yn is. Yn amlwg, mae rhywun arall wedi cael budd o hynny, ond pwy?

Ai’r Ceidwadwyr? Wedi’r cyfan, cawsant tua wyth mil o bleidleisiau drwy gydol yr wythdegau a dechrau’r nawdegau. Cafwyd tri etholiad ers hynny, ac ar gyfartaledd mae’r Ceidwadwyr wedi llwyddo ennill 3,237 o bleidleisiau ym mhob un, sef llai na hanner eu hen arfer. Hyd yn oed ein dyddiau ni, mae’n hawdd anghofio yn union faint y mae’r Ceidwadwyr wedi dirywio yng Nghymru, yn enwedig mewn seddau tebyg i Ddwyrain Abertawe – o bosibl oherwydd dirywiad y creadur hwnnw a elwid y Ceidwadwr dosbarth gweithiol. Ni all rhywun ragweld y byddant yn adennill y gefnogaeth a gawsant eleni mewn seddau fel hon.

A lefel San Steffan mae hon yn sedd wan i Blaid Cymru. 2001 oedd y flwyddyn gyntaf erioed iddi gadw ei hernes, a daeth yn ail y flwyddyn honno – gorlif o lwyddiannau ’99 tybia rhywun. Disgynnodd yn ôl i’r pedwerydd safle y tro nesaf.

Y Democratiaid Rhyddfrydol sydd â’r momentwm yn ardal Abertawe – dwi wedi darogan eisoes fy mod i’n disgwyl iddynt ennill sedd y gorllewin. Ond maen nhw wedi cryfhau yn y sedd hon hefyd. O ddod yn drydydd yn ’97 a ’01, sicrhaodd y Dems Rhydd ail safle cadarn iawn, iawn erbyn 2005, gan ennill mwy o bleidleisiau na’r Ceidwadwyr a Phlaid Cymru gyda’i gilydd. Roedd y 6,208 o bleidleisiau a gafodd y mwyaf y cafodd yr ail blaid ar lefel San Steffan ers y Ceidwadwyr ym 1992.

Dyma felly, er diddordeb, y newid yn nifer pleidleisiau’r pleidiau ers 1997:

Llafur -11,694
Dems Rhydd +2,768
Plaid Cymru +821
Ceidwadwyr -478

O’r ffigurau hynny ‘does ‘na ddim dwywaith mai’r Democratiaid Rhyddfrydol sy’n manteisio ar gwymp y blaid Lafur yma – er i raddau gwan iawn.

Yn 2007, roedd hon yn sedd lle gwelwyd gogwydd at y blaid Lafur, credwch ai peidio. Cafodd fwyafrif o 24% dros y Democratiaid Rhyddfrydol. Dydi Llafur heb gael llai na 41% o’r bleidlais yma erioed ar lefel y Cynulliad. Dim ond 35% o etholwyr Dwyrain Abertawe bleidleisiodd yn 2007, cofiwch, sy’n awgrymu bod hon yn un o’r seddau hynny y mae’n well gan Lafurwyr, ar y cyfan, aros adref na phleidleisio dros yr un blaid arall.

Mae’r ffaith bod y sedd mor ddiogel i Lafur ar lefel y Cynulliad yn awgrym cryf y bydd yn parhau felly mewn etholiad Prydeinig. Yn sicr, mae etholiadau cyngor 2008 yn awgrymu hynny hefyd. Dim ond 26 o seddau sydd yn yr etholaeth, ond mae gan Lafur o hyd 17 o’r rheini, sef dros hanner ei chynghorwyr yn y sir gyfan. Gwyddom oll ddirywiad Llafur yn y sir ar lefel y cyngor, ond yn y rhan hon o’r etholaeth mae hi’n dal ei thir yn gymharol.

Os edrychwch ar ganlyniadau’r etholiad hwnnw yn yr etholaeth, gwelwch fod Llafur wedi ennill yn gymharol hawdd, a hi oedd yr unig blaid i gystadlu pob un sedd. Gwnaeth y Ceidwadwyr yn aruthrol o wael mewn sawl ward (er nad oes fawr o obaith iddynt yma beth bynnag), a llwyddodd Plaid Cymru ond sefyll pedwar ymgeisydd. Er, lle safodd y BNP, gwnaeth yn gymharol dda. Dydi hi ddim y tu hwnt i’r dychymyg meddwl bod cefnogaeth iddi mewn sedd fel hon.

Un set arall o ganlyniadau sydd, sef rhai Ewrop. Dyma’r canlyniad:

Llafur 4,004 (29%)
Plaid Cymru 1,905 (14%)
UKIP 1,821 (13%)
Dem Rhydd 1,642 (12%)
Ceidwadwyr 1,577 (11%)

Er i Lafur ennill yn hawdd yma, byddai Plaid Cymru wedi bod yn fodlon dod yn ail, a’r Democratiaid Rhyddfrydol yn siomedig i ddod yn bedwerydd. Mawr dybiaf hefyd y byddai’r Ceidwadwyr yn anfodlon iddynt ddod yn bumed, a hynny y tu ôl i UKIP.

Eleni, felly. Mae’r BNP yn sefyll yma, a synnwn i ddim petai’n cyrraedd mil o bleidleisiau, yn bennaf ar draul Llafur. Bydd llawer yn dibynnu ar y niferoedd sy’n pleidleisio – 52% wnaeth yn y ddau etholiad blaenorol, gall yn hawdd lai na hanner wneud eleni. Llafurwyr fyddai’r rhai a fydd yn aros adref. Dyma’r math o sedd y bydd hi bron yn amhosibl i Lafur gynyddu ei phleidlais ynddi – ‘sdim math o gymhelliant i bleidleisio mewn sedd â mwyafrif mor fawr, lle nad oes bygythiad o unrhyw du, dros lywodraeth amhoblogaidd.

Pwy fydd yn elwa? Mi all y Ceidwadwyr wneud yn weddol, daeth Plaid yn ail y llynedd, a gall llwyddiannau’r Democratiaid Rhyddfrydol yn y gorllewin orlifo i’r sedd hon. Teimlaf mai Llafur, Dem Rhydd, Ceidwadwyr a Phlaid fydd y drefn eto’r tro hwn, gyda’r tair yn elwa’n ddigon cyfartal o unrhyw ddirywiad ym mhleidlais Llafur, er dwi o hyd yn disgwyl i Lafur ennill tua hanner y bleidlais yma.

Proffwydoliaeth: Mwyafrif rhwng 7,000 a 9,000 i Lafur.

Alun a Glannau Dyfrdwy

I nifer o ddarllenwyr y dadansoddiadau hyn, mae’n deg dweud dwi’n meddwl y bydd Alun a Glannau Dyfrdwy yn un o’r etholaethau mwy dirgel, ac, i raddau, leiaf diddorol. Gadewch i mi lenwi’r bylchau i chi. Mae’r etholaeth yn cynnwys lleoedd megis Cei Conna, Shotton, Bwcle a rhan fechan o Gaer. Dyma’r unig un o etholaethau Cymru (ar hyn o bryd) lle na aned mwyafrif y boblogaeth yng Nghymru (44%). Serch hynny, mae 11% o’r boblogaeth yn medru Cymraeg, ac nid dyna’r ffigur isaf yn y wlad.

I raddau helaeth, mae’n deg dweud bod yr etholaeth y lleiaf Cymreig ei naws o holl etholaethau’r genedl. Pleidleisiodd yr ardal yn drwm yn erbyn datganoli yn ’97, ac yn Ystadegau Ysgolion 2009, dim ond 17.5% o ddisgyblion yr etholaeth nododd eu hunain yn ‘Gymry’, y ffigur isaf yng Nghymru, a 25.5% fel ‘Saeson’ (yr uchaf yng Nghymru).

Felly dyna’r cyd-destun. ‘Does pwrpas sôn am Blaid Cymru yma, wrth gwrs, dydi hi byth wedi cadw ei hernes yma yn San Steffan – daeth yn bumed ym 1997 – mae’n un o lond dwrn o etholaethau sy’n gwbl anobeithiol iddi, am byth bythoedd, Amen.

Digon anobeithiol ydi’r Democratiaid Rhyddfrydol yma hefyd. Dim ond 17% cawsant yma yn 2005 – eu perfformiad gorau erioed – ond mae’n anodd eu gweld yn rhagori ar hynny mewn sedd lle nad y blaid yw prif elynion y deiliaid. Serch hynny, mae ganddynt gynrychioliaeth gref ar y cyngor, ond dwi ddim yn meddu ar wybodaeth barod am ba etholaethau y daw’r cynghorwyr hynny.

Mae ‘na ddwy blaid arall sy’n haeddu sylw yma, fodd bynnag, sef UKIP a’r BNP. Yn etholiadau Ewrop cafodd BNP ond ychydig yn llai o bleidleisiau na Phlaid a’r Dems Rhydd, a chafodd UKIP fwy o bleidleisiau na’r ddwy gyda’i gilydd. Gyda chymaint o debygolrwydd rhwng Alun a Glannau Dyfrdwy a seddau cyffelyb yn Lloegr, dwi’n teimlo’n reiddiol bod cefnogaeth i’r ddwy blaid yn yr ardal hon – o du’r Ceidwadwyr yn bennaf i UKIP, ac o du Llafur i’r BNP. Mae ddwy blaid yn sefyll yma eleni, ac nid hawdd fydd mesur eu heffaith ar yr etholaeth.

Dadansoddwn y ddau brif wrthwynebydd fesul etholiad, ond mae’n anodd i raddau helaeth gyfiawnhau galw’r Ceidwadwyr yn ‘brif’ blaid yma. Dydyn nhw heb ddal y sedd erioed, dwi ddim yn credu. At ddibenion bod yn gryno, dyma fwyafrifau’r Blaid Lafur ar lefel San Steffan ers 1983:

1983: 1,368 (3.1%)
1987: 6,416 (13.6%)
1992: 7,851 (16.2%)
1997: 16,403 (39.1%)
2001: 9,222 (26.0%)
2005: 8,378 (23.6%)

Felly mae Llafur wedi dod o bron â cholli’r sedd yn ’83 – er bod â wnelo hynny lot â’r Democratiaid Cymdeithasol ar eu hanterth – ond cafodd fwyafrif o’r pleidleisiau a fwriwyd ym 1992, 1997 a 2001. Mae’r bleidlais Lafur wedi amrywio o 17,331 (2005) i 25,995 (1997). Mae’r bleidlais Geidwadol wedi amrywio rhwng 8,953 (2005) a 17,355 (1987). Mae’n ddiddorol nodi felly mai perfformiad gwaethaf y ddwy blaid oedd yn yr etholiad diwethaf. Teg dweud bod hyn yn ymwneud rhywfaint â’r ffaith bod nifer o ymgeiswyr gwahanol wedi sefyll yma dros yr ychydig etholiadau diwethaf, a’r niferoedd a bleidleisiodd.

Serch hynny, dyma’r newid yn nifer pleidleisiau’r ddwy blaid ers 1997:

Llafur -8,664 (-33.3%)
Ceidwadwyr -599 (-6.7%)

Er fy mod i wedi ceisio atal rhag dweud ‘traean’ o ran y gostyngiad yn y bleidlais Lafur, wel, ‘sdim math o ddewis y tro hwn! Mae’n sylweddol unwaith eto. Mae’r Ceidwadwyr fwy neu lai wedi segura.

O ran y Cynulliad, nad yw’n eithriadol o berthnasol yma (25% bleidleisiodd yn etholiad 2003) mae’r bleidlais Lafur wedi gostwng o 51% ym 1999 i 39% yn 2007, a’r ffigurau cyfatebol ar gyfer y Ceidwadwyr yw 18% a 23%. Er gwaethaf dirywiad Llafur, mae’n ymddangos o hyd fel sedd gyfforddus iddi ar y lefel honno.

Ond daeth teyrnasiad Llafur i derfyn disymwth yma yn 2009. Cafodd y Ceidwadwyr 715 o bleidleisiau yn fwy yma na Llafur, sef bwlch o 5%. I fod yn deg roedd y nifer a bleidleisiodd yn isel, ond yn sedd gadarnaf Llafur y Gogledd, roedd yn gryn newyddion.

Pleidleisiodd 60% y tro diwethaf, a gadewch i ni feddwl y bydd 66% yn gwneud eleni. Defnyddiwn hefyd ogwydd uniongyrchol pôl diweddar, sef ComRes/Independent (10-11 Chwefror). Dyma fyddai’r canlyniad:

Llafur 16,800
Ceidwadwyr 12,900
Mwyafrif: 3,900

Mae arolwg barn ddiweddarach gan YouGov yn awgrymu mwyafrif ychydig yn fwy i Lafur.

Ddim yn gwbl annhebygol, nac ydyw? I fod yn onest, dydw i ddim gant y cant y byddai’r bleidlais Lafur yn dal i fyny gystal, ond mi all y Ceidwadwyr yn sicr anelu at y pleidleisiau dychmygol uchod. Fel y nodwyd gennyf mewn dadansoddiadau eraill, fodd bynnag, credaf y bydd elfen o Shy Labour Syndrom ac mewn seddau fel hyn, gall Llafurwyr droi allan i bleidleisio er mwyn atal y Ceidwadwyr, er gwaethaf eu dadrithio wrth y blaid.

Ffactorau damcaniaethol, yn hytrach na ffeithiol, ydi’r rheini, wrth gwrs.

Mae’r sôn distaw y gallai’r Ceidwadwyr ennill yma eleni yn annhebygol o gael ei wireddu, ond eto mae’n gwbl gredadwy y caiff Llafur ei nifer isaf o bleidleisiau yma erioed. Hyd yn oed petai Llafur yn agosáu at y 15,000, teimla rhywun y byddai’r sedd o hyd fymryn y tu allan i afael y Ceidwadwyr. Rŵan, petai’r Ceidwadwyr yn gyson ennill dros 40% yn y polau, a Llafur ymhellach o dan 30%, byddwn i ddim mor sicr fy marn.

Awgrymir yn helaeth mai hwn fydd etholiad y pleidiau bychain. Mewn nifer o ardaloedd, yn gyffredinol y Democratiaid Rhyddfrydol fydd y dewis amgen i’r Ceidwadwyr, ac mewn mannau eraill y Blaid fydd y dewis amgen i Lafur. Nid yma. Oherwydd natur yr etholaeth, y BNP fydd dewis amgen sawl Llafurwr, ac UKIP i’r rhai sy’n anfodlon ar y Ceidwadwyr. Y gwir plaen ydi nad oes modd o gwbl i mi ddarogan i ba raddau oni lwyr ddyfalaf. Ym mêr fy esgyrn, synnwn i ddim petai’r ddwy yn ennill oddeutu’r mil, os nad mil a hanner, o bleidleisiau. Effaith, mi gânt, ond nid digon i amharu gormod.

Serch hynny, mentraf ddweud y byddai’r Ceidwadwyr yn fwy hyderus yma heb UKIP, a Llafur yn llai petrus heb y BNP.

Proffwydoliaeth: O ddwys ystyried, bydd gan Lafur fwyafrif o 3,000 – 4,000 yma pan ddaw noson y cyfrif.

Mân straen

Ryhyrydwyf i a straen yn gyfeillion rhyfedd. Fel rheol, mae rhywbeth a ddylai achosi straen mawr ar rywun call yn dueddol o’m hesgeuluso, tra bod mân bethau yn gwneud i mi golli fy mhwyll yn llwyr. Byddai’n well gen i fod fel arall, dyna’r ffordd gall i fod, yn de. Yr enghraifft orau y gallaf ei rhoi ydi pan fydd rhywun yn marw neu’n sâl, fi ydi’r un sydd fel arfer yn cadw’i ben, i’r fath raddau prin fod y peth yn effeithio arnaf o gwbl. Ar y llaw arall, es yn ddig hyd blinder ychydig wythnosau’n ôl am na allwn ganfod yr agorwr tuniau i agor tun o ffa Ffrengig (sef ‘kidney beans’ ac nid ‘French beans’ yn yr achos hwn – yr un peth ydynt yn Gymraeg sy’n un rheswm o leiaf i ddod â therfyn i’n hiaith).

Achos arall o straen enfawr i mi ydi bod yng nghwmni rhywun nad ydwyf yn mwynhau eu cwmni, ac mi wn y prif symptom. Fydd yr ardal fach dan fy llygaid yn teimlo’n eithriadol o drwm – fel petawn heb gysgu am ddiwrnod neu ddau. Wn i ddim ai arwydd cyffredin o blith pobl ydyw, ond yn sicr ynof i mae’n dynodi amhleser mawr, ac, i raddau helaeth, straen.

Ar y cyfan, dwi’n mwynhau cwmni Dad, ond mae cwmni Dad ac yntau’n unig am wythnos yn gwneuthur pwysau is-lygeidiog i raddau nas teimlwyd gynt. Daeth i aros ataf yr wythnos diwethaf ac yma mae o hyd, ac am ba hyd dwi ddim yn siŵr.

Fel unrhyw blentyn o ba oedran bynnag, nid ‘mwynhau’ ydi’r gair cywir i ddisgrifio presenoldeb rhieni. Dwi’n gobeithio nad ydw i’n ymddangos yn oeraidd yn hyn o beth, dwi’n caru fy rhieni cymaint â’r llwdwn nesaf, ond bydd cyfnod estynedig o gwmpas y naill na’r llall, neu’r ddau, yn achosi straen. Dwi ddim isio gadael yr hen goes yn y tŷ ben ei hun, dwisho gadael iddo wylio ei deledu (mae gan Dad chwaethau teledu sy’n gwbl, gwbl gyferbyniol i’m rhai i) ac isio iddo fod yn fodlon ei fyd am yr hyd ydyw gyda mi.

Ond y pethau bach, eithafol hynny sy’n chwalu ‘mhen. Pan fydd yn sugno’i ddannedd ar ôl cael bwyd gan wneuthur sŵn fel mosgito. Yn y dafarn neithiwr mi wnaeth hynny drwy’r nos wrth wylio gêm United a Milan. ‘Steddish i yno’n drwm fy llygaid. Mae rhywbeth felly yn rhoi straen arnaf. A phan fy mod yn teimlo felly, y gwir plaen amdani ydi nad ydw i’n berson neis i fod yn ei gwmni.

Er o anwyldeb y dywed Dad “dwi ddim yn meindio” pan ofynnaf beth y gwnawn i de, mae pobl sy’n dweud hynny, yn lle dweud yn sdrêt, yn fy ngwylltio i. Dwi’n hoff o bobl benderfynol, sy’n dweud eu dweud a ddim yn mwmian eu geiriau. Nid seicic mohonof. Dywed dy farn; gadewi i mi ymateb.

Pan siaradodd â Mam, echnos mi gredaf, a jocian iddi yrru mwy o drôns ato gan ei fod yn aros tan y ‘Dolig, ar fy marw nid a ddes agosach at strôc yn fy myw. Peidiwch jocian ‘Nhad, feddyliais, dydi’r peth ddim yn dda i’m hiechyd. Gŵyr pob un ohonoch, boed chwithau eich hun yn dad neu’n ddim, nad ydi plant yn mwynhau jôcs rhiant waeth beth fo’r sefyllfa.

Y broblem efo fi ydi nad person teuluol mohonof. Er cymaint yr wyf yn caru pob un wan jac ohonynt, dwi’n ffendio cael teulu o’m cwmpas yn llethol. Hunanol ar fy rhan i, mae’n siŵr, dywedyd y cysylltaf pan fo’r tymer arnaf, ond mae’n wir i raddau helaeth; petai dewis, mi ddewiswn fywyd meudwy dros fod yn ŵr priod â phlant. Mynach fyddai’r trywydd delfrydol i mi ei ddilyn oni chrwydrai fy nwylo cymaint.

Felly ar ôl sgwrs ffôn gyda Mam, penderfynwyd anfon Dad adref ddydd Iau - noson arall o oroesi ar fy rhan i felly, a mynd i’r gwely’n fuan yn hytrach na gwylio ailddarllediad a welwyd droeon o Top Gear ar Dave. Y penwythnos hwn, bydd pethau’n syml. Dwi am stocio fyny ddydd Gwener, cloi’r drws, diffodd y ffôn efallai, a pheidio ag atgyfodi drachefn tan fora Llun.

Merthyr Tudful a Rhymni

Am flynyddoedd lawer fu sedd Merthyr Tudful a Rhymni yn ddigon anniddorol. Mae’r etholaeth ei hun yn cwmpasu mwy na Merthyr ei hun, ond hefyd rhan ogleddol cyngor Caerffili i’r de. Rŵan, awn ni ddim i fanylion eithriadol am Ferthyr, mae hanes cadernid y Blaid Lafur yma yr un mor amlwg â llawer o dde Cymru, ond ceisiwn ddadansoddi hyd y gallwn.

Reit, rydyn ni am ddechrau ym 1997. Fydd hi fawr o syndod i’r un ohonoch i Lafur ennill yma yn frawychus o hawdd bryd hynny. Cafodd Llafur dros ddeg mil ar hugain o bleidleisiau, a oedd dros dri chwarter y bleidlais – yn wir, dros hanner yr etholwyr! Hyd yn oed mewn cadernid, mae’r fath ffigurau’n drawiadol. Roedd hanes y tair plaid arall yn anniddorol tu hwnt; yn eu trefn daeth y Dems Rhydd, y Ceidwadwyr a Phlaid Cymru – i gyd yn ennill rhwng 2,300 a 3,000 o bleidleisiau. Roedd mwyafrif Llafur felly’n agos at y nifer o bleidleisiau a enillodd.

Ddwy flynedd yn ddiweddarach cafodd Plaid Cymru etholiad rhagorol yn etholiadau cyntaf y Cynulliad Cenedlaethol. Er i’r Blaid ennill 27% o’r bleidlais yma'r flwyddyn honno, roedd hon yn sedd y bu i Lafur ei hennill yn hawdd. Roedd y mwyafrif dros bedair mil o bleidleisiau, bron i 17%.

Roedd y nifer a bleidleisiodd yn 2001 yn sylweddol is na ’97 – bron i ddeuddeg y cant yn llai. Sicrhaodd Plaid Cymru ogwydd parchus iawn ati, sef 11.8% - sy’n fwy na’r gogwydd a gafwyd yn Llanelli – ond ‘doedd hynny hanner digon, roedd mwyafrif Llafur o hyd dros deirgwaith yn fwy na phleidlais Plaid Cymru.

Serch hynny, disgynnodd pleidlais y Blaid Lafur dros ddeng mil o bleidleisiau.

Erbyn 2003 roedd gan Lafur eto dros 60% o’r bleidlais yn y Cynulliad. Ac, yn wir, llwyddodd gael dros 60% eto yn 2005. Serch hynny, roedd y newid ym mhleidlais y Blaid Lafur rhwng y blynyddoedd hynny yn anhygoel – cafodd 39.6% o bleidleisiau yn llai yn 2005 nag ym 1997. Mae hynny’n waeth na’r rhan fwyaf o Gymru.

Y Democratiaid Rhyddfrydol ddaeth yn ail yn 2005, fymryn llai na 14,000 y tu ôl i Lafur.

Felly, fel y gwelwch, hanes anniddorol hynod sydd i Ferthyr. Hanes o un blaid yn maeddu’r lleill.

Awn rŵan i 2007. Daeth y Democratiaid Rhyddfrydol yn ail eto'r flwyddyn honno, y Blaid yn bumed a’r Ceidwadwyr yn seithfed. Mae’n sedd y mae Plaid Cymru yn benodol wedi llwyr golli unrhyw fomentwm yr oedd ganddi. Cafodd ymgeiswyr annibynnol, ar sawl ffurf, bron 31% o’r bleidlais, fodd bynnag, a chwalodd pleidlais y Blaid Lafur i 37%. Rhaniad y gwrthwynebwyr gadwodd Merthyr yn goch y flwyddyn honno. Mae hynny’n beth mawr i’w ddweud.

Mae deugain o gynghorwyr yn yr etholaeth – 33 ym Merthyr a 7 o gyngor Caerffili. Yn 2008, collodd Llafur reolaeth ar y ddau gyngor, ond roedd nifer y seddau yn yr etholaeth fel a ganlyn:

Llafur 16
Annibynnol 16
Dems Rhydd 4
Annibynwyr Merthyr 3
Eraill 1

Fel arfer mi ddywedwn na allwn drosi hynny i etholiad cyffredinol, ond mi brofodd etholiad 2007 y gellid gwneud hynny i raddau ym Merthyr a Rhymni. I ba raddau? Mae hynny’n ddirgelwch, ond yn sicr cafodd effaith sylweddol ar fwyafrif Huw Lewis y tro diwethaf.

Dyma yn gyflym y canrannau yn Etholiad Ewrop 2009 i bob plaid gafodd dros 10% o’r bleidlais:

Llafur 34%
Plaid Cymru 15%
UKIP 12%
Dem Rhydd 11%

Mae’n rhyfedd gweld plaid adain dde fel UKIP yn gwneud cystal yma, ond pleidlais wrth-Ewropeaidd, wrth-Lafur oedd hynny yn hytrach dwi’n credu. Bydd yn destun siom i’r Democratiaid Rhyddfrydol iddynt wneud yn waeth na Phlaid Cymru yma, ond gan ddweud hynny prin fyddai’r Blaid wedi dathlu’r canlyniad. Roedd Merthyr yn un o ganlyniadau gorau Llafur ledled Cymru. Mae’n arwydd clir nad ydi’r bleidlais yma am ostwng is y traean, pa etholiad bynnag sydd o dan y chwyddwydr.

Daw hynny â ni at eleni. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae’r dadrithio gyda Llafur ym Merthyr bron yn waeth na’r unman arall – a dydi Dai Harvard ddim yn aelod hynod boblogaidd, chwaith. Petai rhywbeth tebyg i Lais y Bobl ym Mlaenau Gwent yn ceisio bwrw gwreiddiau yma byddai ganddynt obaith. Ond mae unrhyw farn annibynnol yma’n eithriadol o ranedig (yn wahanol i’r sedd gyfagos). Achubiaeth Llafur yma yw ymraniad ei gelynion.

Mae’r Democratiaid Rhyddfrydol wedi bwrw gwreiddiau ac mi ddylent, yn ôl pob tebyg, gynyddu eu pleidlais yma. Llafurwyr dadrithiedig ydi’r farchnad fawr – ond tybed a fyddai’n well ganddynt fenthyg pleidlais i Lafur y tro hwn i geisio atal llywodraeth Geidwadol? Dyma’r math o sedd y gallai hynny’n hawdd ddigwydd, ond ym mêr fy esgyrn dwi ddim yn siŵr mai dyna fydd yn digwydd eleni.

Problem Plaid Cymru ydi nad oes ganddi fawr o wreiddiau yma mwyach. Fydd y ffaith bod mab Gwynoro Jones yn sefyll ddim yn gwneud gwahaniaeth mewn difri. Gan ddweud hynny, y Blaid ddylai, yn ddamcaniaethol, fod yn y sefyllfa orau i ddenu Llafurwyr dadrithiedig.

O ran nodau, yn gyflym, nid oes angen rhai ar Lafur. Gallai foddi Merthyr a byddai dal yn ennill yma eleni. Dylai’r Democratiaid Rhyddfrydol yn sicr geisio cyrraedd yr 20% - o wneud hynny mae lle iddynt fwrw rhagor o wreiddiau yn y dyfodol. Ar y llaw arall, bydd Plaid Cymru’n ceisio dod yn ail yma. Gall wneud, ond deallaf ei bod yn ddigon anhrefnus yma ar y cyfan, a dydi hynny ddim yn argoeli’n dda.

Y broblem sy gen i wrth geisio darogan yma ydi’r niferoedd sy’n pleidleisio. Y tro diwethaf, roedd hi’n 55% - un o’r canrannau isaf yng Nghymru – ac yn 39% yn 2007. Tueddaf i feddwl y gall Merthyr fod, o bosibl, yr unig sedd yng Nghymru lle y bydd llai na hanner yr etholwyr yn bwrw pleidlais. Cawn weld, dydw i ddim am weld hynny’n unman, cofiwch.

O weld maint y dirywiad Llafur, mae’n anodd ei gweld yn gwneud yn well y tro hwn. Gall y nifer sy’n pleidleisio drosti agosáu at y 15,000-16,000 y tro hwn. Dyweder mai hanner yr etholwyr sy’n pleidleisio, a bod Llafur yn cael 16,000 – byddai hynny o hyd yn 59% o’r bleidlais. Dwi’n disgwyl i Lafur ddirywio unrhyw beth rhwng wyth a deg y cant yma. O ystyried y dirywiad isaf o’r rheini, byddai gan Lafur 52% o’r bleidlais, sy’n agosach at 14,000 o bleidleisiau.

Er gwaethaf popeth, dwi ddim yn meddwl y gwnaiff cynddrwg â hynny, ond unwaith eto, byddwn i ddim yn synnu o gwbl. Mae’r cymysgedd a fyddai’n arwain at hynny yn berffaith yma.

Gyda’r dirywiad hwnnw (a diffyg ambell blaid fechan) disgwyliwn weld y Democratiaid Rhyddfrydol yn esgyn tua 6% a Phlaid Cymru efallai 4%. O dan y fath amodau, fel hyn y byddai:

Llafur 14,100
Dems Rhydd 5,500
Plaid Cymru 3,800

Wn i ddim amdanoch chi, ond mae hynny’n ymddangos i mi yn gwbl bosibl. Dyma ardal hanesyddol wleidyddol sy’n ymwrthod â gwleidyddiaeth. Mae’n ffodus tu hwnt i’r Blaid Lafur bod hynny’n cynnwys pleidiau eraill hefyd.

Proffwydoliaeth: Mwyafrif tua 7,000 – 9,000 i Lafur.

Gogledd a Chanol Caerdydd

Nid bod yn ddiog, gobeithio, ydw i wrth roi’r ddwy sedd sy’n weddill yng Nghaerdydd at ei gilydd mewn un dadansoddiad. Mae’r canlyniad yn y ddwy yn gwbl, gwbl sicr - yn wahanol i ddwy sedd arall y ddinas - gydag un yn sicr o newid dwylo a’r llall gadw ei lliw.

Dechreuwn gyda Chanol Caerdydd. Mae hon yn sedd y mae tair plaid wedi’i chynrychioli dros gyfnod fy mywyd. Roedd yn Geidwadol rhwng 83 a 92, yn Llafur wedyn tan 2005 a bellach mae’n Rhyddfrydol. Nodir isod nifer uchaf, ac isaf, pleidleisiau’r tair plaid hynny rhwng 1983 a 2005 a’r flwyddyn.

Ceidwadwyr: 16,090 (1983); 3,339 (2005)
Llafur: 18,464 (1997); 9,387 (1983)
Dems Rhydd: 17,991 (2005); 9,170 (1992)

Yn gyntaf awn ar ôl y Ceidwadwyr – fel y gwelwch mae pleidlais y Ceidwadwyr wedi chwalu yn gwbl ddi-droi’n ôl yma. Mae’n anodd, i raddau, ddeall sut y bu i’r Ceidwadwyr ennill yma yn y lle cyntaf, ond roedd canlyniad 2005 bron bum gwaith yn waeth na hynny gafwyd ar ddechrau’r wythdegau. ‘Does gan y Ceidwadwyr gyfle yma bellach. Mae’n destun o maint eu dirywiad hwy yng Nghymru, er gwnaethaf eu llwyddiannau cymharol diweddar.

Beth am Lafur? Wel, mae Llafur i’w gweld i fyny ac i lawr yn y sedd. Mae pleidlais uchel iawn ganddi yma o bosibl, ond mi all wneud yn weddol ddrwg hefyd. Ond mae pleidlais naturiol gref i Lafur yma, ac efallai bod y bleidlais Geidwadol yn fwy ‘meddal’ yn y bôn. Tuedda rhywun i feddwl pe bai’r Ceidwadwyr yn gwneud yn dda yma, nid Llafur fyddai’n dioddef. Er gwnaethaf natur gyffredinol yr etholaeth, mae ‘na rannau ohoni’n ddigon ffyniannus.

Mae’r Democratiaid Rhyddfrydol wedi gwneud yn dda yma, drwy ganolbwyntio nid yn unig ar fyfyrwyr ond hefyd pobl leol. Enillwyd y sedd yn 2005 oherwydd blynyddoedd o waith caled ar eu rhan. Dyma i raddau hefyd hanes y sedd yn y Cynulliad – mae gafael y Rhyddfrydwyr arni yn eithriadol gadarn, gan ennill dros hanner y bleidlais yma ddwywaith.

Mae’n anodd darogan sut y bydd brwydr rhwng Llafur a’r Democratiaid Rhyddfrydol yn mynd rhagddi. Tasem mewn blwyddyn lle mai’r Ceidwadwyr sy’n llywodraethu, byddwn i ddim yn rhoi’r sedd hon y tu hwnt i Lafur, gadewch i mi fod yn hollol onest. Yn wir, dwi ddim yn amau bod hon yn un sedd y bydd Llafur ei hadennill yn y dyfodol.

Mae’n gwbl amlwg mai’r prif ogwydd yma dros y blynyddoedd fu o’r Ceidwadwyr i’r Democratiaid Rhyddfrydol. Yn y sedd hon, yn yr hinsawdd wleidyddol sydd ohoni, mae cynnydd ym mhleidlais y Ceidwadwyr yn debycach o effeithio ar y Rhyddfrydwyr na Llafur.

Serch hynny, mae gan y Rhyddfrydwyr fantais fawr – bydd Llafur yn cadw ei llygaid ar Orllewin a De Caerdydd, a’r Ceidwadwyr ar y Gogledd. Synnwn i ar y diawl petai ymgyrch o unrhyw bwys gan unrhyw un yma ond am y Democratiaid Rhyddfrydol.

O ennill etholiadau cyngor 2008 yn hawdd, a hefyd etholiadau Ewrop yn 2009 (yr unig sedd yng Nghymru iddynt lwyddo gwneud hynny), anodd yw gweld heibio Jenny Willott y tro hwn.

Proffwydoliaeth: Mwyafrif o tua 6,000 i’r Democratiaid Rhyddfrydol


Petai gogledd y ddinas yn Lloegr, byddai yn hawdd yn ardal Geidwadol bron yn ddieithriad - hyd yn oed, o bosibl, ym 1997. Dim ond dau Llafurwr sydd wedi dal y sedd, sef Ted Rowlands rhwng 1966 a 1970, a Julie Morgan ers 1997. I bob pwrpas, yr unig dro mae Llafur yn ennill yng Ngogledd Caerdydd ydi pan gaiff etholiad rhagorol yng Nghymru.

Cafodd Llafur strîc dda o ganlyniadau yma rhwng 1997 a 2007. Hyd yn oed yn y Cynulliad, dim ond y tro diwethaf, yn 2007, a gollodd i’r Ceidwadwyr. Rhoddodd Jonathan Morgan gweir i Lafur y flwyddyn honno, gan sicrhau gogwydd mawr, dros bymtheg mil o bleidleisiau a hynny gyda thros hanner yr etholwyr yn pleidleisio.

Mwyafrif Julie Morgan yn 2005 oedd 1,146 (2.5%). Mae’r fath fwyafrif yn annhebygol iawn o wrthsefyll y llif Geidwadol, nid yn unig yn genedlaethol ond yn lleol. Yn etholiadau cyngor 2008, enillodd y Ceidwadwyr 13 o seddau, i bump y Rhyddfrydwyr a thri annibynnol. Na, dwi heb fethu dim allan – ‘does ‘na ddim cynghorwyr Llafur yma.

Dwi hefyd yn meddwl fy mod yn gywir yn dweud mai dyma’r sedd y cafodd y Ceidwadwyr eu nifer uchaf o bleidleisiau yn etholiadau Ewrop – roedd dros 8,000 a bron yn ddwbl faint y cafodd Llafur.

Er y gall y Ceidwadwyr ennill pleidleisiau yng Nghanol Caerdydd gan y Rhyddfrydwyr, teimlaf eu bod yn sicr o wneud yma. Mi fydd yn un o’r seddau hynny lle ceir pleidlais wrth-Lafur gref gan bobl a fyddai fel rheol yn pleidleisio i rywun arall. Cafodd y Dems Rhydd 18% o’r bleidlais y tro hwn, a dwi’n llawn disgwyl i hynny ddirywio ynghyd â’r bleidlais Lafur.

‘Does ‘na fawr o amheuaeth am y peth, mi fydd y Ceidwadwyr yn ennill yma yn ddigyfaddawd o galed.

Proffwydoliaeth: Mwyafrif mawr i’r Ceidwadwyr, fwy na thebyg gyda thua hanner y bleidlais.

"Gemau yn erbyn yr Alban..."

“Gemau yn erbyn yr Alban ydi’r rhai mwyaf diflas bob tro,” ddywedais yn y Romilly, “dyna’r gêm fydd rhywun yn edrych ymlaen ato leiaf yn y Chwe Gwlad”. Safais wrth y datganiad.

“Yr Alban, yn y bôn, ydi’r rhai y bydd rhwyun isio colli yn eu herbyn leiaf,” dywedais wedyn, “achos maen nhw’n rybish. O leiaf fod rhywun yn gallu meddwl o golli i’r Eidal “da iawn nhw” a golygu hynny”. Gwir mewn geiriau ydyw, gan gyfleus anghofio’r Saeson a’r Gwyddelod yn y foment. Ond o leiaf nad ydi colli iddynt hwythau’n gywilydd.

Ddeng munud cyn diwedd y gêm, newidiodd fy nhôn i “Dydi hi ddim yno,” gan gyfeirio at y fuddugoliaeth.

Saif yr ail ddatganiad. Ond ar ddiwedd y gân, dwi jyst ddim yn gwbod hynny faint am rygbi.

Bro Morgannwg

Rhwng dadansoddi seddau Cymru, dwi wedi bod yn meddwl am isafswm ac uchafswm seddau’r pleidiau oll. Dwi’n meddwl ei bod yn gwbl sicr, er enghraifft, y caiff Plaid Cymru o leiaf 3 sedd, ond dim mwy na saith, a’r Democratiaid Rhyddfrydol rhwng 1 a 5. O ran Llafur, ni chaiff lai na phymtheg, ond dim mwy na 27.

Y Ceidwadwyr sydd dan sylw heddiw. Os cânt flwyddyn ragorol, gallent gipio hyd at 14 o seddau yn fy marn i, ond dwi wedi pennu isafswm o chwe sedd iddynt. Mae Bro Morgannwg yn sedd dwi’n gwbl sicr fy marn yr aiff i’r Ceidwadwyr eleni.

Gan ddweud hynny dydi’r Ceidwadwyr ddim wedi gwneud yn rhagorol ym Mro Morgannwg dros y ddegawd ddiwethaf. Y rheswm am hynny ydi nad ydi’r Ceidwadwyr wedi bod yn boblogaidd am ddegawd. Mae’r sedd yn sî-so rhwng y Ceidwadwyr a Llafur sy’n dibynnu’n helaeth ar y duedd Brydeinig. Mae’r cyferbyniadau yn y sedd yn ddigon amlwg - mae’n cwmpasu ardaloedd llewyrchus fel y Bont-faen a rhai mwy difreintiedig fel y Barri. Yn gwbl naturiol, felly, brwydr glas-coch ydyw.

Ond mi roddaf rywfaint o sylw i’r ddwy blaid arall. Mae llwyddiant Plaid Cymru a’r Democratiaid Rhyddfrydol yn amrywiol iawn. Ar lefel San Steffan, cafodd Plaid Cymru ei huchafbwynt yn 2001, gyda 6.3% o’r bleidlais, a’r Democratiaid Rhyddfrydol yn 2005 gydag 13% o’r bleidlais. Ffigurau digon pathetig. Dydi pethau fawr gwell yn y Cynulliad i’r naill na’r llall – er i Blaid Cymru gael chwarter y bleidlais ym 1999 tua hanner hynny ydi ei hanes ers hynny. Dydi’r Dems Rhydd heb lwyddo heibio’r 12%.

Yn etholiadau Ewrop y llynedd, cafodd y Blaid 13% o’r bleidlais (4ydd), a’r Dems Rhydd 8.2% (5ed). Felly mae’r ddwy yn ddigon anobeithiol, ond rhaid nodi hyn am Blaid Cymru: mae ganddi bocedi o gefnogaeth gref ym Mro Morgannwg. Dim ond 6 o’r 36 o gynghorwyr sydd ganddi ym Mro Morgannwg...

Ceidwadwyr 16
Llafur 11
Plaid Cymru 6
Eraill 3

... ond nifer y pleidleisiau sy’n ddiddorol. Fel y dywedais yn nadansoddiad Islwyn, mae’n anodd trosglwyddo etholiadau mewn wardiau aml-sedd yn union nifer y bobl a bleidleisiodd dros Blaid, ond gyda deunaw ward yn dychwelyd 36 o gynghorwyr, y ffordd hawsaf o amcangyfrif hynny ydi drwy haneru nifer y pleidleisiau a gafodd pob plaid – a dyna fwy na thebyg yr agosaf y deuwn ati. Os gwnawn hynny, mae’r niferoedd ar gyfer 2008 yn yr etholaeth (yn fras) fel a ganlyn:

Ceidwadwyr 15,700
Llafur 8,300
Plaid Cymru 8,200
Eraill 3,800

Ydi, mae hynny’n syfrdanol. Mae’r niferoedd Llafur yn isel iawn, gyda’r niferoedd Plaid Cymru yn eithriadol o uchel. Hefyd, er clod i Blaid Cymru, safodd ymgeiswyr ym mhob sedd ac eithrio dwy yn yr etholaeth. Mae hynny’n dangos cryfder llawr gwlad. Yn anffodus, nis adlewyrchir mewn etholiadau cenedlaethol.

Dwi’n tueddu i feddwl y gallai Plaid Cymru herio’r Democratiaid Rhyddfrydol am y trydydd safle y tro hwn, er nad ydw i o’r farn y bydd yn llwyddo yn y dasg honno. Ddaw hi’m yn agos ar y safle cyntaf p’un bynnag!

I gael darlun teg rhaid i ni edrych ar adeg pan fu’r ddwy brif blaid yn fuddugol yma. Dyma grynodeb o’r mwyafrifoedd (dynoda’r lliw y blaid fuddugol) ers 1983.

1983: 10,393 (22.2%)
1987: 6,251 (12.1%)
1989: 6,028 (12.6%) – isetholiad
1992: 19 (0.1%)
1997: 10,532 (19.6%)
2001: 4,700 (10.4%)
2005: 1,808 (3.8%)

Mae’r canlyniadau hynny’n dangos bod mwyafrifoedd y ddwy blaid yn gallu bod yn anferthol - a hefyd yn bitw. Yn yr UDA, byddai hon yn cael ei galw’n ‘swing state’, un a all fynd unrhyw ffordd, a mynd i’r ffordd honno yn sylweddol.

Gydag isetholiadau yn aml yn mynd yn erbyn y llywodraeth gyfredol, mae’r Fro yn draddodiadol wedi pleidleisio dros y blaid a fydd yn fuddugol yn yr etholiad cyffredinol, y math yna o sedd ydi hi. Heb drydedd blaid gref mae’n anodd dychmygu na fydd y patrwm hwnnw’n parhau.

Felly beth am gymhwyso arolwg barn diweddar i Fro Morgannwg – a hynny gyda thri chwarter yr etholwyr yn pleidleisio (mae hon yn sedd ymylol wedi’r cwbl, gall y niferoedd sy’n bwrw pleidlais fod yn uchel iawn). Defnyddiwn un Populus, 5-7 Chwefror, a throsi’r canlyniad:

Ceidwadwyr 23,100
Llafur 18,500
Mwyafrif: 4,600

Felly beth fyddai’r newid? Byddai’r Ceidwadwyr yn ennill tua 5,500 o bleidleisiau, a Llafur i lawr tua mil. Mae hynny heb ystyried effeithiau posibl Plaid a’r Dems Rhydd (a allai amrywio o ddwyn pleidleisiau Llafur i fenthyg pleidlais iddynt i atal y Ceidwadwyr!). Synnwn i ddim petai’r niferoedd sy’n pleidleisio i Lafur fod mor uchel, fodd bynnag - mewn sedd ymylol, haws yw darbwyllo Llafurwyr dadrithiedig i bleidleisio na mewn seddau a ganfyddir yn ddiogel, megis De Caerdydd a Phenarth gyfagos.

Mae rhoi 23,000 o bleidleisiau i’r Ceidwadwyr yn ymddangos yn uchel, ond mae cynsail i hyn. Ers 1983, mae’r Ceidwadwyr wedi llwyddo ennill dros 24,200 o bleidleisiau ddwywaith - ond cafodd Llafur dros 29,000 o bleidleisiau ym 1997 (cafodd dros 24,000 hefyd ym 1992). Pleidleisiodd pedwar o bob pum etholwr yn ‘97, felly i raddau gellir dweud, hyd yn oed mewn etholiad lle disgwylir i Lafur golli, fod nifer uchel eithriadol yn pleidleisio yn rhywbeth y byddai Llafur yn ei ffafrio.

Dyma gip cyflym iawn ar ganrannau Ewrop y llynedd:

Ceidwadwyr 31%
Llafur 16%
UKIP 15%
Plaid 13%

Buddugoliaeth gadarn i’r Ceidwadwyr, ond roedd y bleidlais UKIP yn gref hefyd. Yn wir, bydd ambell Geidwadwr yn dal i gael hunllefau am ymyrraeth UKIP mewn ambell etholiad.

Llafur 11,515 (34.2%)
Ceidwadwyr 11,432 (33.9%)
Plaid Cymru 4,671 (13.9%)
Dem Rhydd 3,758 (11.2%)
UKIP 2,310 (6.9%)

Byddwch yn gyfarwydd â’r canlyniad uchod – Etholiad Cynulliad 2007, pan enillodd Jane Hutt o 83 o bleidleisiau. I fod yn deg, mae gan rywun cyfarwydd fel Jane Hutt bleidlais bersonol a oedd yn sicr o fudd iddi wrth gadw’r sedd, ond chwi welwch y blaid sy’n olaf. Does fawr o amheuaeth, heb UKIP, y byddai’r Ceidwadwyr wedi ennill yma yn 2007.

Bydd UKIP yn sefyll yma eto eleni. Fydd hynny o ddim lles i’r Ceidwadwyr na Llafur, ond yn Ceidwadwyr fydd yn dioddef fwyaf. All UKIP gael digon o bleidleisiau y tro hwn i rwystro’r Ceidwadwyr? Yr ateb onest, yn fy marn i, ydi ‘na’, ond gall yn sicr gwneud y gwaith o gipio’r sedd yn anoddach o bethwmbrath.

Ond dangosodd 2007 rywbeth arall – gall Llafur ennill yma. Ydi, mae’n annhebygol, ond nid yw’n anobeithiol.

Serch y posibilrwydd hwnnw, fel y dywedais uchod, dwi’n meddwl y bydd Bro Morgannwg yn un o’r chwe sedd sy’n gwbl, gwbl bendant am fynd i ddwylo’r Ceidwadwyr eleni. Dydi’r mwyafrif Llafur yma ddim yn ddigon cadarn i wrthsefyll y cynnydd cryf tebygol a welir yn y bleidlais Geidwadol yng Nghymru – UKIP ai peidio. Er tegwch, gallwn hyd yn oed y dyddiau hyn ddweud bod y gogwydd a geir i’r Ceidwadwyr yn Lloegr yn ôl y polau yn annhebygol o gael ei adlewyrchu yng Nghymru yn gyffredinol. Ond mi fydd y gogwydd yng Nghymru yn fwy na’r 1.9% sydd ei angen ar y Ceidwadwyr i ennill yma.

Fel dwi’n ei ddweud, mae gobaith i Lafur yma. Os bydd ei phleidlais graidd yn y Barri a lleoedd tebyg yn pleidleisio mewn niferoedd, mae ‘na gyfle go lew o drechu’r Ceidwadwyr. Dwi ddim yn darogan y bydd hynny’n digwydd eleni.

Proffwydoliaeth: Buddugoliaeth gadarn i’r Ceidwadwyr – tua phum mil

Pymtheg sedd i fynd - dyma Gymru Rachub hyd yn hyn

Islwyn

Islwyn ydi’r targed nesaf gen i. Er nad ydi hi’n ofnadwy o anodd darogan pwy wnaiff ennill yma eleni, mae amryw bosibiliadau parthed y canlyniad ei hun. Er nad oes dim diddorol wedi digwydd yma yn San Steffan ers oes yr iâ, mae pethau’n fwy diddorol mewn etholiadau eraill. Awn ati y tro hwn fesul plaid.

Yn gyntaf, ac yn fras, y Ceidwadwyr. Er dod yn ail yn ôl ym 1992, gan ennill dros chwe mil o bleidleisiau y flwyddyn honno, dydi’r Ceidwadwyr heb ddod yn agos at y fath gyfanswm ers hynny. Yn wir, ar gyfartaledd dim ond 2,922 o bleidleisiau y maent wedi cael ymhob etholiad San Steffan, er iddynt drechu’r trothwy 10% eto yn 2005. Yn y Cynulliad dydi’r Ceidwadwyr heb gael mwy na dwy fil erioed.

Er ei bod yn ddigon posib y bydd y Ceidwadwyr yn cael canlyniad gweddus yma eleni, mae’n annhebygol y bydd yn fwy na 15% o’r bleidlais.

Fymryn yn llai bras awn at y Democratiaid Rhyddfrydol. Maen nhw wedi dod yn ail yma yn San Steffan ddwywaith yn y tri etholiad diwethaf, ond yn wahanol i’r duedd gyffredinol yng Nghymru aeth eu pleidlais i lawr yn 2005, er o drwch blewyn. Mae’n bosibl iawn i hynny ddigwydd oherwydd i Kevin Etheridge sefyll iddynt yn 2001 – bellach mae’n gynghorydd annibynnol yn y sir, a chafodd 28% o’r bleidlais yn etholiadau cynulliad 2007. Colli pleidleisiau personol, mi dybiaf, ddaru’r Rhyddfrydwyr, yn fwy na chefnogaeth graidd.

Ar lefel y Cynulliad mae’r Dems Rhydd yn llai llwyddiannus fyth – collodd y blaid ei hernes yn 2007. Ond byddai gwaeth i ddod. Daeth y blaid yn chweched, y tu ôl i’r BNP hyd yn oed, yn etholiadau Ewrop. Mae hynny’n ganlyniad ofnadwy, am sawl rheswm wrth gwrs.

Er diddordeb, 0.3% o’r bleidlais gafodd y blaid yn etholiadau Cyngor 2008 yma. Ar yr un llaw, dim ond un ymgeisydd safodd, gan gael 134 o bleidleisiau yn ward Penmaen. Ond, gyda 31 o gynghorwyr ar gael yn yr etholaeth, a’r ffaith i’r Democratiaid Rhyddfrydol ond gallu cynnig un ymlaen, dangosir diffyg gwreiddiau yn y rhan hon o’r byd.

Ymddengys nad oes gan y Rhyddfrydwyr fawr o reswm i fod yn frwdfrydig am y sedd hon, ac fel mewn sawl lle ceisio cipio Llafurwyr dadrithiedig fydd eu hanes. Ond gyda hanes etholiadol mor eithriadol o wan yma yn ystod y blynyddoedd diwethaf, synnwn i ddim petai hon yn sedd y byddant yn gweld trai ynddi y tro hwn.

Gair bach sydyn hefyd am ddwy blaid arall, sef UKIP a’r BNP. Rŵan, gwnaeth y ddwy blaid hyn yn dda iawn yma yn etholiadau Ewrop, ‘sdim dwywaith am hynny. Daeth UKIP yn ail gyda 400 o bleidleisiau yn fwy na’r blaid a ddaeth drydydd. Daeth y BNP yn bumed gyda dros 1,100 o bleidleisiau. Dyma’r math o sedd yn draddodiadol nad yw mor gefnogol i bleidiau o’r fath, ond mae arwydd y gallai plaid ‘amgen’ fod yn ddewis poblogaidd petai’n ymgeisio yma.

Rŵan, alla’ i ddim dod o hyd i wybodaeth am yr ymgeiswyr sydd wedi cadarnhau eu henwau yma – dim ond un sydd hyd y gwela’ i. Ond gwelwyd yn ddiweddar y gall ymgeisydd ‘amgen’, yn yr achos hwn ymgeisydd annibynnol, fod yn llwyddiannus yma. Fel y nodwyd uchod, cafodd Kevin Etheridge 28% o’r bleidlais yma yn 2007. Dydi hynny ddim yn swnio lot nes i chi ddeall fod hynny dros chwe mil a hanner o bleidleisiau, yn ail cyfforddus a dim ond 9.4% yn llai na’r blaid fuddugol.

Er na allaf yn bersonol ddeall apêl y gwleidydd annibynnol, mae ‘na duedd atynt yn y Cymoedd ar hyn o bryd. Petai rhywun lleol, poblogaidd yn sefyll gall yn sicr ddod yn ail mewn sedd fel Islwyn.

Serch hynny, Plaid Cymru sydd debycaf o ddod yn ail yma. Plaid Cymru ydi’r unig blaid mewn degawdau maith sydd wedi trechu Llafur yn Islwyn. 1999 oedd pan lwyddodd ennill dros ddeng mil o bleidleisiau a 42.0% o’r bleidlais. Llwyddodd hefyd ennill yma yn etholiadau Ewrop y flwyddyn honno.

Nid oedd buddugoliaeth Islwyn, na’r Rhondda, y daeargryn gwleidyddol y cyfeiriodd Dafydd Wigley ato mewn gwirionedd – roedd ‘na elfen isetholiadol gref, yn wahanol i Gonwy neu Lanelli, lle cafwyd newid sylfaenol. Aeth pethau’n ddifrifol o’i le yn 2003. Roedd y gogwydd oddi wrth y Blaid yn 18% a chafodd grasfa. Gydag ymyrraeth yr ymgeisydd annibynnol yn 2007, dim ond o 3% gynyddodd Plaid Cymru ei phleidlais a daeth yn drydydd. Dadleua rhai heb yr ymgeisydd annibynnol y byddai’r Blaid wedi adennill Islwyn. Dydi hynny ddim yn debyg, mewn gwirionedd, ond mae lle i gredu y gall y Blaid ailennill y sedd yn 2011. Wedi’r cyfan, mae’n ffaith bod dros ddeng mil o bobl yma wedi bwrw pleidlais dros Blaid Cymru o leiaf unwaith.

Er i Blaid Cymru lwyddo gwthio’r Dems Rhydd i’r trydydd safle yn 2005, cafodd hithau’n ei thro lai na 4,000 pleidlais. Gogwydd i Lafur oedd hi. Roedd pleidlais yr ail blaid 51% yn is na phleidlais Don Touhig.

Brwydrodd y Blaid yn ôl yn 2008, fodd bynnag. Llwyddodd ennill 10 o’r 31 o seddau cyngor yn yr etholaeth. O ran pleidleisiau, gwelwyd gogwydd o 6% oddi wrth Lafur ati, a chafodd 16,118 o bleidleisiau. Rŵan, mewn wardiau aml-sedd mae’n ymylu at amhosibl i ddarogan sut y gallai hynny chwarae mewn etholaeth cyffredinol. O wneud ychydig o symiau, mae’n awgrymu i ychydig dros saith mil o bobl yn unigol bleidleisio dros y Blaid. Mae hynny’n barchus iawn ar unrhyw lefel.

Er, mi aeth pethau’n ddifrifol o’i le yn 2009. Dim ond 11.3% o’r bleidlais gafodd y Blaid, gan ddod yn drydydd. Cafodd ond 57 o bleidleisiau yn fwy na’r Ceidwadwyr. Ffliwc? Anfodlonrwydd ar y Cyngor (a arweinir gan y Blaid)? Ymgyrch wan? Dim ots – roedd yn berfformiad gwael.

Cyn mynd ymlaen at Lafur, dyma ddangos rywbeth i chi. Dyma, ar gyfartaledd, nifer y pleidleisiau y mae pob plaid wedi’i chael rhwng 1997 a 2005 mewn etholiadau San Steffan.

Llafur 22,062
Dems Rhydd 3,711
Plaid Cymru 3,329
Ceidwadwyr 2,922

Fel y gwyddom eisoes, Llafur sy’n teyrnasu yma – mae’n un o’i chadarnleoedd. Roedd yn un o ychydig seddau drwy’r DU yn 2005 lle enillodd Llafur fwy o bleidleisiau a chanran uwch o’r bleidlais. Er gwybodaeth, dyma ganran y bleidlais Lafur ym mhob etholiad yn yr etholaeth ers 2005:

2005: 63.8%
2007: 37.7%
2008: 38.5%
2009: 29.2%

Rŵan, er mai dim ond un etholiad cyffredinol a gynhwysir yn hynny, ar gyfartaledd mae Llafur wedi cael 42.3% o’r bleidlais yma ers 2005 – a hynny oherwydd iddi ennill mor rhwydd y flwyddyn honno. Yn etholiadol, byddai unrhyw ganran yn ymylu ar y 40% yn beri i sedd beidio â chael ei hystyried yn ddiogel.

Ond mae’r trai Llafur i’w weld yma gystal â’r unman arall, ac mae ‘na ffactorau yn ei herbyn. Mae Don Touhig yn mynd. Dywedwch beth y mynnwch amdano; er bod gafael Llafur ar Islwyn yn dduraidd, mae’n llai felly hebddo. Yr awgrym cryf ydi y bydd Llafur yn dirywio yng Nghymru, gan o bosibl gael pleidlais sy’n y tridegau isel. Mae hi bron yn sicr na chaiff Llafur eto 19,687 o bleidleisiau yma eto eleni.

Pwy fyddai’n camu i’r adwy? Anodd dweud. Dyma’r math o sedd, fel ambell un arall, y gallai’r niferoedd sy’n pleidleisio lithro’n is (61% oedd yn 2005) oherwydd Llafurwyr yn aros adref yn lle cyboli pleidleisio. Byddai rhywun ddim yn disgwyl i’r Ceidwadwyr ddod yn ail yma, a dydi’r Democratiaid Rhyddfrydol ddim mewn sefyllfa gref i wneud hynny. Plaid Cymru ddylai ddod yn ail.

Gan ddweud hynny, gwahanwyd y tair plaid arall gan lai na 600 pleidlais yn 2005. Dydi’r ffaith y dylai’r Blaid ddod yn ail ddim yn golygu y gwnaiff – profodd 2009 un peth o ran Plaid Cymru, dydi hi ddim yn aml yn gwneud gystal ag y mae hi’n ei ddisgwyl. Yn reddfol, byddwn i’n disgwyl i’r Blaid gael rhwng 15 ac 18 y cant o’r bleidlais gyda’r Ceidwadwyr yn drydydd yma. Ond bydd yr ail safle hwnnw yn ddigon agored eleni. Ni fydd y safle cyntaf. Er gwaethaf popeth, cawn strôc petai Llafur hyd yn oed yn cael llai na 15,000 o bleidleisiau, a synnwn i petai yr un o’r tair arall yn cael mwy na 6,000.

Proffwydoliaeth: Mwyafrif o tua 11,000 i Lafur gyda’r niferoedd sy’n pleidleisio yn is na 2005.

Bydded gall, bydded barchus

Bydded gall, bydded barchus, bydded yn teimlo’n weddus ddydd Sul, dyna’r neges y rhoddais i mi’n hun nos Sadwrn. Bob tro y bydda i’n gwneud ymdrech i beidio â meddwi o ‘ngho, mi fydda i’n racs. Dwi’n meddwl mai y Fi Chwil yn gwrthryfela yn erbyn y Fi Sobor ydi hynny.

Aethasom i’r Mochyn Du yn ôl y drefn. Yfasom ddiodydd helaeth. Dwnim faint. Erbyn diwedd gêm Cymru, nad ydw i am sôn amdani – mae gen i flwyddyn o fod yn chwerw ar ei hôl – synnwn i petae unrhyw un yn sobor yn y dafarn gyfan. Rhaid i mi ddweud ro’n i’n eitha ypset. Dwi’n gollwr sy ddim yn licio colli – hen gylch cas ydyw.

Ond ar ôl treulio dros chwarter diwrnod yn y Mochyn, gallwch ddychmygu nad oedd fawr o lun arnaf. Ydyn, mae pethau’n niwlog erbyn cyrraedd Dempseys. Dwi heb syniad sut y llwyddasom oll gyrraedd Dempseys o ochr y castell mewn un darn – galla hwnnw ‘di troi’n flêr. Dwi’n gwybod fy mod wedi meddwi go iawn erbyn cyrraedd Pica Pica achos mi ollyngais dybl jin a thonic ar y llawr a nôl un arall ar f’union. Fel arfer mi fyddwn wedi pwdu ond erbyn hynny ro’n i’n teimlo’n hapus drachefn. ‘Doedd un gwydraid yn deilchion am fy nigalonni.

Parhau ar y jin wnes dwi’n meddwl. Maen nhw’n dweud bod jin yn gwneud i rywun deimlo’n ddigalon ond dydi o ddim yn gwneud i mi deimlo felly – ond mae o’n gwneud i mi anghofio. Edifaraf yn fawr nad yfais fwy, oherwydd dydi’r atgof o ddawnsio ben fy hun yn Copa wrth y bar yn ddi-baid am lawer gormod o amser ddim at fy nant. Er pan gofiais yr oll a wnes oedd chwerthin yn uchel ben fy hun ddydd Sul yn sâl fatha cath. Oni allwch chwerthin ar y Chychwi Chwil beth allwch chi wneud?

O wel. Brifais fy mraich. Tarais fy mhen yn rhywle mi dybiaf. Balchder? Celain ydyw. Ond ‘sdim yn brifo’n waeth na’r boced – ‘sdim math o jans y bydda i’n edrych ar fy nghyfrif banc yn fuan!

Hir Oes i'r Chwe Gwlad!

Hwra, hwra, hwra! Ydi, mae pum penwythnos gorau’r flwyddyn (dros gyfnod o saith wythnos, hm) arnom! Fydda i’n dweud bob blwyddyn; diolch byth bod Pencampwriaeth y Chwe Gwlad arnom! Mae 2010 wedi cyrraedd, Ionawr wedi’i drechu, a’r nosweithiau’n ysgafnach! Am adeg horybl i orfod wynebu asesu seddau etholaethau Cymru pan fo’r byd yn troi’n goch.

Bydd popeth yn mynd i’r ochr dros yr wythnosau nesaf, o wleidyddiaeth i bêl-droed i fwyta’n iach i grefydd.

Yn ôl f’arfer rhoddwyd pumpunt lawr ar Gymru’n curo’r Gamp Lawn. 12/1 ydi’r pris eleni, ddim yn wych, ond neith hi ambell beint os bydd y Duwiau (sef jyst Duw, wrth gwrs – ymddiheuraf, er synnwn ar y diawl petae Duw’n darllen blog yr Hogyn o Rachub, rhwng bod yn dduwiol ac ati) yn ein ffafrio.

Mae popeth yn dda am y Chwe Gwlad. Bydd ‘na ambell hen rech (nid YR Hen Rech, mawr bwysleisiaf) yn cwyno ac yn achwyn mai dim ond esgus dros feddwi ydi’r brwdfrydedd dros y rygbi, ond dyma chi bobl sy ddim yn dallt hwyl y bencampwriaeth. Ydi, mae’r yfed yn rhan ohono, ond rhan yn unig ydyw. Gwefr y ceisiau a’r buddugoliaethau, poen y golled, hynt y gêm, yr awyrgylch, y canu, ymryson cyfeillgar â’r gwrthwynebwyr – dyna ydi’r Chwe Gwlad.

Rhydd i bawb ei farn ond ‘sdim rhyfedd ‘na rygbi ydi gêm genedlaethol y Cymry. Dwi’n gwbod bod ‘na ambell ffan pêl-droed hardcôr yn anghytuno ond maen nhw’n anghywir (well gen i bêl-droed i rygbi fy hun). Ni all ‘run bencampwriaeth, yn ‘run gamp arall, gymharu â’r Chwe Gwlad.

Fedra i’m disgwyl!

Dwyfor Meirionnydd

Sedd gwbl newydd ydi Dwyfor Meirionnydd, ac o holl seddau Cymru mae hi’n un o’r rhai mwyaf diogel. Mae Dwyfor wedi bod yn gadarn iawn dros Blaid Cymru ers degawdau bellach, yn wir ym Mhwllheli sefydlwyd y blaid, ac ers dyfodiad Elfyn Llwyd gellir dweud yr un peth am Feirionnydd.

Mae’r ddwy ardal yn dod o seddau gwahanol gynt, gyda Dwyfor yn dod o’r hen Gaernarfon, a Meirionnydd y rhan ddeheuol o Feirionnydd Nant Conwy. Daeth Caernarfon yn gadarn iawn dros Blaid Cymru dros yr ugain mlynedd diwethaf - cafodd Dafydd Wigley fuddugoliaethau enfawr yma y gellir eu cymharu â rhai o fwyafrifoedd Llafur yn Ne Cymru.

Er na Meirionnydd Nant Conwy oedd sedd gadarnaf Plaid Cymru yn gyffredinol rhwng 1997 a 2007, mae’n syndod nad oedd felly’n gynt. Chafodd Dafydd Elis-Thomas fyth fwyafrif enfawr yma yn San Steffan. Ers i Elfyn Llwyd arwain y blaen cafodd y Blaid tua hanner y bleidlais yn gyson.

Mae Dwyfor Meirionnydd yn newid sylweddol o’r seddau gynt, a’r gwir ydi ‘does gennym ni ddim data dibynadwy ar ei chyfer cyn 2007. Ond gallwn ddweud hyn, mae Meirionnydd a Dwyfor ymhlith yr ardaloedd cadarnaf dros Blaid Cymru yng Nghymru gyfan; Plaid Cymru yn unig sydd wedi dominyddu yma ers amser maith. Mae Llafur a’r Ceidwadwyr wedi dod yn ail mewn ambell le dros y degawdau, er mai Llafur ydi’r un rai i gynrychioli’r ardaloedd hyn o fewn cof – collwyd y ddwy ardal i Blaid Cymru ym 1974.

Rŵan, cyn mynd ymlaen dywedaf ar fy union mai dim ond dau etholiad y byddaf yn eu defnyddio i ddadansoddi Dwyfor Meirionnydd, sef rhai Cynulliad 2007 a rhai cyngor 2008. Ymladdwyd etholiad ’09 ar ffiniau’r hen etholaethau, a chan fod y newid rhwng y rheini a’r sedd hon mor fawr, ‘sdim pwynt i mi wastraffu amser yn mân ddadansoddi.

Dyma ganlyniad etholiad Cynulliad 2007:

Plaid Cymru 13,201 (59.7%)
Ceidwadwyr 4,333 (19.6%)
Llafur 2,749 (12.4%)
Dem Rhydd 1,839 (8.3%)
Mwyafrif: 8,868 (40.1%)

Dyma sedd fwyaf diogel Cymru yn y Cynulliad – a jyst er mwyn brolio waeth i mi ddweud y bu i mi ddarogan y byddai cyn yr etholiad hwnnw! Roedd mwyafrif Plaid Cymru yn anferthol. Gellir mi gredaf ddadlau bod ambell Dori yn pleidleisio dros yr Arglwydd Êl, ond dyn ag ŵyr mewn gwirionedd. Mae’n amlwg, fodd bynnag, bod uchafswm pleidleisiau Plaid Cymru yn uchel ar y diawl, ond mae’n anodd gweld yr un o’r pleidiau eraill yn cael twmpath yn fwy o bleidleisiau. I fod onest, i’r rhai sy’n adnabod yr etholaeth, mae’n anodd credu y gall unrhyw un arall gyrraedd y saith mil.

Ac mae isafswm pleidleisiau Plaid Cymru yn sylweddol uwch na’r saith mil – ar ddiwrnod gwael fyddech chi ddim yn disgwyl iddi gael llai na 10,000 o bleidleisiau yma.

Rŵan, er mwyn ceisio gwneud cymhariaeth, beth am ddefnyddio canlyniad diweddaraf Cymreig YouGov, a’i gymharu â chanlyniadau etholiadau Cynulliad 2007? Hynny yw, cafodd Plaid Cymru 22% o’r bleidlais yn 2007, ond disgwylir iddi gael tua 13% yn 2010 - minws 9% felly. Ystyriwn hefyd y bydd dwy ran o dair o bleidleiswyr yr etholaeth yn bwrw pleidlais. Byddai’r canlyniad rhywbeth tebyg i hyn:

PC 15,800
Ceid 9,300
Llaf 4,700
DRh 1,900
Mwyafrif PC: 6,500 (21%)

Mae’r uchod yn cronni’n rhagorol y broblem sydd gennym wrth geisio dod i gasgliad am y darpar ganlyniad. Ar yr olwg gyntaf, edrycha pleidleisiau’r Blaid a’r Ceidwadwyr yn rhy uchel - ond cofiwn fod gan Ddwyfor Meirionnydd 7,000 yn fwy o etholwyr nag Arfon i’r gogledd. Y gwir ydi, gyda nifer uwch yn pleidleisio, ac mewn sedd gwbl newydd, mae’n gwbl amhosibl darogan yr union ganlyniad yma.

Dydw i ddim yn un am ddarogan Rallings a Thrasher yng Nghymru a dyna pam nad ydw am ddefnyddio unrhyw ffigurau ‘notional’ ganddyn nhw.

Un blaid allai herio Plaid Cymru yma, ond nid y pleidiau Prydeinig mo’r rheini; Llais Gwynedd ydi’r blaid honno. Ac eithrio’r aelodau annibynnol, dyma nifer y seddau a enillwyd gan y ddwy blaid yn 2008 yn yr etholaeth:

Plaid Cymru 18
Llais Gwynedd 10

A dyma’r pleidleisiau:

Plaid Cymru 7,974 (41%)
Llais Gwynedd 5,808 (30%)

Heb y busnes ysgolion byddai Plaid Cymru wedi cryfhau ei gafael ar Wynedd, ond nid felly y bu, mi bechodd y cyngor a dioddefodd y Blaid, yn ddigon haeddiannol, yn sgîl hynny. Ond hyd yn oed mewn blwyddyn wael i Blaid Cymru yma, mi enillodd yr etholiad hyd yn oed yn Ne Gwynedd. Yn wir, dim ond tri chynghorydd enillodd y Llais ym Meirionnydd gyfan (mae hynny’n 4 erbyn hyn yn sgîl isetholiad – ond ar draul Llafur oedd hynny).

Mi allai Llais Gwynedd gronni pleidlais wrth-Blaid Cymru, ond dyna fyddai achubiaeth y Blaid mewn difrif – fel petai ei hangen yma! Er y byddai’n denu pleidleiswyr gan Bleidwyr traddodiadol, byddai’n gwneud hynny gan ambell Lafurwr a hefyd Ceidwadwyr, a fyddai i bob pwrpas yn gwanhau’r gwrthwynebiad ar y cyfan. Wrth gwrs, ar y llaw arall, mewn etholiad cyffredinol gallai’n hawdd iawn, iawn gael ei gwasgu gan y pleidiau eraill. Wnaeth Llais Gwynedd ddim cystal o gwbl mewn wardiau lle safai mwy na dau ymgeisydd.

Mewn Etholiad San Steffan, prin y dylanwadai ar y canlyniad.

Academaidd ydi ystyried effaith uniongyrchol Llais Gwynedd yma, beth bynnag - ni fydd yn sefyll eleni. Oherwydd natur y blaid, mi fydd ei chefnogaeth yn hollti i sawl cyfeiriad - swni’n tybio’n bennaf i Blaid Cymru a’r Ceidwadwyr, ond hefyd pobl nad ydynt am bleidleisio o gwbl. Y flwyddyn nesaf, mi fydd hi’n ddiddorol iawn, ond soniwn am hynny pan ddaw’r adeg, trol o flaen y ceffyl ac ati.

A ‘does fawr fwy y gallwn ddweud. Yn ôl pob tebyg dylai pleidlais y Blaid ddioddef yn sgîl y ffrae am ysgolion, ond mae ganddyn nhw arf pwerus ar ffurf Elfyn Llwyd. Mynegodd Elfyn Llwyd bryder mawr am y ffordd yr aeth y cyngor ati i ad-drefnu ysgolion y sir, ac mae’n aelod effeithiol, amlwg a phoblogaidd.

Tybia dyn mai’r Ceidwadwyr fyddai’r prif wrthwynebwyr yma, ond er i ni weld uchod, yn ddamcaniaethol, y gallai’r Ceidwadwyr ennill 9,000 o bleidleisiau, mae’n annhebygol ar y cyfan. A hyd yn oed o ennill 9,000 fydden nhw ddim yn ennill yma.

Bydd Dwyfor Meirionnydd yn gadarn iawn i Blaid Cymru. Dwi’n anghytuno â’r Hen Rech y gallai fod y sedd fwyaf diogel ym Mhrydain, a dwi ddim yn meddwl mai hon fydd sedd saffa’ Cymru eleni chwaith. Gallai yn y dyfodol fod seddau y mae Plaid Cymru’n gryfach ynddynt na hon, ond prin y bydd cenedlaetholdeb y Cymry’n greiddiol gryfach yn unman. Hir oes i hynny.

Proffwydoliaeth: Dros hanner y bleidlais i Blaid Cymru, y Ceidwadwyr yn ail pell.

Twyllo meddwod â tshaen

Wyddoch chi be sy’n anodd ffendio? Tshaen. Mai’n uffernol dweud y gwir, ond gadewch i mi egluro.

Nid tshaen yn yr ystyr cadwyn dwi’n ei olygu. Dwi ddim yn meddwl y dylai dyn wisgo cadwyn neu fwclis i fod yn onest. Rhywbeth arall dwi’n gwbl yn erbyn dynion yn ei wisgo ydi’r mwclis o amgylch eu harddyrnau. Efallai nad Hogyn o Armani mohonof ond dwi’n gwybod be dwi’n ei licio a be dwi ddim yn ei licio. Dylai hogia ddim gwisgo gemwaith yn fy marn i. Gall ambell un gael getawê efo clustlws ond dyna ddiwadd arni. Cofiaf chwe blynedd yn ôl i’r Kinch wisgo clustlws am gyfnod, gan ei dynnu ar ôl i bawb ddweud ei fod yn edrych yn gê.

Mi oedd, ‘fyd. Ta waeth, nid tshaen o ran yn yr ystyr gemweithiol dwi’n ei feddwl. Nac ychwaith tshaen i rwymo rhywun. Tai’m i rwymo neb a tai’m i gael neb i’m rhwymo innau at ddim ychwaith. A dweud y gwir mae gen i eithaf ofn ryw fudreddau felly.

Tshaen am oriad dwi’n ei olygu, bobl. Yn nyddiau anterth fy meddwod yn y Brifysgol, chollais i ddim byd erioed. Ers hynny dwi ‘di colli o leiaf dri ffôn a dwy waled, ac fel y cwynais nid yn y gorffennol pell, pan fydd rhywun yn colli waled maen nhw’n colli pob mathia.

“Dylia chdi ddim mynd â waled efo chdi,” dywedodd Dad, y byddwn fel rheol yn fwy tebygol o wrando ar rap Cymraeg na’i gyngor, “rho digon o bres yn dy bocad ac wedyn o leiaf os golli di rywbeth wnei di’m colli popeth”. Syniad difyr. Ac, er fy mod i’n poeni y bydd myn jîns i yn disgyn gan bwysau pob chwech a dimau o newid a gawn, mae’n syniad call.

Y goriad ydi’r broblem. Fel arfer, mae fy ngoriad yn fy waled - felly heb sôn am golli cardiau ac arian, pe collwn fy waled mi a gollwn f’unig ffordd o fyned y tŷ. Felly mi ges frên-wêf. Petawn yn cael tshaen fach i roi o amgylch un o ddolenni’r belt a’r goriad ar y pen arall yn fy mhoced, byddwn o leiaf yn gallu cyrraedd adra oni chollwn bâr o drowsus.

Yn fy meddwod, nid a synnwn petawn.

Ond mae’n insiwrans o ryw fath. Y broblem ydi, er crwydro fel diawl, dwi methu dod o hyd i tshaen o’r fath, nid hyd yn oed yn y siopau torri goriadau. Yr unig rai sydd ar gael ydi rhai metel mawrion sy’n llenwi dy boced, ac sydd felly’n anymarferol tu hwnt at y diben, a’r rhai bach lwminws yr arferai pobl eu gwisgo gyda’u bym bags a’u llinynnau dal sbectols haul yn ôl yn negawd euraidd yn nawdegau.

Ydw i’n iawn i feddwl y gall rhywun gael un fechan sy’n iawn i roi’n gyfleus am ddolen y belt? Efallai ddim, un o freuddwydwyr y genedl fues ‘rioed. Bydd rhaid dal ati i chwilio p’un bynnag - mae’r Chwe Gwlad yn dyfod, ac am o leiaf bump o’r saith penwythnos nesaf mi fydda i’n gachu bants. Ond y tro hwn, tai’m i golli dim - mi a dwyllaf feddwod os caf tshaen i’r goriad.

Pontypridd

Dwi am ddweud rhywbeth y bydd y rhan fwyaf ohonoch yn anghytuno ag ef: dros yr ychydig flynyddoedd nesaf Pontypridd ydi’r sedd debycaf yng Nghymru o droi’n hollt bedair ffordd. Er yn draddodiadol Llafur ei naws, mae Plaid Cymru wedi bod yn rym yma ers 1999. Mae’r Democratiaid Rhyddfrydol ar gynnydd cadarn yma, ac mae poblogaeth fach o fyfyrwyr yma hefyd. Wrth i’r cymoedd deheuol hefyd raddol droi’n faestrefi i Gaerdydd gall hyd yn oed y Ceidwadwyr fanteisio ar hynny – yn wir dyma’r unig ran o RCT y mae ganddynt gynghorydd ynddo.

Ond beth am y sefyllfa gyfredol? Awn drwy hyn fesul plaid, a ‘does lle gwell i ddechrau na gyda’r deiliaid cyfredol, Llafur, a gallwn gael getawê gyda gwneud hynny’n fras.

Ar ôl cael bron i 30,000 o bleidleisiau ym 1997, cafodd ychydig yn llai na 21,000 yma yn 2005, felly mae hi dal yn sedd gadarn i’r blaid Lafur – ond ‘does angen i chi fod yn fathemategydd i weld maint y dirywiad. Mae hi hefyd wedi dal y sedd yn y Cynulliad yn weddol ddiffwdan ers ’99. Ac yn etholiadau Ewrop y llynedd cafodd dros fil yn fwy o bleidleisiau na’r ail blaid.

Dwi’n meddwl fy mod wedi gwneud fy symiau yn iawn, a bod 24 o gynghorwyr yn etholaeth Pontypridd. O’r rhain, mae hanner yn Llafur. Does ‘na heb fod trai enfawr yma ar y cyngor i Lafur ers 1999. Y gwir plaen amdani ydi hyn: mae gan Lafur fwyafrif o 13,191 yma ac mae angen gogwydd o 16.7% ar yr ail blaid i’w disodli. Mae Pontypridd, er gwaethaf popeth, yn un o’i chadarnleoedd. Ond gyda Kim Howells yn ymddeol, ac mae ganddo barch mawr yn yr etholaeth, mae’r mwyafrif hwnnw yn debygol iawn o leihau.

Plaid Cymru sydd nesaf ar fy rhestr wirio. Yn draddodiadol, dydi Plaid Cymru ddim mor gryf ym Mhontypridd ag ydi hi yn y Rhondda neu Gwm Cynon, ond roedd yn un o lond dwrn o seddau y daeth o fewn trwch blewyn i’w cipio ym 1999, gan lwyddo cael bron deng mil o bleidleisiau. Ers hynny, mae ‘na drai wedi bod. Roedd gogwydd o 11.5% oddi wrth y blaid yn etholiadau Cynulliad 2003, ac erbyn 2007 daeth y blaid yn drydydd siomedig.

Yn San Steffan, daeth Plaid Cymru yn ail yn 2001 gan bron ddyblu ei phleidlais. Dwi’n meddwl ei bod yn deg dweud ein bod bellach yn disgwyl i Blaid Cymru wneud tua chystal ag y gwnaeth y flwyddyn honno, ond daeth yn bedwerydd yn 2005. O’r ugain o gynghorwyr a lwyddodd Plaid Cymru eu hanfon i’r Cyngor yn 2008, dim ond pedwar ddaeth o’r rhan hon o’r sir.

Aeth pethau’n well yn 2009. Daeth y blaid yn ail eto, ond roedd hi’n ail gwael mewn gwirionedd – ni tharodd yr 20%. Cael a chael fydd hi i Blaid Cymru yma eleni. Byddai cael nifer debyg o bleidleisiau, yn hytrach na chynnydd, wirioneddol yn mynd â hi’n ôl i gam un.

Gan ddweud hynny, mae tua 10,000 o bobl yn yr etholaeth wedi pleidleisio i Blaid Cymru yn y gorffennol - nid yn unig ym 1999, ond yn isetholiad 1989 hefyd. Mae’r Blaid hefyd mewn sefyllfa well i ddenu Llafurwyr dadrithiedig na’r Ceidwadwyr neu’r Dems Rhydd yn y rhan hon o’r byd, felly dydi sicrhau’r ail safle eleni ddim yn anobeithiol. Hefyd, yn wahanol i’r pleidiau eraill, mae Plaid Cymru yn dueddol o ehangu neu grebachu yn ddaearyddol. Ar hyn o bryd mae hi ar gynnydd. Drwy wneud yn weddol yn y sir yn 2008 a 2009, ac i’r de yng Ngorllewin Caerdydd, gall effeithio ar Bontypridd yn y pen draw. Amser a ddengys os oes sylweddol i’r ddamcaniaeth honno.

Ond nid y Blaid ydi’r unig un i nesáu at y 10,000 mewn cof – mae’r Ceidwadwyr wedi hefyd. Yn wir, ar ôl cael ychydig dros y deng mil ym 1983, cafodd tua hynny yn ’87 a ’92 (ond nid isetholiad 1991). Tua hanner y bleidlais honno y mae wedi cael ers hynny, ond dydi’r Ceidwadwyr ddim wedi cael llai na phum mil chwaith, felly mae ‘na isafswm pleidleisiau eithaf pendant yma ar lefel San Steffan. Efallai y daeth y gefnogaeth gyson honno i’r amlwg wrth i’r Ceidwadwyr sicrhau sedd cyngor yma yn 2008 – y tro cyntaf ers cyn cof, os nad erioed, iddynt sicrhau cynrychiolaeth ar RCT.

Serch hynny, dydi’r Ceidwadwyr byth wedi gwneud yn dda iawn yma yn y Cynulliad – pedwerydd fel rheol ydyn nhw yma. Ond efallai bod etholiad San Steffan, yn enwedig ar adeg lle bo’r Ceidwadwyr ar gynnydd, yn wahanol. Mae’r cynsail yno; y cwestiwn yw a all y Ceidwadwyr adennill y lefel honno o gefnogaeth bron ugain mlynedd yn ddiweddarach.

I fod yn deg, daeth yn drydydd parchus yn Etholiadau Ewrop – tua 500 pleidlais y tu ôl i Blaid Cymru. Gyda UKIP dim ond mymryn y tu ôl iddynt hwythau’n eu tro, teg dweud y gallai’r Ceidwadwyr fod wedi dod yn ail yma ar ddiwrnod gwell.

Daw hynny â ni at y blaid ddaeth yn ail parchus iawn yma yn 2005 – y Democratiaid Rhyddfrydol. Cyn 2005, nid oedd ganddynt fawr o hanes yma, ond mae pethau wedi newid yn ystod y pum mlynedd diwethaf. Er na chyrhaeddwyd yr 20%, na chwaith y 10,000 hudol y profwyd ei fod o fewn cyrraedd Plaid a’r Ceidwadwyr, cawsant 7,827 o bleidleisiau, a oedd yn sylweddol fwy na’r ddwy blaid hynny.

Er na lwyddwyd i ennill yr un faint o bleidleisiau yn 2007, disodlodd y Rhyddfrydwyr Blaid Cymru fel ail blaid Pontypridd ar lefel y Cynulliad. Yn wir, cynyddodd eu pleidlais 13.2%, sy’n anferthol o gynnydd. Petai rhywun yn teimlo bod ganddynt seiliau cwbl gadarn yma, byddai dyn yn disgwyl iddynt wthio i ennill yma yn 2011.

Ond mae seiliau yma. Mae pob un o gynghorwyr RCT y blaid yn yr etholaeth, sef 4 (cymaint â Phlaid Cymru), ond fel ymhobman daeth siom y llynedd wrth i’r blaid ddod yn bumed yma. I fod yn deg, mae’r Democratiaid Rhyddfrydol yn gyson gwneud yn ofnadwy mewn etholiadau Ewropeaidd yng Nghymru. Dyfalu y byddem petaem yn dweud ein bod yn gwybod i bwy y byddai’r dros fil a bleidleisiodd i’r Gwyrddion neu’r BNP, neu’r 2,500 a bleidleisiodd i UKIP, yn bwrw pleidlais drostynt mewn etholiad cyffredinol. Dadl arall ydi honno, ond mae’r posibiliadau yn ddigon eang.

Beth ddysgwyd o hynny felly?

Mae pleidlais y Blaid Lafur yn dirywio yma ar raddfa debyg i nifer eraill o seddau Cymru.
Gall y Ceidwadwyr ennill hyd at 10,000 o bleidleisiau yma mewn etholiad cyffredinol, ac mae isafswm gweddus i’w cefnogaeth.
Mae bron i 10,000 o bobl wedi pleidleisio dros Blaid Cymru yma, ond mae hi wedi bod ar drai cymharol yma ers degawd.
Y Democratiaid Rhyddfrydol sy’n ail yma ac maent wedi bod yn cryfhau ers blynyddoedd bellach.

Yr unig sicrwydd sydd gennym ydi y bydd Llafur yn colli pleidleisiau. Gan gael 52.8% o’r bleidlais yn 2005, mae’n hawdd ei gweld yn cael llai na hanner eleni. Gyda Kim Howells yn ymddeol fel AS, gallai’r bleidlais gwympo’n syfrdanol ond mae’n anodd gen i weld, hyd yn oed yn y sefyllfa waethaf yn San Steffan, y caiff Llafur lai na 40% yma eleni. Mewn difri, synnem oll petai’n gwneud cyn waethed â hynny.

Mae dyfalu pwy ddaw’n ail yn ddigon anodd - a dwi’n dweud dyfalu yn hytrach na darogan am dda reswm. Tua 3,300 o bleidleisiau oedd rhwng yr ail a’r pedwerydd safle y tro diwethaf - sy actiwli ddim yn lot, dim ond pump y cant o’r etholwyr. Mae’n anodd hefyd, yn y sefyllfa sydd ohoni, gyflwyno dadl dda dros pam y byddai’r un o’r tair plaid arall yn colli pleidleisiau. Tueddaf i feddwl ei fod yn fater syml o bwy fydd yn ennill y mwyaf.

Os ystyried amhoblogrwydd Llafur, mae’n deg dweud y gall yr ail blaid, pa bwy bynnag y bo, agosáu at y deng mil. O ran y Rhyddfrydwyr, dwy fil o bleidleisiau’n ychwanegol byddai ei hangen i gyflawni hyn, felly nhw sy’n y sefyllfa orau, ond mae’r cenedlaetholwyr a’r Ceidwadwyr wedi profi y gallant ennyn y lefel honno o gefnogaeth.

Yn fy marn onest i, ymhen y deg i bymtheg mlynedd nesaf, os bydd y Democratiaid Rhyddfrydol yn parhau i gryfhau, Plaid Cymru yn adennill y gefnogaeth y gall ei chael, y Ceidwadwyr yn cynyddu eu sail, a Llafur yn parhau i ddirywio, fe fydd Pontypridd o bosibl yn ras bedair ffordd.

Eleni, mae un sicrwydd – daw Llafur adref ym Mhontypridd.

Proffwydoliaeth: Mwyafrif o 6,000 – 8,000 i Lafur dros y Democratiaid Rhyddfrydol.